Lata 40. i 50. XX wieku obfitowały w wiele ważnych wydarzeń, zwłaszcza pod względem gospodarczym i społecznym, które na zawsze zapisały się na kartkach historii polskiej. Wszystko zaczęło się od wybuchu II Wojny Światowej, kiedy to nasz kraj zajęli okupanci, wyzyskując go oraz dokonując licznych zbrodni przeciw ludności cywilnej. Przez cały ten czas jednak, społeczeństwo polskie prowadziło nieustanną walkę z okupantami, organizując wojskowy i cywilny ruch oporu. Bardzo ważną rolę odegrał w tym czasie również rząd polski na uchodźstwie, który przez cały okres wojny prowadził ożywioną działalność, koordynując działania Polaków na wszystkich frontach wojny. Okupacja, bardzo osłabiła kraj, pod względem gospodarczym jak i społecznym. Mowa tu między innymi o: Ř ze strony niemieckiej: zagarnięciu przez Rzeszę ziem (regionów najbardziej rozwiniętych przemysłowo), germanizacji, przesiedlenia obywateli, likwidacji ośrodków polskiej kultury, egzekucjach, pacyfikacjach terroryzowaniu, zastraszaniu i ścisłej kontroli ludności, deportacje do obozów koncentracyjnych lub też wcielanie ich do swoich armii (a tym samym do walki przeciw swojej ojczyźnie); Ř radzieckiej: głoszeniu konieczności walki klasowej i proletariatu, upaństwawianiu majątków ziemskich, fabryk, banków, kamienic, kolektywizacji wsi, narzucaniu ludności systemu ustrojowego oraz ideologii ZSRR, rusyfikacji organizacji państwowych, wcielaniu do Armii Czerwonej, aresztowaniu inteligencji, wojskowych, działaczy politycznych, kulturalnych oraz oświatowych, represjonowaniu kościoła katolickiego, deportacjach w głąb ZSRR, wysiedleniach. Polacy nigdy jednak nie poddali się, nie ulegli okupantom, walczyli o kraj wolny i niepodległy. Walczyli na różne sposoby, np.: Ř Szerzyli propagandy antyhitlerowskie wśród Niemców Ř Prowadzili działalność wywiadowczą Ř Prowadzili tajne nauczanie (np. TON) Ř Prowadzili tajną działalność wydawnicza, będącą częścią polskiej informacji i propagandy Ř Przeprowadzali akcje sabotażowe w gospodarce (rysunek żółwia-„pracuj powoli”, rysunek kotwicy-„znak Polski walczącej”) Ř Przeprowadzali akcje dywersyjne (np. wysadzanie dróg i mostów, zamachy na funkcjonariuszy niemieckich, odbijanie więźniów, wykonywanie wyroków sądów polskiego państwa podziemnego) Ř Prowadzili działalność harcerską Ř Urządzanie powstań i strajków przeciw okupantom. Gdy wojna dobiegła końca, a Polacy odzyskali swoje ziemie, nadal na ich drodze było wiele trudności, które należało pokonać. Można powiedzieć, iż powojenna Polska stanowiła kontynuację II Rzeczpospolitej, chociaż nie była to kontynuacja bezpośrednia. „Nowy” kraj przejął „w spadku” liczne problemy, z którymi nie uporano się przed II wojna światową. Do dylematów takich zaliczyć należy między innymi kwestię strukturalnego bezrobocia w miastach oraz wsiach, zależność gospodarki polskiej od kapitałów zagranicznych, których udziały miały tendencje rosnącą itp.. W państwie należało przeprowadzić radykalna reformę rolną, która mogłaby zmniejszyć przeludnienie na wsi; restrukturyzację prowadzącą do szybkiego tworzenia nowych miejsc pracy w miastach. Ponieważ po drugiej wojnie światowej ilość ludności polskiej o wiele się zmniejszyła, zaś największe straty odnotowano wśród inteligencji i rzemieślników, brakowało ludzi do odbudowy, i osadnictwa na Ziemiach Odzyskanych, ludzi zdolnych do kierowania procesami uruchamiania i regulowania życia politycznego, społecznego i ekonomicznego oraz oświatowego, kulturalnego i naukowego. Lecz nie tylko straty ludnościowe, negatywnie wpłynęły na odbudowę państwowości polskiej, bardzo duże były również straty materialne (ok. 38 % majątku narodowego). Zniszczenia wojenne znacznie obniżyły zdolności produkcyjne przemysłu i rolnictwa. Natomiast inne działy gospodarki, np. transport i komunikacja, łączność, handel hurtowy i detaliczny, banki itp. uległy istnej dewastacji. Ogromne zniszczenia dotknęły też zasoby mieszkaniowe w kraju, szczególnie w miastach, choć i na niektórych terenach rolniczych były one bardzo wysokie. Dewastacji uległa również infrastruktura komunalna, komunikacja miejska, systemy wodociągowe i kanalizacyjne, łączność telefoniczna, drogi i mosty, a także liczne instytucje naukowe, oświatowe i kulturalne, co w przeogromnym stopniu utrudniało życie społeczeństwu polskiemu. Zniszczenie urządzeń wytwórczych oraz zatrudnianie niewykwalifikowanej kadry robotników, doprowadziło do spadku wydajności pracy w przemyśle. Natomiast wyniszczenie pogłowia koni, a tym samym brak siły pociągowej, a także zniszczone narzędzia rolnicze oraz uszczuplenie obszarów pod uprawę, zmniejszenie nawożenia pól nawozami naturalnymi, zmniejszyła się wydajność pracy w rolnictwie. Miało to z kolei dosyć negatywny skutek, a mianowicie, z powodu braku towaru, w kraju wprowadzono tzw. kartkowy system zaopatrzenia ludności miejskiej. Zaopatrzenie to nie było wystarczające, ale zapewniało pewne minimum po stałych i stosunkowo niskich cenach. Resztę potrzeb pokrywano zakupami na wolnym rynku, ale tam ceny były znacznie wyższe. 6 września 1944 r. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wydał dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej. Na mocy tego dekretu państwo skonfiskowało dobra poniemieckie oraz majątki ziemskie tych właścicieli, którzy posiadali więcej niż 50 ha użytków rolnych. Ziemię odebraną obszarnikom państwo dzieliło między robotników rolnych, chłopów bezrolnych i małorolnych oraz tych średnich gospodarzy, który mieli duże rodziny. Część ziemi oraz lasy pozostała we władaniu państwa jako państwowe gospodarstwa rolne, leśne, doświadczalne itp. Ziemi poobszarniczej nie wystarczyło jednak dla wszystkich. Wielu rolników przesiedlało się na ziemie zachodnie i północne, gdzie otrzymywało nowe gospodarstwa. Ogółem w latach 1944-49 państwo ludowe przekazało chłopom na własność 6,1 mln ha ziemi. Z reformy rolnej i osadnictwa skorzystało ponad 1 mln rodzin chłopskich. Co czwarte gospodarstwo w Polsce było gospodarstwem nowym, utworzonym w wyniku reformy rolnej. W podziale ziemi obszarniczej chłopom pomagali robotnicy. Wielu działaczy robotniczych pracowało jako pełnomocnicy reformy rolnej. Partia i związki zawodowe wysyłały na wieś brygady robotnicze, które wraz z chłopami dzieliły ziemię. Reforma rolna zmieniła gruntownie oblicze wsi polskiej. Zniknęli wielcy właściciele ziemscy - obszarnicy. Ponad 800 tys. rodzin robotników rolnych i biednych chłopów otrzymało ziemię, nowe gospodarstwa. 250 tys. gospodarstw przydzielono dodatkowe grunty. Odbudowa i rozwój przemysłu w następnych latach spowodowały, że wielu mieszkańców wsi znalazło pracę poza rolnictwem. Przemiany w Polsce Ludowej przyniosły ludności wiejskiej, zwłaszcza młodzieży, wiele dobrego. Poprawiły jej sytuację materialną, zlikwidowały brak ziemi i nadmiar rąk do pracy, umożliwiły naukę zawodu, przejście do innych warsztatów pracy. Drugą podstawową reformą była nacjonalizacja przemysłu, transportu, banków itp.. Robotnicy w czasie działań wojennych zabezpieczali swe zakłady pracy od zniszczeń, a po wyzwoleniu podejmowali natychmiast pracę nad ich odbudową oraz uruchomieniem produkcji. W fabrykach - na wezwanie partii - organizowano komitety i rady zakładowe. Przedsiębiorstwa opuszczone przez właścicieli zostały na żądanie robotników przejęte pod zarząd państwowy. W 1944-45 r. większość dużych i średnich zakładów przemysłowych była zarządzana przez państwo przy współudziale załóg robotniczych. Z inicjatywy Polskiej Partii Robotniczej Krajowa Rada Narodowa uchwaliła 3 stycznia 1946 r. ustawę o przejęciu na własność narodu podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. W jego imieniu państwo przejęło wszystkie zakłady przemysłowe: kopalnie, huty, fabryki, przedsiębiorstwa transportowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, banki. Nacjonalizacji podlegały przedsiębiorstwa, które ze względu na charakter produkcji miały szczególne znaczenie dla państwa bądź zatrudniały więcej niż 50 robotników na jednej zmianie, oraz przedsiębiorstwa poniemieckie. Nacjonalizacja była aktem rewolucyjnym. Wielki i średni przemysł stał się własnością państwa, własnością ogólnonarodową. Pozwoliło to państwu ludowemu zwiększyć środki na odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych. Umożliwiło również wprowadzenie gospodarki opartej na planowaniu. W 1947-49 r. został pomyślnie zrealizowany pierwszy Trzyletni Plan Odbudowy i Rozwoju Gospodarczego Kraju. W 1950 r. uchwalono ustawę o planie rozwoju gospodarczego Polski na lata 1950-55. Głównym celem planu sześcioletniego było zbudowanie przemysłu ciężkiego - podstawy uprzemysłowienia kraju. Państwo ludowe w swej polityce zagranicznej przyjęło zasadę sojuszu i współpracy ze Związkiem Radzieckim i bratnimi krajami demokracji ludowej, które rozpoczęły po wojnie budowę fundamentów nowego ustroju społecznego i politycznego. Nie wszyscy w Polsce byli zadowoleni z utworzenia rządu ludowego, z jego polityki oraz zmian, które przeprowadzał. Przeciwnikami władzy ludowej byli wywłaszczeni obszarnicy i kapitaliści oraz ludzie związani z dawnym ustrojem społecznym i politycznym. Wielu spośród nich obawiało się zmian, nie wiedziało, jakimi drogami będzie rozwijała się Polska, nie dowierzało nowej władzy. Na emigracji i w kraju działały wrogie Polsce Ludowej ugrupowania i organizacje polityczne. Część ludzi w kraju ulegała ich wpływom. Niektórzy przeciwnicy nowej Polski z bronią w ręku walczyli przeciwko władzy ludowej i reformom społecznym. W latach 1944-46 w kraju istniały antyludowe podziemne organizacje polityczne, a w wielu rejonach działały uzbrojone bandy, w walce z którymi zginęło kilkanaście tysięcy działaczy demokratycznych, zwłaszcza członków PPR, PPS i ZWM, żołnierzy WP, KBW, milicjantów i funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, robotników i chłopów. Ta walka reakcji przeciwko Polsce Ludowej zakończyła się niepowodzeniem, ogromna bowiem większość robotników, chłopów, inteligencji pracującej poparła poczynania władzy ludowej. Uważali oni politykę państwa ludowego za własną, odpowiadającą ich potrzebom i dążeniom. Uczestniczyli w pracy przy odbudowie kraju, miast i wsi, zakładów przemysłowych, polskich szkół, placówek naukowych i kulturalnych. Ludzie nie chcieli bratobójczych walk, wojny domowej. Pragnęli pracować, uczyć się i żyć w pokoju dla dobra ojczyzny i własnej przyszłości. Większość społeczeństwa poparła program Polski Ludowej. W 1946 r. zostało przeprowadzone powszechne głosowanie ludowe, czyli referendum. Przeważająca część głosujących wypowiedziała się za ustrojem demokratycznym, zdecydowanie poparła nowy kształt terytorialny Polski - jej granice zachodnie i północne, zaakceptowała reformę rolną i nacjonalizację przemysłu. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego, w 1947 r. większość obywateli głosowała na przedstawicieli partii demokratycznych, które utworzyły Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Sejm Ustawodawczy uchwalił w 1947 r. ustawę o amnestii, która umożliwiała wielu ludziom związanym z antyludowym podziemiem zerwanie z przeszłością oraz powrót do normalnego życia. Tak więc lata 40. i 50. XX wieku w Polsce, obfitowały w wiele istotnych, dla dalszego rozwoju państwa, wydarzeń zarówno na arenie gospodarczej i politycznej, jak i społecznej. Mimo wszystkich negatywnych zdarzeń, jakie miały miejsce w tym okresie, ogólna ocena tych lat jest pozytywna, gdyż to właśnie wtedy pojawiły się podstawy do ówczesnego życia w Rzeczpospolitej Polskiej.

prace autoryzowano lub edytowano: 15.10.2003 o: 00:24:32