Główną przyczyną nieporozumień między inteligencją a chłopami jest zakorzeniona w świadomości wspólnej galicyjska rabacja Jakuba Szeli. Rozmowa Dziennikarza ze Stańczykiem prowadzi do pesymistycznych wniosków. Gospodarzowi ukazuje się natomiast Wernyhora (legendarny ukraiński bard, symbol wezwania do czynu), który pragnie namówić go do powstania. Niestety Gospodarz nie jest zdolny do poprowadzenia narodu do walki. Inteligencja nie może być ięc siłą przewodniąnarodu. Widmo Jakuba Szeli pojawia się przed Dziadem, rabację przypomina sobie Pan Młody. Ukazuje mu się Hetman (w rabacji zginęło wiele szlachty, z której wywodzi się inteligencja). Dziennikarzowi z kolei ukazuje się Stańczyk. Dziennikarz, przedstawiciel Stańczyków, jest nieufny do programu swojego stronnictwa. Z dyskusji, jaką prowadzi Stańczyk z Dziennikarzem, wynika, że w społeczeństwie panuje marazm, Polacy nie wierzą w wyzwolenie narodu. Przeszłość, choćby chwalebna, jest już tylko przeszłością. Poecie (Tetmajerowi) ukazuje się natomiast Zawisza Czarny. Rycerz symbolizuje moc, odwagę, zwycięstwo - jest przeciwnością dekadenckich, pesymistycznych utworów poety.