Biologia

Anoreksja i bulimia - co to?



Do niedawna jeszcze wypowiadano wojnę wyłącznie nadwadze i otyłości. Teraz nadszedł czas na walkę ze zbytnią chudością. ANOREKSJA Jadłowstręt psychiczny, anorexia nervosa ( z greckiego "an" -nie, "orexis"- łaknienie). Świadomym wstrzymywanie się od spożywania pokarmów. Zwykle współwystępuje z innymi rodzajami zaburzeń (m.in. depresjami), u osób o z osobowością z tendencją do nadmiernego perfekcjonizmu, niedojrzałych psychologicznie, posiadających skrzywioną samoocenę. Poza kilkoma nielicznymi przypadkami uwarunkowanymi zaburzeniami endokrynnymi, guzem mózgu czy też nietypowo przebiegającą schizofrenią lub chorobą afektywną, u większości tych osób można doszukać się czynników o podłożu psychosomatycznym. Przez psychoanalityków uważana jako skutek niechęci do matki oraz do kobiecości. Anoreksja jest bardzo często nieuleczalną chorobą, która po chwilowych poprawach stanu, nawraca. Brak łaknienia występuje najczęściej w wieku młodzieńczym, częściej u dziewcząt niż u chłopców, sporadycznie może występować także we wczesnym dzieciństwie. Na całym świecie setki dziewczyn (także i chłopców) choruje na anoreksję. Choroba ta niemal zawsze rozpoczyna się w okresie dojrzewania i występuje z reguły u dziewczyn, które chciałyby się odchudzić i być szczupłe. W podświadomości takich dziewczyn może tkwić chęć do pozostania dzieckiem, w rezultacie rozpoczynają walkę z rozwojem swojego ciała, pragną, by było chudsze i wyglądało jak małej dziewczynki. Chore nastolatki i młode kobiety mają zniekształcony obraz własnego ciała. Mimo iż wyglądają jak “kościotrupy”, wydaje im się, że jeszcze trochę powinny stracić na wadze. Przechodzenie na drastyczną dietę, pozbawia je ważnych składników odżywczych. Postępując tak cofają się w rozwoju fizycznym. Przestają jeść, chcąc udowodnić całemu światu a przede wszystkim sobie, że panują nad własnym życiem. Anoreksja dotyka najczęściej dziewczęta z wyższych warstw społecznych, inteligentnych, o zaostrzonym zmyśle rywalizacji, którym zależy na pozycji i sukcesach szkolnych. Typowa młoda anorektyczka to zdolna, ambitna, wrażliwa, dobrze się ucząca dziewczyna, która do tej pory stanowiła powód nieustannej satysfakcji rodziców, bądź taka która chce zwrócić na siebie uwagę rodziców. Wszystko zaczyna się często w sposób typowy: dziewczyna niezadowolona z własnego wyglądu, chce zrzucić kilka kilogramów. Wprowadza wiec dietę odchudzająca podobnie jak wiele jej rówieśniczek. Nie wiadomo, w którym momencie sprawy wymykają się spod kontroli. Odchudzająca się dziewczyna żyje w panicznym lęku przed utyciem, pomimo znacznego wychudzenia widzi swoje ciało w przesadzonych rozmiarach. Jej ideałem staje się postać bez grama tłuszczu, nawet mięsni. Kobiece kształty, piersi i biodra budzą jej obrzydzenie i wstręt. Oprócz diety zaczyna prowokować wymioty, nadmiernie używa środków przeczyszczających, często zmusza się do bardzo intensywnych ćwiczeń fizycznych, dużo biega, pływa dążąc do spalenia jak największej ilości tłuszczu. Czasem nie wytrzymuje walki z głodem i ulega atakom objadania się, wywołującym silne poczucie winy i wraca do właściwej jej szczupłej sylwetki. Dla niej takie postępowanie jest działaniem słusznym, które ma za cel zdyscyplinować i ujarzmić ciało, podporządkować je własnej woli. Brak pożywienia i wyczerpująca gimnastyka powoduje spadek wagi ciała. Niedożywienie zaczyna odbijać się na organizmie. Rozpoczyna się od ustania miesiączki (u chłopców utrata popędu płciowego i erekcji). Sylwetka dziewczyny upodabnia się do ciała młodego chłopca. Szczupłość przeradza się w wychudzenie, potem w wygłodzenie. Oczy i policzki zapadają się. Kolejnym symptomem jest wypadanie włosów, a następnie także zębów i paznokci. U wielu dziewcząt wskutek jednostronnej, diety pojawia się także osteoporoza. Niekiedy dzięki odpowiedniej interwencji otoczenia lub odnowieniu stosunków z bliskimi anorektyczka spontanicznie zaczyna jeść i odzyskuje wagę zbliżoną do normalnej. Ale zdarza się też, że działania chorej nie zostają przerwane. Wtedy anoreksja może okazać się śmiertelna. Fatalny koniec następuje w znacznej liczbie przypadków (między 5-10%), głównie z powodu ogólnego wycieńczenia czy wręcz wyniszczenia całego organizmu. Przyczyną śmierci jest odwodnienie organizmu i zachwianie równowagi poziomu soli mineralnych, liczne zaburzenia, infekcja osłabionych organów lub zbyt gwałtownego powrotu do jedzenia. Dlatego im wcześniej zawróci się chorego z jego drogi prowadzącej do samounicestwienia, tym większe prawdopodobieństwo całkowitego powrotu do zdrowia. W mniejszym stopniu, anoreksja przeradza się w stan przewlekły. Wówczas po kilku męczących latach nieudanych prób leczenia, osoba w nieokreślonym wieku jest wysuszona. Występuje tu modelowy obraz kliniczny tzw. choroby kwaszkiorkor, schorzenia będącego rezultatem znacznych niedoborów pokarmowych, charakterystycznych dla obszarów występowania głodu (nazwa pochodzi z języka ludów Afryki). Niedobór białka prowadzi do obrzęków, powiększenia wątroby, zmian chorobowych skóry, utraty włosów i zarostu, zakłóceń pracy serca i nerek. Początkowa energia ustępuje przygnębieniu i zamknięciu w sobie. Anorektyczka nie uważa się jednak za chorą. Anorektyczka uważa, że pokarm zanieczyszcza jej organizm, nawet nie chce słyszeć o normalnym posiłku. Gdy zmuszana jest do jedzenia, to sprzeciwia się lub tylko udaje, że je. Mimo iż dziewczyna bardzo źle traktuje swoje ciało i prawie całkowicie pozbawia je pożywienia, przez bardzo długi czas pozostaje aktywna fizycznie, między innymi z tego powodu jej znaczny spadek wagi nie dziwi i nie niepokoi otoczenia. LECZENIE Tego typu zaburzenia wymagają licznych zabiegów terapeutycznych. W praktyce rzadko ogranicza się do tylko jednej z metod leczenia. Zależnie od potrzeb, sięga się do jednej lub kilku metod (równolegle, lub kolejno). Gdy stan anorektyka zagraża jego życiu, powinien on natychmiast zostać poddany hospitalizacji. Nierzadko, gdy pacjent znajdzie się pod specjalistyczną opieką, konieczne jest dożylne karmienie. Jako że anoreksja wymaga specjalistycznego podejścia do pacjenta, należy go umieścić na oddziale schorzeń metabolicznych, lub psychiatrycznym. Chorzy stawiani są na nogi stopniowo, na zasadzie ugody. Izolowani od rodziny, często pozbawieni przedmiotów osobistych, odcięci od udogodnień oferowanych przez szpital i możliwości wykonywania ulubionych zajęć, za obietnicę jedzenia i przybierania na wadze zyskują stopniowo coraz większe uprawnienia (np. kontakt z rodziną, czy innymi bliskimi). Równolegle lub w następnej kolejności, proponuje się anorektykowi udział w grupowych dyskusjach i różnorodnych terapiach zajęciowych, a także w indywidualnych seansach psychoterapeutycznych –wszystko po to, aby wyrwać chorego z zamknięcia się w sobie. Pobyt anorektyka w szpitalu jest ciężko znoszony nie tylko przez pacjenta, ale również przez jego rodzinę. Boleśnie odczuwa ona brak kontaktu z leczonym. Często jej również proponuje się udział w różnego rodzaju seansach terapeutycznych. Terapie takie mają przygotować rodzinę na powrót jednego z jej członków, który po przebyciu leczenia, może wrócić odmieniony. LEKI Środki pobudzające apetyt zazwyczaj nie przynoszą żadnego efektu, anoreksja bowiem nie likwiduje apetytu –jest on bardzo duży, anorektyk nie przestaje zaś walczyć z chęcią jedzenia. W większości przypadków stosuje się leki psychotropowe, działające na system nerwowy drogą chemiczną,: antydepresyjne, przeciw lękowe, uspokajające, pobudzające (w m. in. amfetamina). Niektóre z nich mogą wywoływać zaburzenia układu nerwowego. W 70-80% obserwowanych wypadków anorektyczka w odpowiednim czasie zaczyna jeść. Taka zmiana korzystnie odbija się na wadze i sposobie odżywiania się, choć w dalszym ciągu notuje się zaburzenia psychopatologiczne w zakresie życia seksualnego i społecznego, zmiany charakteru, fobie i anomalie żywieniowe, które wymagają pomocy psychoterapeuty. 80% przypadków po ok. dwóch latach wracają miesiączki. Jednak nie znaczy to wcale, że anorektyczka zdrowieje całkowicie. Często zostaje bulimiczką, lub też wraca do dawnego sposobu odżywiania się. Ponownie pojawiają się wyrzuty sumienia związane z “nadmiernym” jej zdaniem spożyciem wszelkich pokarmów. BULIMIA Bulimia nervosa, żarłoczność psychiczna, nadmierne objadanie się, chorobliwie zwiększony apetyt. Bulimia nerwowa polega na objadaniu się, a następnie na prowokowaniu wymiotów lub zażywaniu leków przeczyszczających lub moczopędnych, aby znów móc jeść. Występuje często naprzemiennie z anoreksją i podobnie jak przy anoreksji, poza paroma przypadkami: zaburzeń emocjonalnych, stresu, uszkodzeń mózgu i uszkodzeń przysadki trzustki, można się doszukać w niej czynników o podłożu psychosomatycznym. Według psychoanalityków związana z urazami wczesnodziecięcymi, ukrytą wrogością do matki, błędami wychowawczymi, odrzuceniem własnej płci. Występuje głównie u dziewcząt i młodych kobiet. U nas rzadko rozpoznawana, często mylona z zaburzeniami pochodzenia hormonalnego. Na początku objawy nie są widoczne, ponieważ chorzy jedzą i wywołują wymioty potajemnie. Zaczyna się od niszczenia i żółknięcia zębów oraz stanów zapalnych dziąseł. Następnie można zaobserwować silne skurcze łydek, zaburzenia rytmu serca oraz obniżenie ciśnienia tętniczego. Kolejnym symptomem jest uszkodzenie nerek, zaburzenie cyklu miesiączkowego i wahania stanów emocjonalnych. Niekiedy choroba może okazać się śmiertelna zwłaszcza w wyniku poważnych powikłań żołądkowych. Bulimia wyczerpuje organizm z energii. Bulimicy stosują zazwyczaj środki odchudzające lub zapobiegające tyciu: 1) preparaty z tarczycy - przyspieszają przemianę materii; utrata wagi następuje głównie z ubytku masy mięśniowej; po przerwaniu leczenia następuje nieuchronny powrót do dawnej tuszy. Efekty uboczne: gwałtowne uderzenia gorąca, poty, kołatanie serca, zaburzenia psychiczne i kardiologiczne, czasami śmiertelne. 2) diuretyki –środki moczopędne; powodują zwiększenie utraty wody z organizmu, co nie jest równoznaczne ze spalaniem tłuszczu; po ich odstawieniu ciężar ciała powraca. Efekty uboczne: spadki ciśnienia krwi, zmęczenia, zawroty głowy i omdlenia, zaburzenia rytmu serca, czasem śmiertelne. 3) środki przeczyszczające - w dużych ilościach powodują biegunki i przeszkadzają we wchłanianiu składników odżywczych. Stosowanie tych środków w ilościach umiarkowanych nie daje żadnego długotrwałego efektu. Efekty uboczne: spadki ciśnienia krwi, zmęczenie, zawroty głowy i omdlenia, problemy kardiologiczne, czasem śmiertelne. 4) amfetamina – substancja chemiczna działająca na korę mózgową, wywołująca stan pobudzenia fizycznego i intelektualnego. Zmniejsza zapotrzebowanie na jedzenie, opóźniając nadejście głodu i jego nasilenie –dlatego niektóre pochodne amfetaminy stosowane są jako środki odchudzające. Zmniejszające łaknienie leki na bazie amfetaminy opóźniają pojawienie się głodu i pozwalają na ograniczenie ilości spożywanych posiłków. Efekty uboczne: podniecenie psychiczne i intelektualne, przechodzące w depresję wymagającą nowej dawki. Często dochodzi do uzależnień. 5) nowe leki zmniejszające łaknienie - nie prowadzą do uzależnienia i nie dają wymienionych powyżej efektów. Czasem wykorzystywane do leczenia bulimii cukrowej. LECZENIE Ważną rolę w leczeniu odgrywa psychoterapia i terapia rodzinna. Bulimicy rzadko bywają hospitalizowani. Ma to miejsce jedynie w takim przypadku, gdy znajdują się oni w głębokiej depresji lub gdy chcą natychmiast zerwać z cyklem ciągłego objadania się i wymiotów. Z zasady, gdy osoba taka zjawia się w szpitalu, nadwaga zaczyna zagrażać jej zdrowiu i musi schudnąć. Z reguły sama dieta nie jest wystarczającym zabiegiem. Konieczna jest pomoc psychoterapeutyczna. nakłanianie pacjenta do spożycia dużej ilości pożywiania zgodnie z “bulimicznym przyzwyczajeniem”, a następnie powstrzymania wymiotowania oraz opisania przeżywanego doznania. Najczęściej są to wyrzuty sumienia. zachęcanie pacjenta do spożywania “niedozwolonych” produktów pomiędzy seansami. Osoby chore na bulimię, odzyskują zdrowie równie często co anorektycy: podczas gdy około dwóm trzecim chorych udaje się wyzdrowieć, ok. jedna trzecia popada w różnego typu nałogi jak alkoholizm czy taż narkotyki (przeważnie te o niezrównoważonej osobowości, lub popadające w stany depresyjne). PODSTAWOWE ZASADY KONTROLI PACJENTA NAD SWYMI ZACHOWANIAMI ŻYWIENIOWYMI: SPOSÓB JEDZENIA: jeść na siedząco korzystać z talerza sztućców nie zajmować się niczym innym(lektura, telewizją) po kilku kęsach na chwilę odkładać sztućce przed połknięciem dokładnie pogryźć pokarm w połowie dania zrobić kilkuminutową przerwę po posiłku natychmiast odejść od stołu ORGANIZACJA POSIŁKÓW: planować każde spożycie posiłków (z uwzględnieniem przekąsek) na cały tydzień ograniczyć spożycie wszystkich posiłków, także ulubionych nie spożywać nieprzewidzianych posiłków przed każdym posiłkiem chwila relaksu używać małych naczyń i talerzy w zasadzie nie podawać do stołu resztki wyrzucać natychmiast ZAKUPY: należy je robić po posiłkach postępować wg listy (żadnych nieprzewidzianych zakupów) wskazane kupowanie produktów wymagających wcześniejszego przygotowania brać pieniądze przewidziane na dokonanie zakupów (żadnych dodatkowych) ROBIENIE PORZĄDKÓW: usunąć rozproszone produkty “niebezpieczne” produkty wyrzucić do śmieci żywność ma być umieszczona w jednym miejscu, najlepiej nie w polu widzenia PODSTAWOWE TERAPIE powrót do stałych godzin spożywania posiłków, w skład których mają wchodzić potrawy gotowane. prowadzenie dziennika rodzajów posiłków, ich pór spożywania oraz okoliczności w jakich spożycie nastąpiło; cel: uświadomienie, jakie czynniki zewnętrzne wzbudzają pragnienie jedzenia (np. bodźce zmysłowe jak obecność apetycznych produktów w zasięgu wzroku, czynniki społeczne jak niechęć w odmawianiu proponowanego przez kogoś poczęstunku oraz reakcje emocjonalne jak złość, smutek itp.). terapia zachęcająca do jedzenia produktów, których spożycia zaniechał ( z wyjątkiem okresów bulimii i obżarstwa) oraz do prowadzenia dziennika opisującego przeżywane uczucia podczas ich spożywania. Zazwyczaj są to poczucie winy i uczucie własnej bezwartościowości. zwalczenie odrazy do swojego ciała; pacjentowi ukazuje się jego własne odbicie, (wyzbyte negatywnych o nim wyobrażeń) ograniczenie wewnętrzny dialog z samym sobą, mający charakter, zaniżający własne wartości. wzmocnienie wiary w siebie pacjenta. nauczenie się przez pacjenta (zwłaszcza osoby chorej na bulimię) wyrażania i brania odpowiedzialności za swoje odczucia, bez przesadnych prób przypodobania się innym. W tym celu prowadzi się terapie (często grupowe) podczas których terapeuta zachęca do uzewnętrzniania np. złości, nienawiści czy miłości za pomocą słów a także bardziej emocjonalnie: przez okrzyki, łzy. terapia rodzinna, w czasie której lekarz próbuje wyjaśnić relacje panujące w rodzinie chorego oraz ujawnić konflikty, które stanowią w niej główną arenę wydarzeń. STATYSTYKA W Europie przyjmuje się, że anoreksję ma 1 osoba na 100, a bulimię 3 na 100. W przeciętnym polskim liceum 4–6 nastolatek ma problemy z jednym lub drugim schorzeniem. Przeciętna modelka: 180 cm wzrostu 80 cm w biodrach 60 cm w talii 80 cm w biuście waga 57 kg wskaźnik BMI – 17,6, czyli niedowaga i przeciętnie 17cm więcej wzrostu niż ma zwyczajna kobieta i ok. 12-14cm mniej niż ma ona w biodrach i biuście. Przeciętna szczupła dziewczyna 20 lat: 165 cm wzrostu 92 cm w biodrach 70 cm w talii 92 cm w biuście waga 56 kg wskaźnik BMI – 20,6, czyli waga prawidłowa.