CZAS TRWANIA EPOKI I GENEZA NAZWY NASTRÓJ EPOKI FILOZOFIA EPOKI ARCHITEKTURA MALARSTWO I RZEŹBA MUZYKA LITERATURA
GENEZA NAZWY
Termin „renesans” pochodzi od francuskiego słowa renaissance oznaczającego odrodzenie. Pojęcie to po raz pierwszy użyte zostało w XVI w. przez włoskiego malarza i historyka sztuki Giorgia Vasariego na określenie nowatorskich trendów w malarstwie. Pojecie „renesans” wskazuje na odrodzenie się, po wiekach średnich, kultury i literatury antycznej oraz odnowieniu filozoficznych studiów nad starożytnymi utworami literackimi. W szerszym znaczeniu „renesans” oznacza odrodzenie się człowieka, a także całej kultury, sztuki i nauki nowożytnej.
CZAS TRWANIA EPOKI
POCZĄTEK:
Renesans narodził się we Włoszech w połowie XIV w., a w XV w. pojawił się w innych krajach europejskich.
KONIEC:
We Włoszech kres epoki przypada na początek XVI w. (symboliczną datą jest 1527 r. , kiedy wojska cesarskie splądrowały renesansowy Rzym), w pozostałych krajach renesans trwał do XVI i XVII w.
POLSKA
Renesans polski trwał od połowy XV w. do przełomu XVI i XVII w.
HUMANIZM:
Termin humanizm (łac. humanus- ludzki) używany bywa w trzech znaczeniach:
a) W sensie historycznym, na określenie umysłowego ruchu, zapoczątkowanego we Włoszech w XVI w., którego główna tendencją były wszechstronne studia literatury i sztuki antycznej oraz uznanie założeń kultury starożytnej za obowiązujący wzorzec- wobec konieczności sformułowania wzorców i celów, do jakich powinien dążyć człowiek owej epoki.
b) W znaczeniu szerszym używa się terminu „humanizm” do końca XIX w. na określenie nowej filozoficznej postawy, której głównym założeniem było przekonanie o nieograniczonych możliwościach rozumu ludzkiego oraz położenie nacisku na wszechstronny rozwój człowieka.
c) W najogólniejszym sensie pojęcia „humanizm” używa się w odniesieniu do postawy uznającej duchowe i materialne potrzeby człowieka i przejawiającej się w dążeniu do jego pełnego rozwoju.
ZAINTERESOWANIA HUMANISTÓW:
*Kultura antyczna
REFORMACJA:
GŁÓNE NURTY REFORMACJI W EUROPIE
a)Luteranizm-
*Dania, Szwecja, Norwegia, Prusy Książęce, Ks. Niemieckie
-zniesienie celibatu
-głównym źródłem wiary są ewangelie
-do zbawienia potrzebna jest łaska boża i wola
-dwa sakramenty- chrzest i komunia
-nabożeństwa odprawiane w językach narodowych
-nieuznawanie nieomylności papieża
ofiary ludzi były dobrowolne
b)Kalwinizm-
*Szwajcaria, Szkocja, Niderlandy, państwa niemieckie, pd.- zach. Francja
-człowiek z góry przeznaczony jest na zbawienie lub potępienie
- nieuznawanie papieża i kultów świętych
-trzy sakramenty- chrzest, komunia, małżeństwo
-komunia pod postacią chleba i wina
-wyznawcy zwracali dużą uwagę na moralność
c)Anglikanizm-
*Anglia, wsch. Irlandia
-na czele kościoła stoi władca
-zlikwidowanie kościołów i zagrabienie ich dóbr
-kobiety mogły pełnić funkcje duchownych
-nie zmieniono wiary- przypomina katolicyzm
-odrzucenie papieża
d)Antytrynitaryzm-
*Litwa, Węgry
-nie uznają Chrystusa
-wszyscy ludzie powinni być równi
-chrzest przyjmowały tylko osoby dorosłe
-uznawali, że nie należy prowadzić wojen
-nie wierzyli w Trójce świętą
GŁÓWNE NURTY REFORMACJI W POLSCE:
a)Luteranizm
*Prusy Książęce, Inflanty, Kurlandia, Pomorze gdańskie, Wielkopolska (przyjęty wśród mieszczan)
b)Kalwinizm
*Małopolska, Litwa (przyjęty wśród szlachty)
c)Antytrynitaryzm (Arianie)
*Raków, Pińczów, Kiejdany, Lewartów (przyjęty wśród chłopów i mieszczan)
d)Prawosławni
*wschodnie tereny
e)Mahometanie
*wschodnie i południowe tereny
DOMINUJĄCE MYŚLI:
„Homo sum- homani nihil a me alienum puto” -Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
„Mimesis”- Nakaz naśladowania natury w sztuce.
WZORCE OSOBOWE:
a)SZLACHCIC:
Szlachcic powinien : czerpać radość z pracy, troszczyć się o gospodarstwo i żyć w zgodzie.
Powinien również być: religijny, pracowity i dobry.
(„Pieśń świętojańska o Sobótce”, „Na dom w Czarnolasie”, „Na lipę”)
b)PATRIOTA:
Dla patrioty najważniejsza jest ojczyzna, poświęcenie, troska o losy kraju, walka w chwale, wytrwałość i duże opodatkowanie na rzecz wojska.
(„Odprawa posłów Greckich”)
c)HUMANISTA:
Humanista („poeta doctus”) jest to człowiek wszechstronnie uzdolniony, uniwersalny, wyzwolony z pęt autorytetu kościelnego, a zatem krytyczny i odważny w poszukiwaniu prawdy.
(np. Erazm z Rotterdamu)
d)DWORZANIN:
Dworzanin posiadał wysoką kulturę towarzyską i znał formy towarzyskie. Był elegancki, szarmancki, piękny, wykształcony, znał języki obce, dbał o czystość i piękno języka narodowego. Był również znawcą literatury i muzyki. Po prostu ideał w każdym calu.
(Łukasz Górnicki- „Dworzanin polski”)
e)ZIEMIANIN:
(„Żywot człowieka poczciwego”)
ANTROPOCENTRYZM:
Zwrot ku życiu ziemskiemu, doczesnemu z naczelnym hasłem: człowiek, świat, piękno, sława. Poznać świat, cieszyć się jego pięknem, w tym także pięknem ciała ludzkiego, żyć pełnią życia, nie stronić od niczego, co ludzkie i ziemskie- oto treść bytu człowieka.
IRENIZM:
Irenizm mówi nam o ruchu dążącym do ustanowienia pokoju między wszystkimi religiami (humaniści nie krytykowali jawnie religii chrześcijańskiej bowiem szukali między swoimi poglądami, a innymi wyznaniami płaszczyzny porozumienia).
STOICYZM:
Z tej filozofii wywodzi się pojecie cnoty jako narzędzia służącego opanowywaniu namiętności, zachowaniu spokoju wobec świata. Najwybitniejszym myślicielem tej epoki był Erazm z Rotterdamu, postulujący wewnętrzne odrodzenie człowieka, który powinien kierować się rozumem i zasadami moralnymi. Erazm propagował zasady irenizmu i krytykował nieuctwo.
NEOPLATONIZM:
Neoplatonizm był bardzo popularny na początku epoki. Łączy on w sobie idee starożytne- głównie głoszone przez platona- z chrześcijaństwem. Kierunek ten głosił doskonałość ludzkiej natury oraz postulował wolność człowieka w kreowaniu zła i dobra. Stworzył też własną koncepcję poezji, rozumianej jako przejaw boskiego natchnienia i poetyckiego szału.
EPIKUREIZM I HEDONIZM:
Filozofie zaczerpnięte ze starożytności. Głosiły one potrzebę korzystania z wszelkich przejawów życia, a szczęście rozumiały jako brak cierpienia.
Architektura renesansu nawiązywała bowiem, odrzucając barbarzyński- jak wówczas uważano- gotyk, do form antycznych.
CECHY ARCHITEKTURY RENESANSOWEJ:
*Szukano idealnych proporcji, które- przez swój matematyczny rygoryzm- miały nadawać zamkom, kościołom i pałacom cudowną, cieszącą oko harmonię
*Budowla renesansowa- w porównaniu ze skomplikowaną bryłą gotyckiej katedry- urzeka prostotą i geometryczną przejrzystością kompozycji.
*Budowle miały charakter lekkości
*Stosowano kopuły
*Budowle symetryczne
*Dużo ozdób
*Zaokrąglone łuki, wsparte na kolumnach w stylu jońskim- arkady
PRZYKŁADY BUDOWLI RENESANSOWYCH:
-Florencki kościół San Lorenzo (zaprojektowany przez Filipa Brunelleschi)
-Monumentalna bazylika św. Piotra w Rzymie (kopuła zbudowana według rysunków Michała Anioła)
-Kościół S. Maria della Consolazione w Todi
PRZYKŁADY BUDOWLI RENESANSOWYCH W POLSCE:
-Wawel (przebudowy Wawele dokonali: Franciszek Florentczyk, Bartłomiej Berrecci)
*tarasy (krużganki z arkadami)
*portale- płaskorzeźby wokół drzwi (zachowana symetria)
*freski
*sufity z kasetonami (rzeźbione głowy- przestroga do podejmowania ustaw)
*duże okna zakończone sklepieniem łukowym
*arrasy (z miejscowości arras)- 350 tkanych na polecenie króla Zygmunta Augusta
-motywy przyrody
-sceny biblijne
-Kaplica Zygmuntowska
*kopuły
*okrągłe okna
*symetria
*nagrobki dwóch ostatnich Jagiellonów (ukazani w pół śnie, w ruchu, łuki rzymskie- nagrobki wzorowane na nagrobkach włoskich Medyceuszów)
- Zamek w Zamościu (przebudowy zamku w Zamościu dokonał: Bernando Morando) MALARSTWO:
CECHY MALARSTWA RENESANSU::
*znano proporcje ciała ludzkiego
*stosowano technikę światłocienia i zjawisko perspektywy
*ukazywano ciało ludzkie w ruchu
*postać ludzką starano się wpisać w trójkąt równoramienny
*zaczęto pokazywać piękno ciała ludzkiego
*pokazywano człowieka w różnych fazach rozwoju fizycznego
*ukazywano potęgę człowieka jako siłę fizyczną
*interesowano się dokładnie anatomią człowieka
*malarze pokazywali przeżycia ludzkie
*tematyka obrazów nawiązywała do starożytności, była najczęściej biblijna, mitologiczna bądź świecka
*dominowały jasne kolory
*zaczęto wzorować się na modelach
*wprowadzono tło
*obrazy wykonywane były najczęściej na zamówienie
MALARZE RENESANSU WŁOSKIEGO:
~ Leonardo Da Vinci („Dama z łasiczką”, „Monalisa”, „Ostatnia wieczerza”)
~ Rafael Santi (Rafaello) („Madonna w pejzażu”, „Madonna sykstyńska”, „Madonna z Foligna”, „Przemienienie pańskie”, „Sąd Salomona”)
~ Tycjan („Portret cesarza Karola V”, „Portret papieża Pawła III)
~ Botticelli („Narodziny Wenus”, „Primavera”)
~ Giotto
MALARZE Z INNYCH KRAJÓW EUROPEJSKICH:
~ Albrecht Dürer i Lucas Cranach (Niemcy)
~ Piotr Breughel (Niderlandy)
PRZEDSTAWICIELE POLSKIEGO MALARSTWA EPOKI RENESANSU:
Pojawienie się sztuki renesansowej w Polsce dokonało się za sprawą króla Zygmunta I.
- Jan Michałowicz z Urzędowa
RZEŹBA:
CECHY RZEŹBY RENESANSOWEJ:
Cechy takie jak w malarstwie
RZEŹBIARZE RENESANSOWI:
~Michał Anioł („Mojżesz”, „Dawid”, Freski w Kaplicy Sykstyńskiej)
RZEŹBIERZE POLSKIEGO RENESANSU:
~Wit Stwosz (ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie) GATUNKI RENESANSU:
*wielogłosowe msze
(cykliczna kompozycja wokalna lub wokalno-instrumantalna)
*motety (wielogłosowa pieśń kościelna)
*pieśni i kanony- religijne i świeckie (forma polifoniczna oparta na imitacji ścisłej)
*chansons (pieśń francuska jednogłosowa- ch.trubadurów i truwerów, wielogłosowa- ch. polifoniczna, programowa)
*madrygały (wielogłosowy utwór wokalny o charakterze świeckim)
*ricercary (forma muzyki instrumentalnej na lutnię lub organy, jednotematowy)
*canzony (świecka pieśń wielogłosowa)
*hymny (uroczysta pieśń pochwalna)
*psalmy (typ pieśni religijnej)
*lamentacje
*antyfony (teksty powtarzane na końcu psalmu)
*chorał protestancki
-utwory czterogłosowe
-utwory z towarzyszeniem towarów
-teksty w językach narodowych
-kobiety dopuszczone do udziału w śpiewie
-szerokie wykorzystanie systemu dur-moll
-instrumentalne przygrywki chorałowe
*suita-Tworzą się pierwsze układy tańców zapowiadające pojawienie się suity. Są to z reguły dwa tańce, z których pierwszy ma powolne tempo i parzysta metrum, drugi- żywe tempo i nieparzyste metrum.
SZKOŁY MUZYKI W RENESANISIE:
a)Szkoła flamandzka
*J. Okeghem i J. Olbrecht
-dość ścisła kompozycja utworów
-rozwój wielogłosowości do 36 głosów
-sformułowanie ważnych prawideł odnoszących się do łączenia linii melodycznych
-wielogłosowe msze, motety, pieśni i kanony
*Josquin des Prés
-prawie wyłącznie muzyka chóralna: msze, motety, pieśni religijne i świeckie chansons
-zwrócenie uwagi na brzmienie utworu i zgodność akcentów słownych z muzycznymi
-przyjęcie czterogłosu jako zasady
*Orlando di Lasso
-muzyka chóralno- religijna (msze, motety) i świecka (motety, madrygały, chansons)
-miał instynktowne wyczucie harmoniczne, które stało się ważnym elementem jego dzieł
-po J. Des Prés przejął staranna deklamacją tekstu
b)Szkoła wenecka
*A. Willaert
-utwory polichóralne a capella: msze, psalmy, hymny, motety, madrygały, chanson
-utwory instrumentalne: ricercary, canzony, z wykorzystaniem śmiałej chromatyki co oznaczało odwrót od tonacji kościelnych i zwrócenie uwagi na rodzący się system dur-moll
c)Szkoła rzymska
*G.P. da Palestrina
-zwracał uwagę na tekst
-całkowicie zrezygnował z melizmatów i chromatyk
-jako zasadę przyjął czterogłosowość
-tworzył głównie wokalną muzykę religijną: msze, hymny, psalmy, lamentacje, antyfony
d)Szkoła florencka
*J. Peri, V. Galilei, F i G Caccini,
-w 1597 r. powstała Dafne uznana za pierwszą operę
-stosowanie recytatywu jako formy podania tekstu
INSTRUMENTY ROZPOWSZECHNIONE W RENESANSIE:
W renesansie nastąpił dynamiczny rozwój muzykowania domowego, powszechnego w całej Europie. Nastąpił tez bardzo poważny wzrost- tak ilościowy, jak i jakościowy- budowy instrumentów.
Rodzina fletów prostych: flety sopranowe, altowe, tenorowe i basowe.
Budownictwo wiol, które z czasem zostały wyparte przez skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy.
Lutnie-umiejętność gry na tym instrumencie była dowodem wysokiej kultury, a także świadectwem towarzyskiej ogłady
Instrumenty klawiszowe-organy (zwiększenie liczby piszczałek, manuałów), klawesyny.
POLSKA MUZYKA EPOKI RENESANSU:
*Sebastian z Felsztyna- Pozostawił po sobie czterogłosowe motety i inne dzieła religijne, a także szereg interesujących traktatów dotyczących teorii muzyki i wykonawstwa śpiewów religijnych.
*Marcin za Lwowa-Pozostawił po sobie cztery pięciogłosowe motety religijne i pięciogłosową msze religijną.
*Mikołaj z Radomia- Jego kompozycje są dowodem wysokiego kunsztu polifonicznego. Stworzył bardzo wiele motetów
*Wacław z Szamotuł-Pisywał motety, pieśni i psalmy. Stosował czterogłosowe opracowania. Jego najbardziej znany utwór: Już się zmierzcha, nadchodzi noc.
*Jerzy Liban-Napisał czterogłosowy hymn Ortus de Polonia Stanislaus.
*Krzysztof Borek-Większość jego dzieł zaginęła, zachowały się tylko msze.
*Mikołaj Gomółka-Twórca zbioru utworów pod wspólnym tytułem Melodiae na Psałterz Polski przez Mikołaja Gomółę uczynione.
*Mikołaj Zieliński-Do jego dzieł należy Magnificat- utwór przeznaczony na 3 chóry a 4 głosy. Był pierwszym polskim kompozytorem tworzącym fantazje.
*CECHY JĘZYKA RENESANSU:
W epoce renesansu wykrystalizował się ostatecznie jednolity, ogólnopolski język literacki, wolny od cech gwarowych czy lokalnych. Nastąpiło ustalenie postaci fonetycznej, słownikowej i fleksyjnej języka polskiego, a przy tym samym ujednolicenie systemu gramatycznego. Działo się to przede wszystkim na terenie Małopolski i stołecznego Krakowa, gdzie znajdował się główny ośrodek życia kulturalnego: dwór królewski, Akademia. Z Małopolski wywodzili się czołowi pisarze tego okresu.
U poszczególnych pisarzy widać troskę o poprawność i piękno języka, a zatem o jego kulturę, przy czym można już stwierdzić wyraźne różnice w ich stylu, wyrażające się głównie stosunkiem do języka potocznego i do wyrazów oraz form dawniejszych. Toczono na ten temat spory, przy czym zarysowały się dwa różne stanowiska: jedni, konserwatyści, byli rzecznikami trzymania się dawniejszego słownictwa i form; drudzy natomiast starali się zbliżyć język literacki do języka mówionego i wprowadzić nowo pojawiające się słowa czy końcówki fleksyjne. Ostatecznie zwyciężyło przekonanie, iż język literacki powinien być kunsztowniejszy od mówionego, potocznego, wyrazów zaś przestarzałych można używać w razie braku odpowiednich słów nowszych lub do celów stylistycznych. W miarę możności należy wystrzegać się zbędnych nabytków obcych, a w tym głównie czechizmów.
GATUNKI LITERACKIE:
Poeci renesansu uprawiali przede wszystkim gatunki cenione w starożytności:
a)LIRYCZNE:
ody, treny, fraszki, pieśni, elegie, hymny epigramy, anakreontyki, sielanki
b)EPICKIE:
bohaterskie eposy
c)DRAMATYCZNE:
humanistyczne tragedie i komedie
d)GATUNKI NIE OBJĘTE NORMAMI KLASYCZNYMI:
misterium, moralitety, romanse, powieść łotrzykowska
ROZWÓJ LIRYKI:
Okres renesansu przyniósł bujny rozkwit liryki, w niej bowiem można było najłatwiej wyrazić swój stosunek do Boga, przyrody i człowieka oraz zwierzyć się ze swych najbardziej osobistych doznań i myśli.
a)Liryka bezpośrednia, w której podmiot liryczny wypowiada w pierwszej osobie własne przeżycia w formie monologu lirycznego.
b)Liryka pośrednia, kiedy podmiot liryczny wypowiada się wprost- w osobistym wyznaniu, ale przez poetyckie obrazy, opisy lub bezosobowe refleksje.
c)Liryka opisowa i sytuacyjna (są to odmiany liryki pośredniej). Obie można umieścić właściwie na pograniczu trzech podstawowych rodzajów literackich.
d)Liryka inwokacyjna. W tym wypadku liryczne „ja” zwraca się do jakiegoś adresata: może nim być pojedyncza osoba, zespół osób czy naród, albo też przedmiot lub pojęcie.
PRZYKŁADY UTWORÓW RENESANSOWYCH-
Utwory polskie:
*MIKOŁAJ REJ
-był pierwszym polskim pisarzem, który zaczął tworzyć wyłącznie w języku polskim.
„Zwierciadło”- opisuje piękno życie na wsi
„Krótka rozprawa między panem, wójtem, a plebanem”- krytykuje szlachtę i księży
*JAN KOCHANOWSKI
-twórca literackiej polszczyzny- ojciec literatury polskiej.
Treny, fraszki, psalmy, pieśni- opis uroków wiejskich, ludowych
„Odprawa posłów greckich”
„Zuzanna”
„O śmierci Jana Twardowskiego”
*ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI
-pisał po łacinie
„O naprawie Rzeczypospolitej”- Dzieło to znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych. W tym utworze żądał równych praw i kar. Zreformował obronę granic, wprowadził reformę szkolnictwa (szkoły publiczne)
Literatura powszechna
Dante Alighieri „Boska
komedia“
Franciszek Petrarca „Do Laury”
Jan Boccaccio„ Dekameron”, “Sokół”
Wiliam Szekspir “Romeo i Julia”, “Hamlet”, “Sen nocy letniej”, “Makbet”.
Michał Montaigne „Próby”
Franciszek Rabelais „Gargantua i Pantagruee”
Erazm z Rotterdamu „Pochwała głupoty”
Renesans
Podsumowanie renesansu
- by redakcja UCZNIAK.COM
- PRACA: PRZED SPRAWDZENIEM
- DOSTĘP: DARMOWY
- CZYTANE: 6931 razy
PRZEDMIOTY
Analiza wierszy
Antyk
Barok
Biografie
Biologia
Charakterystyki
Chemia
EGZAMIN GIMNAZJALNY
EGZAMIN MATURALNY
EGZAMIN ÓSMOKLASISTY
EGZAMINY ZAWODOWE
Ekologia
Ekonomia
Filozofia
Fizyka
Geografia
Historia
Informatyka
Język angielski
Język niemiecki
Język polski
Język rosyjski
Języki obce
Marketing
Matematyka
MATURA 2023
Mechanika
Motywy literackie
Młoda Polska
NEWSY
Oświecenie
Pozytywizm
Prawo
Przedsiębiorczość
Religia
Renesans
Romantyzm
Średniowiecze
Streszczenia
WOS
Współczesność
XX lecie