EGZAMIN MATURALNY

Pytania maturalne - język polski - matura część 2



1. Dokonaj ogólnej charakterystyki Młodej Polski i podaj inne określenia literatury XIX i XX wieku.

MŁODA POLSKA - za daty graniczne Młodej Polski przyjmuje się lata 1891 i 1918. Data końcowa to zakończenie 1 wojny światowej. Nazwę przyjęto na wzór Młodych Niemiec, Francji , Włoch, podkreślano modernistyczną ideologię mlodziwży europejskiej końca wieku XIX. Po raz pierwszy terminu tego użył Artur Górski w cyklu swoich artykułów pt. "Młoda Polska",opublikowanych w krakowskim "Życiu" w 1898 roku. MODERNIZM - inna nazwa tej epoki ; termin ten oznacza sztukę nowoczesną i wszelkie przejawy artystycznego nowatorstwa. NEOROMANTYZM - jeszcze inna nazwa tej epoki, nadawana jej ze względu na poczucie duchowego pokrewieństwa z romantyzmem. DEKADENTYZM - od "dekadence" - schyłkowość ze względu na bierną, pesymistyczną, pełną rezygnacji i poczucia końca istnienia postawę młodego pokolenia "schyłkowców" . Idee - sztuka dla sztuki, kruchość ludzkiego życia, prawa przemijania wśrod tematów literatury - śmierć, szatan, koniec wieku, wyobcowany poeta - artysta, to wyznaczniki Młodej Polski.

2. Przedstaw rolę poezji i poety w dobie romantyzmu.

Poezja i poeta to bardzo ważne zagadnienia w epoce romantyzmu. Była to epoka poezji, expresji, uczucia uniesienia poety ponad tłum. Romantycy traktowali poezję jako siłę twórczą. Tajemniczy głoś wnętrza, podkreślali kreacyjny charakter poezji i dzieło literckie miało byC niczym nie skrępowane poezja miała odkrywać ukryte treści i objaśniać je własnemu narodowi, miała pomagać poznawać swoją historię wskazywać ideały i perspektywę przeszłości, miała przewodzić narodowi, miała pełnić rolę ogólnonarodowej, dostępnej dla wszystkich. Romantyczny poeta uwarzany był za jednostkę genialną, wybraną, spełniał rolę polityka ideologa przywódcy lub wieszcza. Zaangażowany był w dążenia społeczne i niepodległościowe. Wywyższenie poety nad zbiorowość świadczyło o jego geniuszu, miał odkrtwać i wyrażac tajemniczą istotę natury. Poeta stwarza nowe oryginalne wartości, łamał dotychczasowe prawa poezji, mieszał różne motywy rodzaje literackie kiedy tworzył utwory. Przykłady roli poezji i poety w utworach: „Konrad Wallenrod” – poezja arka przymierza między pokoleniami „Dziady”(Wielka improwizacja) –poezja upoważnia do walki z Bogiem „Kordian”(Prolog) – trzy koncepcje poezji, urna narodowa „Beniowski” –poeta przewodnik ludu „Nie-Boska Komedia” moralna nieskazitelność poety. Poeta błogosławiony i poeta przeklęty. Poeta przeklęty to Henryk, a błogosławiony to jego syn – Orcio.

3. Twój sąd o sukcesach i klęsce życiowej Stanisława Wokulskiego – bohatera „Lalki” B. Prusa:

Stanisław Wokulski jeden z bohaterów “Lalki” B. Prusa to postać, którą w życiu spotkało wiele klęsk. Wszystko co robił w życiu robił to z myślą o swojej ukochanej, Izabeli Łęckiej – ta jednak nie odwzajemniała jego uczuć. Marzył o tym, aby poświęcić się nauce przyrodniczej, ale myśl tą porzucił dla Izabeli, pieniądze zarobione na wojnie bułgarsko – tureckiej także wydał na zdobywanie miłości Łęckiej. Później dostrzegł egoizm, obojętność i chłód swojej ukochanej, jednak było już za późno na realizację marzeń. Cała jego młodość upłynęła pod hasłami romantyków – walki o niepodległość, którą Polska jednak nie odzyskała. Pomimo tych niepowodzeń Wokulski miał w swoim życiu chwile szczęścia. Myślę, że dużą wartość miała jego przyjaźń z Rzeckim. Przyniosła mu wiele radości. Stanisław Wokulski zdobył też sympatie otoczenia, szacunek znajomych, był pracowity, energiczny, uczciwy, aktywny, szybko związał się z rozwijającym przemysłem, został kupcem i przedsiębiorcą. Uważam, że to wszystko było sukcesem Wokulskiego. Wokulski w swoim życiu zaznał jednak więcej niepowodzeń niż sukcesów.

4. Prometeizm i mesjanizm w III czesc „Dziadow”.

PROMETEIZM – oznacza poswiecenie się jednostki dla dobra ogolu. Termin wywodzi się od postawy Prometeusza, który z milosci do ludzi narazil się na gniew bogow i straszliwe cierpienie. Wykradl bogom ogien, odtad ludzie posiedli jedna z boskich tajemnic. Za sprzeniewierzenie się bogom Prometeusz zostal przykuty do skaly Kaukazu i narazony na okrutne tortury – orzel wyjadal mu watrobe, która ciagle odrastala. Prometeusz swiadomie podjal proby uzyskania ognia dla ludzi, kierowala nim milosc zdolna do najwiekszych poswiecen, czynu dokonal sam. Podobna postawe reprezentuje Kordian. Milosc do narodu wyzwala w nim wielka moc, kaze poswiecic wszystko na oltarzu ojczyzny. Konrad bez wahania odpowiada na glos wewnetrznego nakazu, ma glebokie przekonanie, ze tylko on – poeta może dokonac tak wielkiego dziela, jakim jest odwrocenie zlego losu o uszczesliwienie ojczyzny. Kordian podejmuje się walczyc samotnie, wszystkie narodowe tragedie i cierpienia odczuwa z taka moca, jakby tylko sam mogl cokolwiek przezywac i wlasnie jemu dano zdolnosc wlasciwej oceny sytuacji. Utozsamia się z ojczyzna, musi wskrzesic w sobie taka sile, żeby udzwignac ogrom cierpien, wie, ze musi zerwac z przeszloscia, z tym co emocjonalne, z osobistymi rozterkami. Zmiana imienia jest jakby wieczystym zaprzysiezeniem nowej idei. Prometeizm bohatera III czesc „Dziadow” wiaze się także z tym, ze probuje się on zmierzyc z Bogiem, chce od niego „rzad dusz”, bluzni, obraza – targa się na najwyzszy Autorytet i jedyna Moc, od ktorej pochodzi szczescie. Sprzeciwia się Bogu w imie milosci do calego narodu. Konrad wezwal Boga na pojedynek moca swojej piesni. Improwizacja jest dla Konrada momentem proby, tylko w starciu z Bogiem może on zbadac wartosc swojej mocy. Buntujac się przeciwko prawom Stworcy, bohater kieruje się miloscia do ludzi, pragnie ich uszczesliwic, narodowi przywrocic wolnosc: „Ja kocham caly narod(...) Nazywam się Milijon, bo za milijony kocham i cierpie katusze”. Konrad zarzuca Bogu brak uczucia, przypisujac sobie zdolnosc do odczuwania najwiekszej milosci, domaga się od stworcy rzedu dusz, a tym samym podwaza wiare w istnienie wolnej woli. Wyzywajac Boga do walki „na serca” bohater posuwa się do grozb – bluznierstwa: „Krzyknal, zlys Ty nie ojcem swiata, ale ...” ostatnie slowo „carem” dopowiada diabel, uwalniajac tym samym Konrada od najwyzszego grzechu. MESJANIZM Ksiadz Piotr to przeciwienstwo Konrada. Jest czlowiekiem pokornym, milujacym Boga, nie przezywa watpliwosci, dlatego on dostapil laski widzenia. W swojej profetycznej wizji, stylizowanej na jezyk biblijny, ksiadz oglada owczesne i przyszle losy Polski. Dzieje narodu, znaczone wywozkami na Sybir, porownane zostaly do Drogi Krzyzowej Chrystusa. Cierpienie Polski, od rozbiorow po upadek powstania listopadowego, zestawia ksiadz z meczenstwem Jezusa i jego sniercia na krzyzu. Tragiczny obraz historii narodu zyskuje jednak w „Widzeniu” perspektywe optymistyczna. Smierc pokolen walczacych o wolnosc stanie się ofiara, która odkupi Polske i wszystkie narody. Z podbitego narodu będzie pochodzil przyszly Zbawca. Zbawiciela opisuje A. Mickiewicz jezykiem Apokalipsy sw. Jana. Będzie to maz potezny, silny i grozny, wywyzszony ponad ludzi. W widzeniu jawi się on jako postac nieokreslona – „A imie jego czterdziesci i cztery”. Niejasnosc tej symboliki sklania badaczy do roznych interpretacji. Sposób zastepowania liter alfabetu cyframi wywodzi się z tradycji hebrajskich pism kabalistycznych, uzywany był także w tajnych zwiazkach. Niektorzy uwazaja, ze za zbawiciela A. Mickiewicz uwazal samego siebie. Wedlug innej tradycji numerologicznej 40 oznacza Czlowieka – Mesjasza, a 4 – misje jaka ma spelnic na ziemi. Brak jasnej wykladni symbolu pozwala jedynie stwierdzic, iż poeta miał na mysli zagadkowego zbawiciela, który pojawil się w niedalekim czasie, aby dokonac ogolnie pojetego dziela odkupienia. Przedstawiona w „Widzeniu Ksiedza Piotra” historiozo-ficzna koncepcja losow Polski to przejaw popularnego w czasach romantyzmu – MESJANIZMU. Termin ten wywodzacy się z tradycji judaistycznej zwiazany był z oczekiwaniem na przyjscie Mesjasza, który zbawi Izrael i przywroci mu wolnosc polityczna. Chrzescijanie uznali Chrystusa za Odkupiciela. W pozniejszym okresie narodzila się koncepcja historiozoficzna, przypisujaca niektórym jednostkom lub narodom misje duchowego odrodzenia ludzkosci na drodze ofiary i cierpienia. W epoce romantyzmu powstala ideologia mesjanizmu narodowego, zakladajacego koniecznosc duchowej i spolecznej przemiany swiata prowadzacej ludzkosc do zbawienia. Mesjanizm polski doby romantyzmu korzeniami swymi siega czasow staropolskich, kiedy to Polske uwazano za przedmurze chrzescijanstwa. W okresie porozbiorowym uksztaltowala się wizja Polski jako narodu wybranego, majacego do spelnienia misje odrodzenia swiata na drodze ofiary, cierpienia i zbawienia. Posrednikiem pomiedzy ludzkoscia, a Bogiem miala stac się jednostka charyzmatyczna, przywodca duchowy narodu. Mesjanizm odwoluje się do hasla „Polska Chrystusem narodow” wskazujace na jego odkupicielska misje wśród ludow Europy.

5. Kogo obwiniasz za tragedię rodziny Rzepków? (Szkice węglem H. Sienkiewicza)

Henryk Sienkiewicz w noweli „Szkice węglem” ukazuje sytuację wsi w zaborze rosyjskim po uwłaszczeniu chłopów. Przedstawia losy rodziny Rzepków które kończą się tragicznie. Wawrzyniec Rzepka zabija swoją żonę i podpala dwór. Winą za taki los chłopskiej rodziny ponosi zaborca oraz wyższe warstwy społeczeństwa polskiego. Chłop jest pogrążony o ciemnocie, nie orientuje się w nowych pouwłaszczeniowych warunkach, nie zna języka obcej administracji i dlatego zdany jest na własną łaskę i niełaskę gminnego pisarza. Rzepka staje się bezbronną ofiarą carskiej administracji w zniewolonym i pozbawionym własnego rządu i kraju. Winę za tragedię rodziny chłopskiej ponoszą także warstwy polskiego społeczeństwa – brak realizacji hasła pracy u podstaw – czyli uświadamianie chłopów w swoich prawach i obowiązkach. Pisarz Zołzikiewicz, naiwność Rzepowej i ich uczciwość. Wiele w tą tragedię wniosły też układy między Zołzikiewiczem a wójtem wsi – Franciszkiem Burakiem, którzy aby osiągnąć korzyści materialne i uchronić syna wójta od poboru do wojska wykorzystali uczciwość, ciemnotę i brak orientacji Rzepy w prawach panujących na wsi. Głupota, chciwość, przekupstwo egoizm poszczególnych członków społeczeństwa polskiego oraz brak interwencjidworu w sprawy wsi przyczyniły się do tragedii Rzepków.

6. Omów klęskę powstania styczniowego na podstawie wybranych utworów Stefana Żeromskiego.

Stefan Żeromski w swoich utworach przedstawia wątki dot. powstania styczniowego. W opowiadaniu "Rozdziobią nas kruki, wrony..." przedstawia los powstańca Andrzeja Boryckiego noszącego przybrane nazwisko Szymon Winrych, który dostarcza broń jednemu z oddziałów powstańczych. Pewnego razu przewożąc broń zostaje skuty przez oddział rosyjski. Następnego dnia nad jego ciałem i trupem konia zbierają się wrony a chłop z pobliskiej wsi zabiera część broni odziera go z łachmanów, ściąga skórę z zabitego konia i odjeżdża do wsi dziękując Bogu za ten hojny dar. Żeromski dokonuje tutaj analizy przyczyn klęski powstańców. Twierdzi, że główną przyczyną klęski było osłabienie ducha w narodzie, który nie wytrzymał ciężkiej próby i szybko się załamał. Na przykładzie ubogiego chłopa, który zabiera wszystko co należało do powstańca autor ukazał obojętność ludu wiejskiego do powstania, sugerując, że taki stan rzeczy spowodowany został wielowiekowym wyzyskiem pańczszyźnianym i ciemnotą, której winni byli posiadacze ziemscy. Oskarżeniem skierowanym przeciwko wyższym klasom polskiego społeczeństwa jest również metaforyczny obraz wron, którego działania są przedstawione za pomocą działań przypominających słownictwo zaczerpnięte z debat i polemik polskiego obozu ugodowego. W utworze „Wierna rzeka” Żeromski zawarł stosunek do walk o narodowe i społeczne wyzwolenie ojczyzny. Przedstawił złożony stosunek chłopów do powstania: w początkowym epizodzie kiedy ranny powstaniec idzie do wsi zarysował wrogość gromady chłopskiej do powstania, którzy chcą go oddać w ręce rosyjskie. Ale w dalszych częściach podkreślił także udział chłopów w walce z zaborcą. Przyczyny klęski powstania to obojętny stosunek wsi – chłopów do walki oraz małe zaangażowanie niektórych Polaków w powstanie dbanie o własne szczęście.

7. Omów wyznaczniki dramatu romantycznego odwołując się do wybranych utworów:

Dramat romantyczny - to bardzo ważny gatunek epoki. Nawiązuje do budowy dramatu szexpirowskiego ale bardzo ważny od klasycznej tragedii i łamie jej reguły. Nie ma tu jedności miejsca, jedności czasu i akcji. Dramatami romantycznymi są: “Kordian” J. Słowackiego i “Dziady” A. Mickiewicza. Na ich przykładzie można wykazać cechy takiego dramatu: kompozycja otwarta – utwór się urywa (Kordian – ostatnia scena), obecność romantycznego bohatera, motyw nieszczęśliwej miłości, przemiana głównego bohatera, np. Kordian, Konrad, obecność scen i osób fantastycznych, np. Walka duchów złych i dobrych w III części “Dziadów”, brak chronologii zdarzeń, różne obrazy odległe ze sobą w czasie i przestrzeni, splątane ze sobą wiele wątków – a więc zerwanie z zasadą trzech jedności. W dramacie romantycznym występował synkretyzm gatunkowy (np. Monolog, obraz sceniczny, dialog, mieszanie liryki, epiki i dramatu), ukazywano wnętrze, rozterki duchowe głównego bohatera (np. Kordian i Konrad).

8. Wyjaśnij na jakie tematy zabierała głos M. Konopnicka w nowelach „Miłosierdzie gminy” i „Mendel Gdański”:

Maria Konopnicka w noweli “Miłosierdzie gminy” krytykuje zły ustrój społeczny i zanik więzi rodzinnych. Ludzie pozbawieni środków życia stawali się bezradni i zdani na łaskę innych. Wyzyskiwani ponad swoje siły często życie kończyli śmiercią z przepracowania. Bohater noweli, stary spracowany Kuntz Wunderli – tragarz zostaje wystawiony na licytację, która ma przynieść mu pracodawcę. Mówi się tam wiele o miłosierdziu. W rzeczywistości nie było to żadne miłosierdzie dla ubogich ale wyzucie ich z godności i uczuć, zdeprawowanie do pozycji zwierząt. Konopnicka ukazuje nierówność społeczną, jej tragiczne konsekwencje i woła o walkę z nędzą i poniżaniem biednych. W noweli “Mendel gdański” ukazuje historię Żyda – Mendela, który czół się Polakiem i kochał Polskę, a dotknęła go krzywda i dyskryminacja ze strony Polaków. Konopnicka porusza tutaj problem antysemityzmu, woła o równouprawnienie mniejszości narodowej i tolerancje w Polsce.

9. Wyjaśnij pojęcie „wallenrodyzm” na przykładziebochatera powieści poetyckiej A. Mickiewicza pt. „Konrad Wallenrod”

„Konrad Wallenrod” A.Mickiewicza wprowadza do literatury pojęcie „ wallenrodyzmu”. Jest to postawa wymagająca użycia nieetycznych metod np. zdrady dla osiągnięcia celu. Wallenrod musi dokonać wyboru między zwycięstwem, a honorem. Opowieść Mickiewicza ukazuje bohatera który pod naciskiem okoliczności i zgodnie z oczekiwaniami wspólnoty i w jej interesie przenika w szeregi wrogów aby pomścić ziomków i zagrodzić drogę do zwycięstwa Krzyżaków nad swoim ludem. Konrad w roli rycerza Waltera musi wyrzec sie zasad etycznych, wszelkich skrupułów aby uratować Litwę. Zostaje Wielkim Mistrzem Zakonu i prowadzi Krzyżaków do klęski. Konrad poświęca się dla ojczyzny, pozbawia honoru i prawa obywatelstwa wśród ludzi godnych sławy, posuwa się do podstępu – staje się bohaterem – zdrajcą. Podejmuje walkę w sposób skryty, spiskowy, nie zgodny a tradycją etyki rycerskiej, ale jest to jedyna droga do pokonania wrogów – Krzyżaków. A. Mickiewicz w „Konradzie Wallenrodzie” nawiązuje do słów Niccollo Machiarellego, które umieszczono jako motto utworu „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem”. Słowa te pochodzą z „Księcia”. Polscy działacze polityczni, walczący o niepodległość kraju traktowali ten utwór jako katechizm spiskowcy. W wallenrodyźmie bohater, kiedy otwarta walka z zaborcą jest niemożliwa, jedynym sposobem działania stawała się podstępna „metoda lisa”. Konrad jako wielki mistrz zdobył zaufanie wroga, a potem wysłał wojska krzyżackie na pewną zgubę. W psychice Konrada istnieje konflikt pomiędzy racjami historycznymi a moralnymi zasadami. Bohater poświęcając się idei zemsty zdaje sobie sprawę, że jedyną drogą postępowania jest metoda lisa, czyli walka podstępna i zdradziecka. Podstawa wallenrodyczna odpowiada słowom Machiarellego.

10. Jakie zadania postawił A.Asnyk przed pokoleniem pozytywistów – omów zagadnienie na znanych ci utworach:

Adam Asnyk w swoich lirykach zwraca się do pozytywistów. W wierszu „ Do młodych” autor zwraca się do młodego pokolenia, aby budowali nowy świat nie zapominając jednak o przeszłości. Ludzi, którzy tworzyli historię powinni być obdarzeni szacunkiem niezależnie od tego jakie reprezentowali poglądy. Zadaniem pozytywistów jest krzewienie wiedzy wśród społeczeństwa, szokowanie przeszłości, w której kierowano się uczuciami. W wierszu „ Daremne żale, próżny trud” podmiot liryczny apeluje, aby tworzono nowe ideały, trzeba iść naprzód z wartościami nowej epoki, a nie uparcie trwać przy ideałach romantyzmu. W sonecie XXIX (29) Asnyk apeluje do pozytywistów, aby bronili narodu przed zwątpieniem, rozpaczą bo dopóki w narodzie żyje myśl swobody, wola, godność, męstwo żaden wróg go nie pokona. Zwątpienie może doprowadzić do zniszczenia ducha narodu. „Do młodych” Asnyka jest porównywalne z „odą do młodości” A.Mickiewicza. Obydwa odwołują się do pokolenia, które wchodzi w życie, a jego kształt jest zależny od postawy jaką przyjmą owi młodzi. Asnyk zwraca się do adresatów: „szukajcie” , „zedrzecie” , „nie depczcie” , „bierzcie” . Poeta nawołuje do pracy, poszerzenia granic wiedzy i nauki. Przez osiągnięcia te rozwija się nie tylko całe społeczeństwo, ale jednostka. Pokolenie przyszłości nie może kierować się tym co przeminęło, jednak powinno pamiętać , że to działania wcześniejsze uczyniły teraźniejszość taką jaką jest. Rozwój polega na tym, aby czerpać ze skarbu przeszłości.. To co złożyło się się na obraz przeszłości ukształtowali ludzie pełni zapału, z miłością, kierujący się najszlachetniejszymi pobudkami nie można tego deptać. Ostatnia strofa to wezwanie do ugody między pokoleniami , starsze pokolenie powinno pozwolić działać młodym, ci jednak są winni szacunek historii, bo oni też kiedyś odejdą w przeszłość. Asnyk w swej twórczości wyzwoleńcze idee poprzedniej epoki uważał za niezbywalne dziedzictwo , które wzbogacane pracą współczesnego mu pokolenia przyczyni się do odrodzenia ducha potomnych. To uwzględniał w postulatach dla młodych pozytywistów.

11. Przedstaw dzieje Jacka Soplicy, bohatera epopei A. Mickiewicza „Pan Tadeusz”, jaki typ bohatera romantycznego on prezentuje.

Jedną z najważniejszych postaci w „ Panu Tadeuszu jest Jacek Soplica – ksiądz Robak. Za młodu chulaka i warchoł, po zamordowaniu stolnika i oskarżeniach o zdradę kraju, przemienia się w cichego, pokornego zakonnika oraz bojownika o sprawę narodową. Głównym motywem działań bohatera jest chęć oddalenia ciężkich na nim zarzutów i odpokutowania grzechu. Mimo iż prawdziwym grzechem Jacka było zabicie stolnika, a nie sprzymierzenie się z wrogiem całe późniejsze życie bohatera zostało podporządkowane idei służbie ojczyźnie, która stać się miała zadośćuczynieniem za domniemaną winę. Ksiądz Robak walczył na wielu fromtach w kampani Napoleona. Przebywał w więzieniach austryjackich i rosyjskim. Do Soplicowa przybył aby zorganizować powstanie narodowe, które przygotowałoby łitwę na wejście wojsk Napoleona. Pokorny i cichy zakonnik nie walczył dla sławy, historię jego bohaterskich czynów czytelnik poznaje dopiero po jego śmierci. Jednak Soplica Ze względu na bogactwo doświadczeń, przerastających możliwosci pojedynczego człowieka jest wzorem polskiego patrioty. Jego wewnętrzne przeobrażenie symbolizować ma przemianę całego narodu polskiego, który odrzucając pychę i dumę powinien poświęcić się idei odzyskania niepodległości. Soplisa to nowy typ bohatera literackiego. Jest on indywidualistą, buntownikiem, owładnięty za młodu romantyczną, nieszczęśliwą miłością do córki Stolnika – Ewy, ale w przeciwieństwie do Konrada z III cz. „Dziadów” nie działa samotnie lecz dla swych idei stara się pozyskać szerokie grono zwolenników. Jego patriotyzm przejawia się w czynach, w otwartej, ofiarnaj walce, prowadzonej z narażeniem własnego życia, a nie w ideologicznych rozważaniach i tworzeniu historycznych koncepcji.

12. Omów nurty artystyczne (ekspresjonizm, impresjonizm, symbolizm) w liryce młodopolskiej:

Nurty artystyczne w liryce Młodej Polski: Ekspresjonizm – rozwinął się głównie w Niemczech, charakteryzował się przedstawieniem subiektywnym przeżyć, stanów wewnętrznych. Ekspresjoniści łamali wszelkie konwencje w dziedzinie stylistyki i kompozycji świata przedstawionego. Elementy ekspresjonizmu są w “Hymnach” Jana Kasprowicza, poezji Tadeusza Micińskiego. Impresjonizm – kierunek zapoczątkowany we Francji pod koniec XIX wieku. Dążył do przedstawienia przelotnych, subiektywnych wrażeń. Próbowano przedstawić świat w danym momencie, wrażenie danej chwili, ulotność świata. Elementy impresjonizmu pojawiają się w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera, np.: “Melodia mgieł nocnych”; “Eviva l'arte”, a także w “Krzaku dzikiej róży” Jana Kasprowicza. Symbolizm – technika literacka posługująca się symbolami to jest takim sposobem przedstawienia, w którym treść ukazana reprezentuje inną jeszcze treść ukrytą, sugeruje nastrój. Wiersze symboliczne przypominają parabolę, symbol jest wieloznaczny, nieprecyzyjny. Symbolizm pojawia się w poezji Kasprowicza, w “Krzakach dzikiej róży”; w “Hymnach”; w poezji Tadeusza Micińskiego, w poezji Leopolda Staffa.

13. Wyjaśnij. Stanisław Wokulski, bohater powieści B. Prusa „Lalka”, to romantyk czy pozytywista.

Stanisław Wokulski – to romantyk i pozytywista. Jest człowiekiem uczciwym, odważnym, konsekwentnym w swoich działaniach. Patrzy na rzeczywistość trzeźwo z realizmem. Oprócz tych cech racjonalistycznych Wokulski posiada romantyczną uczuciowość, skłonność do idealizowania miłości. Przez małżeństwo z wdową po kupcu stał się właścicielem sklepu, na handlu żywnością dla wojska(w czasie działań wojennych) dorobił się majątku, który stale pomnażał. Swoje bogactwo sporzytkowuje nie tylko na interesy i przyjemności związane z osobą ukochanej (nabycie kamienicy Łęckich, wspieranie finansów hrabiego, założenie spółki do handlu ze wschodem), ale jest także hojnym filantropem (pomaga młodej prostytutce wrócić na uczciwą drogę, opiekuje się rodziną furmana Wysockiego i młodym kamieniarzem Węgiełkiem, stara się ulżyć w trudnej sytuacji pani Stawskiej i jej rodzinie). W młodości był uczestnikiem powstania styczniowego, był zesłany na Syberię, pragnie przyczynić się do rozwoju kraju, to świadczy o jego patriotyźmie. Jest zwolennikiem nauki, postępu technicznego i zmian w strukturze społecznej. Fascynują go utopijne badania prof. Geista, w młodym Ochockim widzi swego duchowego następce i spadkobiercę. W Wokulskim spotkało się dwóch ludzi – romantyk sprzed 1863r.- niezrozumiany przez otoczenie nieszczęśliwie zakochany, wybitny indywidualista, wrażliwy, poświęcający się dla ideałów, oraz pozytywista wierzący w naukę i postęp, praktyczny realista, zapalony społecznik mający receptę na wykorzenienie rządzy i biedy, energiczny handlowiec dający pracę ludziom. To rozdarcie wewnętrzne przyczynia się do narastania dramatów i klęski bohatera.

14. Omów dążenia i przemiany bohaterów poznanych utworów romantycznych na podstawie wybranych przykładów literackich:

Bohaterzy romantyczni przechodzą przemiany. W “Kordianie” J. Słowackiego tytułowy bohater początkowo jest przedstawiony jako człowiek nie mający celu życia, doświadcza nieszczęśliwej miłości, próbuje popełnić samobójstwo. Później pomiędzy samobójstwem a przeistoczeniem w spiskowca przechodzi etap wędrówki po Europie – poznaje, ocenia świat, dojrzewa, poznaje obojętny stosunek papieża do sprawy polskiej. Na Mount Blanc przechodzi metamorfozę, staje się spiskowcem, próbuje przekonać innych o idei carobójstwa, gdy to nie udaje sam podejmuje nieudaną próbę zabicia cara, zostaje uwięziony, a jego los nie jest nam znany, utwór kończy się niedokończoną egzekucją Kordiana. Kordian z człowieka nie mającego celu w życiu staje się spiskowcem w walce o wielką sprawę. Hrabia Henryk z “Nie-Boskiej komedii” Z. Krasińskiego również przechodzi zmiany w swoim życiu. Jego pierwszy etap biografii to szczęście rodzinne: ślub z Marią, syn Orcio, potem staje się przywódcą arystokracji, podejmuje wyzwanie historii, ginie śmiercią samobójczą w okopach św. Trójcy wśród pozbawionych woli oporu arystokratów. Jacek Soplica z “Pana Tadeusza” A. Mickiewicza także przechodzi w życiu przełom. Z młodego awanturnika, zabijaki, nieszczęśliwie zakochanego w Ewie Horeszkowej po zabiciu w gniewie Stolnika staje się pokornym, anonimowym bojownikiem o wolność narodów. Walczy w Europie, staje się emisariuszem, potem ginie ratując jednego z Horeszków – Hrabiego. Jacek Soplica znany w całej okolicy zabijaka, okrzyknięty zabójcą i zdrajcą, staje się księdzem Robakiem przygotowującym lud do walki wyzwoleńczej.

15. Echa powstań narodowych w wybranych przez Ciebie utworach z dwóch epok:

Echa powstań narodowych często pojawiają się w utworach romantycznych, pozytywizmu. W “Kordianie” J. Słowackiego pojawia się echo powstania listopadowego. W scenie “Przygotowanie” jest metafizyczna wypowiedź o powstaniu listopadowym, pojawia się ocena kolejnych przywódców, których z szatańskiego koła przywołuje szatan. Także w liryce J. Słowackiego znajdziemy odniesienie do powstania, np. Liryk “Sowiński w okopach Woli” – opowiada o śmierci generała Sowińskiego. Wiele miejsca poświęca powstaniom narodowym E. Orzeszkowa w powieści “Nad Niemnem”. W powstaniach narodowych brali udział: Benedykt Korczyński, Dominik i Andrzej Korczyńscy, Anzelm i Jerzy Bohatyrowicze, Jakub Domunt, Stanisław Korczyński. Powstanie styczniowe pojawia się często chociaż nie wprost ale w wypowiedziach głównych bohaterów. Janek Bohatyrowicz opowiada moment żegnania powstańców, gdy odchodzili w bój, wspomina się bitwę z której ocalał jedynie Anzelm, a polegli w niej Andrzej Korczyński i ojciec Janka. Tym co pozostali o tamtych wydarzeniach przypomina mogiła powstańcza, o którą szczególnie dbają Bohatyrowicze oraz Marta, Witold i Benedykt Korczyński – ten wybiera się na nią po szczerej rozmowie z synem. Żona Andrzeja Korczyńskiego w rozmowie z synem przywołuje idee jego ojca, za które oddał życie. Zygmunt jednak uważa całe jego postępowanie za bezsensowne a jego za szaleńca. W tej powieści pojawia się także echo powstania listopadowego, w którym udział brali ojciec Benedykta – Stanisław Korczyński i Jakub Domunt. E. Orzeszkowa powstanie styczniowe uczyniła tematem noweli “Gloria victis”. Jest to hołd złożony powstańcom. Utwór zawiera dwa wątki tematyczne: rozmowę drzew (dębu, świerka, brzozy, sosny) oraz losy bohaterów: Anieli, Jagmina, Mariana Tarłowskiego. Dąb opowiada o gromadzeniu się powstańców w lesie, o Romualdzie Trauguttcie, porównuje go do Leonidasa i Termopil. Historię kontynuuje świerk. Widział on moment, kiedy Marian uratował życie Trauguttowi. Dąb opowiada o bitwie stoczonej między powstańcami a wojskami rosyjskimi. Brzoza przedstawia historię Marian – drobnego chłopca, który potrafił zmusić do słuchania swoich rozmówców pięknymi wykładami. Dąb przedstawia koniec bitwy, w którym giną Marian i Jagmin. Wiatr ma tę historię głosić światu i zgodnie z tytułem nowelki głosić – gloria victis – chwała zwyciężonym. Echa powstań narodowych pojawiają się też w innych utworach: S. Żeromskiego “Wierna rzeka”, “Rozdziobią nas kruki, wrony...”; w “Lalce” B. Prusa i wielu nie wymienionych przeze mnie.

16. Co stanowi o wartości człowieka – rozważania w świetle powieści E. Orzeszkowej „Nad Niemnem”:

W powieści “Nad Niemnem” E. Orzeszkowej zasadniczym kryterium oceny postaci stosunek do sprawy narodowej a także pracy pojmowanej, jako jedna z najistotniejszych wartości. Praca stanowi kryterium podziału postaci na pozytywne i negatywne. Pracowitość jest najbardziej widoczną cechą charakteru Benedykta Korczyńskiego i Marty Korczyńskiej – jego ubogiej krewnej. Benedykt cały swój majątek skupił na utrzymaniu zadłużonego i obłożonego kontrybucjami. Marta Korczyńska prowadzi dom, wychowuje dzieci Benedykta – Leonię i Witolda. Zarówno Benedykt jak i Marta pamiętają powstanie i szanują pamięć tych, którzy w nim polegli. Anzelm i Janek Bohatyrowiczowie to także postacie pozytywne, których wyznacznikiem jest praca na roli i głęboki patriotyzm. Anzelm brał udział w powstaniu i jako jedyny ocalał, z bitwy, w której polegli ojciec Janka i Antoni Korczyński. Zawiedziony niespełnioną miłością do Marty Korczyńskiej poświęcił się pracy na roli, prowadzi razem z Jankiem gospodarstwo, dbają o grób Jana i Cecylii – założycieli rodu Bohatyrowiczów, szanują i czcią otaczają mogiłę powstańczą, szerząc pamięć tych którzy tam spoczywają. Często rozmawiają o wydarzeniach 1863 roku. Justyna Orzelska sens życia znajduje w pracy i w zaścianku Bohatyrowiczów. Z ust Janka I Anzelma dowiaduje się o wydarzeniach roku 1863 oraz poznaje historię Jana i Celcylii. Postacią na pewno pozytywną jest też syn Benedykta – Witold, który próbuje zmienić życie na wsi, zastosować wynalazki techniki, aby życie Bohatyrowiczów stało się łatwiejsze. Marzy o solidarności społecznej – tak aby z chłopami obchodzono się jak z ludźmi. To człowiek, który łączy działacza patriotycznego i (organiczyka)-pozytywisty. Obok postaci pozytywnych – wartościowych pojawiają się postacie negatywne, które są bezużyteczne a swoje życie ograniczają do realizowania własnych zachcianek. Zygmunt Korczyński – syn Antoniego Korczyńskiego poległego w powstaniu neguje cechy ojca – nazywa go szaleńcem, lud wiejski uważa za bydło. Wychowany, rozpieszczany przez matkę staje się egoistą, kosmopolitą, jest znudzony swoim krajem, staje się człowiekiem małego serca. Mogiłę uważa za sentymentalność i bezsensowność podobnie jak jego wuj Dorzecki. Teofil Różyc to następna postać negatywna, krewny księżnej, przekonany o swej wyższości trwoni majątek, podróżuje, bawi się życiem nie robiąc w nim niczego pożytecznego. Podobnie żona Benedykta – Emila, całe swoje życie spędza na czytaniu romansideł, narzeka na męczące ją choroby, o powstaniu, mogile czy jakichkolwiek sprawach kraju nigdy nie wspomina, nie interesuje się ani krajem, ani gospodarstwem Korczyńskich. Ignacy Orzelski – ojciec Justyny, porzucił jej matkę dla guwernantki – Francuzki, a kiedy przetrwonił majątek przygarnął go Benedykt. Cały swój czas spędza grając serenady i dbając tylko o własną wygodę. Wartość człowieka - jego sens życia wyznacza praca i stosunek do kraju. Do wydarzeń powstańczych, tak więc na podstawie tych wyznaczników łatwo jest nam ocenić postacie w “Nad Niemnem”.

18. Wyjaśnij pojęcie epiki, podaj cechy, omów reprezentatywne gatunki:

Epika – jeden z trzech głównych rodzajów literackich (oprócz dramatu i liryki), którego strukturę charakteryzuje nadrzędna forma podawcza opowiadania oraz obiektywizacja przedmiotu przedstawienia, którym jest ważny i odbity w ujęciu literackim wycinek rzeczywistości. Powieść – dłuższy utwór epicki pisany prozą. Operuje wielowątkowością i wielozdarzeniowością, dowolną przestrzenią, różnymi kategoriami czasu, posługuje się wieloma formami narracji oraz wszystkimi stylistycznymi formami podawczymi. Opowiadanie – forma podawcza, jest układem motywów dynamicznych, powiązanych następstwem czasowym. Rekonstruuje przebieg zdarzeń w przeszłości. Nowela – krótki utwór epicki o zwartej konstrukcji, fabularny o przewadze motywów dynamicznych, jednotorowa akcja, zwykle zaznaczona wyraźnie pozycja narratora i silny akcent w zakończeniu. Przypowieść – utwór o charakterze dydaktyzującym, przekazujący myśl moralną przez przykład, podobieństwo lub alegorię. Obrazek – krótkie opowiadanie, przedstawia plastycznie drobny wycinek rzeczywistości. Legenda – fantastyczne opowiadanie oparte na motywach chrześcijańskich. Saga – staronordyckie opowiadanie oparte na motywach bajeczno-historycznych, kronika rodowa z obrazami obyczajowymi. Gawęda – krótki utwór narracyjny, który ma genezę w opowiadaniu ustnym i zachował pewne jego cechy: tematykę, żywy i swobodny styl oraz dominowanie podmiotu w koncepcji utworu. Opowieść – synonim opowiadania i noweli, często utwór epicki średnich rozmiarów.

19. Jakie prawdy moralne wynikają z II cz. „Dziadów” i znanych Ci ballad A. Mickiewicza:

“Dziady” część II A. Mickiewicza nawiązują do obrzędu ludowego dziadów, poświęconego duchom przodków. Spotkania z duchami przywoływanymi przez Guślarza niosą ze sobą moralne nauki. Ukazują się duchy dzieci: Józia i Rózi i przestrzegają, że kto nie doznał goryczy na ziemi, ten nie dozna słodyczy w niebie. Później ukazuje się zły Pan, który był okrutny wobec poddanych, który przestrzega przed okrucieństwem, na ziemi należy być człowiekiem, bo inaczej człowiek nam nie pomoże. Następnym widmem jest dziewczyna, która lekceważyła wszystkich zalotników, przestrzega ona przed takim postępowaniem, które oddala nas od osiągnięcia szczęścia w niebie. Nauka moralna, która wynika z przestróg widm jest taka, że trzeba żyć pracując, poświęcając się dla innych, pomagać, po prostu trzeba być człowiekiem na ziemi, aby być człowiekiem w życiu pozaziemskim. Prawdy moralne zawarł także Mickiewicz w swoich balladach. W “Świteziance” mówi o wierności. Strzelec z boru spotyka się z dziewczyną – nimfą wodną – Świtezianką, przysięga jej wierność, potem łamie tę przysięgę. Spotyka go za to kara – ginie w otchłani wody. Podobnie w “Liliach” pojawia się motyw zbrodni i kary. Każde zło zostanie ukarane – karę wymierzy albo człowiek, albo przyroda. Niewierna żona ginie w otchłaniach ziemi. A. Mickiewicz w swoich utworach przekazuje nam prawdy moralne, prawdy o życiu i człowieku.

20. Stosunki między dworem a wsią w powstaniu styczniowym – na podstawie wybranych utworów:

Stosunki między dworem a wsią przedstawia w nowelce “Szkice węglem” H. Sienkiewicz. Akcja noweli toczy się we wsi Barania Głowa w Królestwie Polskim. Wójt Franciszek Burak chce wykupić syna, aby ten nie szedł do wojska. Pisarz Zołzikiewicz interesuje się żoną Wawrzyńca Rzepy, knuje intrygę w karczmie, upija Rzepę, a ten podpisuje zgodę na pójście do wojska za syna Buraka. Zrozpaczona żona udaje się do gminy, księdza, dziedzica, powiatu, potem do Zołzikiewicza, który ją wykorzystuje. Rzepa za karę zabija żonę i podpala zabudowania dworskie. Utwór porusza problem nieinterwencji dworu w sprawy wsi, a chłop nie orientuje się w administracji, nie zna języka rosyjskiego, jego ciemnotę i uczciwość wykorzystują chciwi, egoistyczni, bezwzględni członkowie wyższych warstw społeczeństwa polskiego. Sienkiewicz krytykuje stosunki panujące na wsi po uwłaszczeniu, ciemnotę ludzi i brak zainteresowania dworu losami polskiego chłopa. M. Konopnicka w obrazie “Wolny najmita” również przedstawia sytuację chłopa w rzeczywistości pouwłaszczeniowej. Chłop musi uiścić opłatę do kasy oszczędnościowej, ma do wyboru albo opuścić ziemię i udać się na wędrówkę albo pozostać na niej w biedzie i ubóstwie. Chłopi byli bezradni w momencie uzyskania wolności, nie wiedzieli co zrobić ze swoim życiem, nie rozumieli swoich praw. Niestety nikt z wyższych warstw społecznych, dworu nie chciał zająć się edukacją ludu, uświadomić ich w prawach i obowiązkach. Często kończyło się to wyrzuceniem chłopów z chaty za zaległe podatki. H. Sienkiewicz w nowel “Janko Muzykant” ukazuje los biednego, ale zdolnego chłopca wiejskiego, który umiera z powodu pobicia. Wkradł się do dworu, aby zagrać na prawdziwych skrzypcach, został złapany i okrutnie pobity, co doprowadziło małego chłopca do śmierci. Właściciele dworu wracają z zagranicy i zachwycają się tamtejszymi talentami. Autor dał tutaj obraz wiejskiego chłopa, którego talent muzyczny zamiast pomóc z życiu stał się przyczyną jego śmierci. Krytykuje członków wyższych klas polskiego społeczeństwa, dwór, którzy zapatrzeni w kulturę zachodnich narodów poszukują tam talentów, nie dostrzegając i zaniedbując utalentowane, biedne chłopskie dzieci. Stosunki między wsią a dworem ukazał W. Reymont w powieści “Chłopi”. Tam konflikt występuje na kartach powieści prawie od początku. Ulegają zapomnieniu dzieje z powstania styczniowego, chłopi dopatrują się nieszczerych intencji dziedzica. W “Chłopach” dwór pozostaje na uboczu, nie interesuje się sprawami wsi, dba tylko o własne sprawy, zapomina o ideach demokratycznych, o wspólnej walce i powstaniu. Wyjątkiem jest brat dziedzica -Janek, ale on jest przez chłopów traktowany z rezerwą, obco. Lipce nie przyjmują go do gromady mimo, że chce dla nich dobrze i im pomaga. Uważają go za dziwaka, który nie jest całkiem przy zdrowych zmysłach. Rocho odgrywa rolę krzewiciela świadomości narodowej, jest on postacią tajemniczą. Nie wiadomo skąd przychodzi, nie ma stałego miejsca zamieszkania, jest “dobrym duchem” wsi, uczy dzieci, pomaga sąsiadom, którzy z czyms nie mogą sobie poradzić. Rocho uświadamia politycznie chłopów i uczy bezpłatnie ich dzieci, śledzi go za to i poszukuje żandarmeria więc musi uciekać ze wsi.

21. Omów zagadnienia szczęścia i obowiązku na podstawie „Ludzi bezdomnych” S. Żeromskiego:

Szczęście i obowiązek to pojęcia które zawierają się w sensie życia człowieka. W powieści “Ludzie bezdomni” Stefan Żeromski przedstawił postać doktora Tomasza Judyma, który swoje szczęście osobiste odrzucił dla obowiązku. Myślał, że kiedy będzie samotny jego obowiązki będą dla niego najważniejsze, a tym samym najlepiej je wypełni. Szczęściem dla niego było wspólne życie z Joasią Podborską – uczciwą, pracowitą dziewczyną, która razem z nim chciała pomagać biednym i być dla niego podporą w trudnych chwilach. Początkowo myślał o życiu we dwoje – oświadczył się Joasi, jednak po wyjeździe na Śląsk, gdzie otrzymał posadę fabrycznego lekarza, obowiązek przesłania mu plany życia rodzinnego. Oprowadza Joasię po hucie, ale gdy ta wyraża gotowość pozostania z nim on odrzuca jej propozycję i wyrzeka się szczęścia u boku swojej ukochanej osoby dla dobra swojej idei – służenia biednym. Doktor Judym obowiązek postawił najwyżej w swojej hierarchii ważności, wyżej nad szczęściem osobistym, sens jego życia zawarł się w pomocy tym najbardziej uciśnionym i biednym. Jednak szczęście i obowiązek mogą się wzajemnie uzupełniać – szczęściem może być dla kogoś wypełnianie obowiązków – być może tak też później myślał Tomasz Judym. Często życie osobiste, szczęście własne można połączyć z sumiennym wykonywaniem obowiązków.

22. Symbolika „Wesela”. Znaczenie twórczości St. Wyspiańskiego:

“Wesel” St. Wyspiańskiego to dramat symboliczny. Najbardziej tajemniczym symbolem jest Chochoł. Chochoł jest tworem wyobraźni poetyckiej. Dla Isi czar poezji – Chochoł jest śmieciem, zaś Rachela widzi w nim czar i zaprasza go na wesele. Krytycy doszli do wniosku, że V w chacie bronowickiej oznacza, że Polską rządzi śmierć. Zostało to jednak zanegowane. Chochoł symbolizuje zgubną tradycję historyczną i poezję grobową, Chochoł chroni przyszłą optymistyczną wizję Polski, która żyje w sercach Polaków, Chochoł symbolizuje ideę odłożoną na przyszłość. Chochoł jest znakiem złowróżbnym, gdyż potrafi wprowadzić w letarg społeczeństwo, które było na weselu. Nie znalazł się nikt, kto by wyrwał z tego stanu gości weselnych, tak podobnie nie ma nikogo, kto by poprowadził Polaków do walki o wolność. Marysi ukazuje się Widmo – duch byłego narzeczonego. Stańczyk schodzi z obrazu Matejki i ukazuje się Dziennikarzowi. Stańczyk był błaznem na dworze Jagiellonów, był patriotą, mówił żartem o błędach władców. Jest symbolem konserwatystów galicyjskich. Dziennikarz przechodzi załamanie, gdyż źle wybrał w swoim życiu – jest wygodowcem – lojalistą wobec zaborców. Później poecie pokazuje się Rycerz. Rycerz to Zawisza Czarny, walczył pod Grunwaldem, zginął podczas wyprawy węgierskiej przeciwko Turkom w 1428 roku. Jest symbolem minionej chwały Polaków, ich świetności i siły. Poeta jest całkowitym przeciwieństwem Rycerza, jest dekadentem. Później jest scena Pana Młodego i Hetmana. Hetman – to Franciszek Xavery Branicki, zwolennik starego porządku, hulaka, zdrajca, w młodości przyjaźnił się z królem S. A. Poniatowskim, później został wrogiem, utrzymywał zażyłe stosunki z dworem w Petersburgu, jako pierwszy przystąpił do konfederacji targowickiej za co wydano na niego wyrok śmierci. Hetman demaskuje chłopomanię Pana Młodego, który małżeństwo z Jadwigą uczynił tylko z ówczesnej mody. Zjawia się Upiór. Upiór – to Jakub Szela, przywódca rabacji, pochodził z województwa tarnowskiego, nie miał cech przywódcy. Szela przestrzega panów, że siła chłopów może obrócić się przeciwko nim. Przypomina Dziadowi rzeź galicyjską i krzywdy wyrządzone ludowy przez magnatów. Wskazuje przyczynę, która uniemożliwiła pełne zjednoczenie narodów. Wernyhora – wróżbita, Kozak, zasłynął jako przepowiednik przyszłych losów Polski i Ukrainy. Przepowiedział Koliszczyznę, powstanie chłopów, rozbiory Polski i wyzwolenie jej. Występuje jako wzór narodowego posłannictwa i walki o wolność. [Złoty róg dany Jaśkowi to symbol szczęścia(???)]. St. Wyspiański zasłynął jako malarz i dramaturg. Był reformatorem teatru i dramatu polskiego. Wczesne utwory dramatyczne pisał pod wpływami obcymi, jednak dążył do stworzenia dramatu monumentalnego, podejmującego tradycje wielkiej dramaturgii romantycznej. Sięgnął do tematów zakorzenionych w tamtej epoce, wprowadzał na scenę postacie tworów romantycznych. W dramatach przedstawia własną interpretację losu ludzkiego, przyjmuje nieodwracalność przeznaczenia, nieuchronność zła towarzysząca czynom człowieka. Zasłynął jako twórca dramatu symbolicznego “Wesela”, pojawiają się w nim symbole: przedmioty, osoby i sceny. Rozgrywają się tam sceny fantastyczne, wizyjne, wypełnione postaciami z zaświatów. W dramacie występują symbole, rekwizyty, sytuacje(sceny), postacie. ZŁOTY RÓG – talizman siły kierującej narodem. Zgubienie rogu to zaprzepaszczenie szansy powstania, czynu. SZNUR – to symbol niewoli CZAPKA Z PAWICH PIÓR – to symbol próżności, egoizmu, przywiązania chłopów do dóbr materialnych. ZŁOTA PODKOWA – symbol szczęścia DZWON ZYGMUNTA – symbol wielkości Polski KOSY NADZIANE NA SZTORC – świadectwo obecności mitu racławickiego, symbol gotowości do walki CHATA BROWÓWIECKICH – symbol arki, ocalenia ducha, życia. To Polska scena narodowa. TANIEC CHOCHOLI – symbol zniewolenia, niemocy narodowej. BŁĘDNE KOŁO TANECZNE – zamknięty krąg bierności narodu, niezdolności do zmian CHOCHÓŁ – ma dwojaką wymowę. Jest to krzak bez życia. Otulony na zimę w słomę. Oznacza uśpione wartości narodu polskiego, niemożność, przegrzną sprzwę narodową. Po zimie jednak przychodzi wiosna i wtedy krzak róży budzi się do życia. To nadzieja na przebudzenie narodu na odzyskanie niepodległości w ukrytym symbolu.

23. Przedstaw społeczeństwo polskie ukazane w wybranych powieściach doby pozytywizmu:

W powieściach pozytywizmu często przedstawione jest społeczeństwo polskie. B. Prus w “Lalce” charakteryzuje kilka warstw społecznych: arystokrację, mieszczaństwo, lud, margines społeczny, biedotę czyli najniższą warstwę. Arystokracja polska pragnie wzbogacić się przez bogate ożenki. Jest to grupa cyniczna, duchowo zniedołężniała, pasożytnicza, która żeruje na cudzej pracy, trwoni majątek na własne wygody, żądze. Ich praca to przede wszystkim słowa nigdy nie wprowadzone w czyn. Do ludzi z niższych warstw odnosi się z pogardą. Jej przedstawiciele to: Tomasz Łęcki – dostojny pan, dumny ze swego pochodzenia, próżny, hipokryta, życzliwy dla Wokulskiego tylko wtedy, gdy go wspierał finansowo, miał wysokie mniemanie o sobie, twierdził, że wszystko mu się należy; Izabela Łęcka – próżna, chłodna, obojętna wobec innych, wychowana w przepychu, uważa się za boginię, nie liczy się z uczuciami innych, wychowana w przepychu; Książę – arystokrata, czół się spadkobiercą arystokracji, jego działanie kończy się na słowach; Starski – próżniak, pasożyt, który poluje na majątki, trwoni pieniądze; Prezesowa Zasławska – prawdziwa arystokratka, potrafi ocenić człowieka po jego czynach i charakterze, cieszy się szacunkiem i poważaniem, przychylnie nastawiona do Wokulskiego; Julian Ochocki – idealista, romantyk, chce przypiąć skrzydła ludzkości. Mieszczaństwo ukazane jest w korzystnym świetle. To ludzie, którzy kochają uczciwą pracę i prawdę. Są głównymi siewcami ideałów pozytywistycznych. Przedstawiciele mieszczaństwa polskiego to: Stanisław Wokulski – handlowiec, właściciel sklepu, człowiek energiczny, pracowity, wykształcony; Ignacy Rzecki – przyjaciel Wokulskiego, grzeczny, pracowity, skrupulatny. Mieszczaństwo Żydowskie: Szuman – lekarz, stary kawaler uważany za dziwaka, ale uczciwy, pracowity, solidny. Mieszczaństwo niemieckie: Minclowie – uczciwi, pracowici, przestrzegający zasad. Jan Mincel uczył podwładnych obowiązku, kochał oszczędność. Matka Mincla była dobrą gościnną osobą. Minclowie to ludzie wytrwali, systematyczni, szybko ulegali asymilacji. W “Lalce” pojawia się też charakterystyka warstwy najniższej: biedoty Powiśla, marginesu społecznego. Są to jednak ludzie ceniący pracę, szanujący innych, do takiego takiego losu zepchnęły ich stosunki społeczne panujące w Polsce. Magdalenka – kobieta, którą sytuacja materialna zmusiła do zarabiania pieniędzy w sposób nieetyczny i poniżający. Jest bardzo uczciwa, ceni ludzi i pracę; Wysocki – ubogi człowiek, ale uczciwy, wdzięczny za każdą pomoc, mający na utrzymaniu dzieci i żonę, ceni pracę, szanuje ludzi. E. Orzeszkowa swojej powieści “Nad Niemnem” także przedstawiła obraz społeczeństwa: szlachty ziemiańskiej, zaścianka i arystokracji. Przedstawiciele szlachty ziemiańskiej to: Benedykt Korczyński – człowiek pracowity, szanujący ludzi, którego walka o utrzymanie zadłużonego Korczyna zepchnęła do konfliktu z Bohatyrowiczami; Marta Korczyńska – to również osoba pracująca, (sterana) życiem, żalem za niespełnioną miłością do Anzelma. Ceni ludzi, szanuje ich, pamięta o powstaniu i ty, którzy w nim zginęli; Witold Korczyński – to przedstawiciel pozytywistów, inteligencji, chce sprowokować