Oświecenie

Filozofia Johna Stuarta Milla



Filozofia Johna Stuarta Milla 1. Wstęp John Stuart Mill żył w latach 1806-1873. Był wybitnym angielskim filozofem, politologiem i ekonomistą. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu , by później w niego zwątpić i przejść na pozycje naturalistyczne. W politologii i ekonomii był teoretykiem i piewcą liberalizmu. Wraz z Adamem Smithem jest uważany za twórcę współczesnego liberalizmu. 2. Życiorys John Stuart Mill urodził się 20 maja 1806 w Londynie. Jego ojciec James Mill był jednym z twórców utylitaryzmu i wychowywał syna w duchu tego systemu filozoficznego. Ojciec wychowywał go sam, separując Johna niemal całkowicie od otoczenia. Od najmłodszych lat narzucił synowi ostry reżim wychowawczy, który koncentrował się na jego edukacji i niemal całkowicie ignorował jego rozwój fizyczny i emocjonalny. John w wieku 17 lat zaczął pracować w India House - urzędzie sprawującym nadzór nad Indiami, którym to urzędem kierował jego ojciec. Pracował w tym departamencie przez cały czas aż do emerytury, stając się w końcu jego szefem. W wieku 18 lat John został jednym z założycieli Towarzystwa Utylitarian, w którym intensywnie działał aż do wieku 23 lat. W wieku 23 lat John przeżył ciężkie załamanie nerwowe i psychiczne, z którego wyciągnęła go jego „przyjaciółka” Mrs. Taylor, z którą się później związał na stałe, a po śmierci jej męża oficjalnie ją poślubił. Po okresie załamania wyzwolił się wreszcie spod wpływu swojego ojca i napisał swoje pierwsze dzieło, „Autobiografię”, opisującą jego dziwne dzieciństwo. Książka ta stała się bestselerem w Anglii i zapewniła Johnowi spokojny byt. Od momentu załamania John zdystansował się od Towarzystwa Utylitarian i zaczął jednocześnie krytykować, ale i nadal rozwijać teoretycznie koncepcje utylitaryzmu. Jednocześnie zainteresował się też ekonomią i politologią, tworząc podstawy współczesnego liberalizmu. Pod koniec życia stał się nieformalnym liderem partii liberalnej. Z ramienia tej partii był przez dwie kadencje członkiem Izby Gmin brytyjskiego parlamentu. Jego najważniejsze dzieło filozoficzne to „System logiki indukcyjnej i dedukcyjnej” („System of logic, ratiocinative and inductive”), zaś najważniejsze dzieła polityczno-ekonomiczne to „O wolności” („On liberty”) i „O rządzie reprezentacyjnym” („Considerations on representative government”). 3. Poglądy filozoficzne Poglądy filozoficzne Johna Milla dzielą się na dwa okresy. We wczesnym okresie był on zdecydowanym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu. Z tego okresu pochodzi dzieło „System logiki”, w którym uprecyzyjnił i przystosował koncepcję empiryczną teorii poznania do zastosowania w ramach utylitaryzmu. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się później podstawą do stworzenia współczesnej logiki matematycznej. Były to: · pierwsza próba uściślenia pojęć tradycyjnej logiki Arystotelesa, w formie prostych diagramów, schematów i prapoczątkach oznaczeń symbolicznych, · koncepcja odejścia od "magicznego" traktowania logiki i matematyki na rzecz poglądu, że są to tylko swoiste "metajęzyki", które można sobie w dowolny, ale nie sprzeczny sposób przystosowywać do swoich potrzeb, · pierwsza próba sformułowania zasad rozumowania indukcyjnego. W okresie tym John Mill starał się też uprecyzyjnić etykę utylitarystyczną, w której jednak natknął się na nieprzezwyciężone trudności, które skłoniły go ostatecznie do odejścia od prostego utylitaryzmu. W drugim okresie poglądy Johna Mill przeszły (w dużym stopniu na skutek kontaktu z dziełami Comte'a) w teorii poznania bardziej na pozycje naturalistyczne, a w etyce na pozycje neokantowskie. 4. Poglądy ekonomiczno-polityczne W politologii John Mill był kontynuatorem demokratycznej i liberalnej myśli w duchu Johna Locka. Jego najważniejszym dokonaniem było dostrzeżenie zagrożeń dla demokracji (i ogólnie wolności obywatelskiej) ze strony jej samej. John Mill studiując historię Rewolucji francuskiej, a także historię funkcjonowania demokracji w USA, dostrzegł, że systemy demokratyczne mają często tendencję do przekształcania się w coś w rodzaju "dyktatury większości". "Dyktatura" taka powoduje blokowanie możliwości zmian oraz krystalizowania i wyrażania odmiennych od większościowych poglądów. Przekształcanie to może następować na dwa sposoby: · Na drodze politycznej: W sytuacji, gdy w jakimś kraju demokratycznym jakaś partia zdobywa trwałą i długoterminową przewagę, ma ona tendencję do całkowitego monopolizowania władzy przez przejmowanie kontroli nad informacją i obsadzanie kluczowych stanowisk wyłącznie swoimi zwolennikami. · Na drodze ekonomicznej: Przez powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw, które na drodze powolnej korupcji i lobbingu przejmują "po cichu" całą faktyczną władzę i zamieniają instytucje przedstawicielskie oraz rząd w marionetkowo-fasadowe struktury. Oba te mechanizmy mogą mieć miejsce jednocześnie. Widząc te zagrożenia, John Mill postulował, aby do konstytucji pisanej w duchu Locke'a wprowadzić dodatkowe zapisy, gwarantujące podstawowe wolności obywatelskie oraz zapisy uniemożliwiające monopolizację władzy. Do tych podstawowych wolności John Mill zaliczał: · całkowitą wolność zgromadzeń, zrzeszania się i tworzenia grup nacisku, · całkowitą wolność wygłaszania publicznie swoich poglądów - czyli pełny zakaz cenzury, · gwarantowanie prawa do bycia "mniejszością" - czyli zakaz prześladowania w jakikolwiek osób o innych niż większość poglądach. Z kolei jako zabezpieczenia prawne przed monopolizacją władzy John Mill proponował: · proporcjonalne, a nie większościowe wybory do ciał przedstawicielskich, · stworzenie "niezależnego korpusu urzędniczego" - czyli apolitycznych stanowisk w administracji rządowej, które nie podlegałyby wpływom politycznym; członkowie tego korpusu powinni być wybierani przez konkursy i wykonywać polecenia polityków, o ile te są zgodne z prawem oraz alarmowanie opinii publicznej bądź odmawianie ich wykonywania, jeśli są sprzeczne z prawem, · stworzenie prawa antymonopolowego - czyli przyznanie rządowi prawa do rozbijania niebezpiecznych monopoli w gospodarce. 5. Zakończenie Późniejsi krytycy Johna Milla zauważali jednak, że tak na prawdę wszystko i tak zależy od większości. Jeśli ta będzie chciała wprowadzić monopol na władzę to nawet przy dobrym początkowym prawodawstwie, będzie je metodą drobnych zmian powoli przekształcała według własnych potrzeb i w końcu osiągnie upragniony cel. A zatem demokracja funkcjonuje poprawnie tylko w tych krajach, w których większość świadomie rezygnuje z osiągania monopolu w imię samej demokracji. 6. Słowniczek pojęć Empiryzm - kierunek filozofii, według którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne). Indukcja - w logice sposób rozumowania polegający na wyprowadzaniu nowych pojęć, twierdzeń lub sugerowaniu możliwości zaistnienia nowych faktów na podstawie intuicyjnej analizy wyjściowych przesłanek. Liberalizm - postawa społeczno-polityczna, którą cechuje otwartość na zmiany, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów, czynów i postaw innych ludzi, skłonność do kompromisu; ideologia społeczno-polityczna, u podstaw której leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej, ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz ze ścisłym wyodrębnieniem jej kompetencji, tj. stosowanie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości. Naturalizm - stanowisko, zgodnie z którym cała rzeczywistość daje się wyjaśnić za pomocą przyczyn naturalnych, a zwłaszcza tłumaczące ogół zjawisk i zdarzeń, które zachodzą w świecie działaniem praw przyrody. Neokantyzm - kierunek filozoficzny nawiązujący do filozofii I. Kanta; wyrażał się w skupieniu uwagi na krytyce poznania, szukaniu drogi pośredniej między metafizyką a empiryzmem, rezygnacji z teorii bytu i oparciu etyki o imperatywy. Utylitaryzm - koncepcja etyczna, zgodnie z którą działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeżeli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu. 7. Bibliografia: 1. Antologia tekstów filozoficznych. Praca zbiorowa po red. S. Piwki. Warszawa 1998. Oficyna Wydawnicza SGH, s. 171-179. 2. Tatarkiewicz W.: Historia filozofii. Tom trzeci: Filozofia XIX wieku i współczesna. Warszawa 1988. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s.27- 36 3. Onet.pl S.A.: Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna (2 I 2004) http://wiem.onet.pl/