Romantyzm to okres historyczno - literacki trwający w Europie od lat 90-tych XVIII wieku do lat 40-tych XIX wieku. Genezę terminu ' roman-tyzm '(ang. romanticizm, fr. romantisme) J. Kleiner wyprowadził z łaciń-skiego słowa 'romanus'. W średniowieczu wyrażenie ' linqua romana' oznaczało języki nierzymskie, później słowa ' romans, romant' stały się nazwami utworów niezwykłych, awanturniczych i fantastycznych. Stopniowo przymiotnika tego zaczęto używać do oznaczania pewnego typu zjawisk, podobnych do tych, jakie występowały w romansach: w odniesieniu do cech ludzkiego usposobienia, oznaczał idealistę, marzyciela, kogoś przesadnie uczuciowego, a w odniesieniu do otoczenia, pejzażu - coś malowniczego, nastrojowego, budzącego silne emocje. Nowy prąd artystyczno-filozoficzny powstał jako reakcja na hołdujący ścisłym regułom i zasadom klasycyzm. Ideowe i literackie założenia roman-tyzmu opierały się na irracjonalizmie, fantastyce, nieregularności i odrzucaniu wszelkich norm tworzenia, odwoływaniu się do uczucia, wiary oraz wyobraźni odbiorcy. Kierunek ten, wpisujący się w nurt sztuki dionizyjskiej, odrzucał racjonalizm i materializm, świat postrzegał jako żywy, ciągle stający się organizm, który poznać można jedynie za pomocą wyobrażeń i intuicji. Filozofia romantyzmu wyrosła ze zwątpienia w hasła oświeceniowe, ujmujące świat jako sprawnie funkcjonująca maszynę, której działaniem rządzą poznawalne rozumowo, niezmienne prawa - hasła obalone przez Wielką Rewolucję Francuską. Filozofowie romantyzmu proponowali odmienną wizję świata jako żyjącego i rozwijającego się organizmu. Romantyzm, odrzucając klasycystyczne reguły poetyckie, stworzył nowe gatunki, będące ideowo-artystyczną realizacją założeń epoki. Należą do nich: ballada, powieść poetycka, poemat dygresyjny oraz nowy typ dramatu, cechujący się formą otwartą. Twórcy epoki zmodernizowali powie?ć historyczną (W. Scott), a także nadali nowy kształt artystyczny i ideowy tradycyjnym gatunkom klasycznym: sonetowi, odzie, hymnowi, elegii. Romantyzm, jak każda epoka, wykształcił pewne wzorce osobowe, stanowiące syntezę wszelkich szlachetnych i godnych podziwu cech. Pojęciem zupełnie nowym stał się między innymi byronizm, wprowadzony przez angielskiego poetę George'a Byrona - jednego z największych indywidualistów romantyzmu.. Lord George Byron urodził się w Londynie w 1788 roku, w bogatej, arystokratycznej, ale podupadłej rodzinie. W latach studenckich prowadził ekstrawaganckie , pełne przygód i skandali życie. Bardzo szybko odniósł wielki sukces literacki. Sława, a z drugiej strony ubóstwo i długi uczyniły z poety człowieka wyalienowanego, zbuntowanego i jednocześnie przekonanego o swojej wyższości. Latem 1809 roku G. Byron odbył podróż na Wschód, zwiedził Grecję, Albanię, Konstantynopol. Po powrocie do Londynu poeta nadal pędził barwne życie, dużo pisał, ale też oddawał się spotkaniom towarzyskim, romansom, uprawiał sport. Krótkie małżeństwo z Anną Izabellą Milbenke zakończyło się separacją i skandalem. Cała opinia publiczna Anglii zwróciła się przeciwko Byronowi, który postanowił opuścić ojczyznę. W 1816 roku udał się na wygnanie. Mieszkał w Szwajcarii, Włoszech i przez kilka lat w Wenecji. Nie zmienił jednak swojego trybu życia. Zmarł 19 IV 1824 roku nad zatoką Patras, w twierdzy Misolungii, dokąd udał się na wieść o wybuchu powstania Greków przeciwko Turcji, by osobiście wziąć udział w walkach. Twórczość Byrona odegrała istotną rolę w kształtowaniu się oblicza europejskiego romantyzmu. Byron , jako pierwszy w literaturze europejskiej opowiedział się za całkowitą swobodą twórczą, otwierając drogę dla całej twórczości romantycznej w Europie. Zapożyczony od W. Scotta gatunek powieści poetyckiej, rozwinięty przez Byrona, stał się charakterystycznym gatunkiem literackim dla całego romantyzmu europejskiego. 'Giaur', napisany przez Byrona w 1813 roku, uchodził w romantyzmie za najdoskonalszy wzór powieści poetyckiej. Napisany wierszem, łączył w sobie elementy różnych rodzajów literackich - liryki, epiki, dramatu. Mimo wierszowanej konstrukcji tekstu występowała typowa dla powieści epicka narracja a także fragmentaryczność, czyli podzielenie utworu na szereg zdarzeń występujących w porządku niechronologicznym i nie powiązanym ciągiem przyczynowo-skutkowym. Miało to służyć udramatyzowaniu akcji i zwiększeniu tajemniczości. Nastrój grozy i niesamowitości pobudzał wyobraźnię czytelnika. W powieści nad fabułą dominowała postawa bohatera. Najistotniejsze były nie wydarzenia lecz kształtowanie się osobowości bohatera, jego refleksje o życiu, sensie egzystencji. Romantyczna postawa stworzona przez Byrona w jego poematach i uzewnętrzniona w jego własnej - buntowniczej, krytycznej i ironicznej postawie wobec świata, nazwana została byronizmem. Byronizm cechowały bunt, rozpacz, tajemniczość, osamotnienie, rozdarcie wewnętrzne, mocne akcentowanie problemu miłości, skłócenie ze światem, łamanie jego praw, nieprzeciętność i tragizm. Byronizm to dumne odwrócenie się od zwyczajnego, banalnego, filisterskiego życia, podjęcie pielgrzymki, wędrówki po świecie obcym w poszukiwaniu ludzi o bratniej duszy, w poszukiwaniu jakiegoś innego życia, w poszukiwaniu - nadaremnym - prawdy o sobie. Taka wędrówka do nieokre?lonego bliżej miejsca na ziemi to samotność, a samotność , jak wtedy wierzyli ludzie z generacji zbuntowanych byronistów to jedyna postawa godna człowieka świadomego swej wartości, indywidualisty. Typowym byronicznym przykładem bohatera romantycznego stał się tytułowy bohater powieści poetyckiej 'Giaur', skrajny indywidualista, przeciwnik uznawanych powszechnie norm i zasad. Giaur to postać bardzo tajemnicza, jego pochodzenie i wcześniejsze czyny są niejasne. Wiadomo jedynie iż jest Wenecjaninem, prawdopodobnie członkiem znamienitego rodu. ' Pilniejszy badacz odgadnie z wejrzenia Wielkość umysłu, zacność urodzenia.' Główną treścią życia Giaura była miłość - tragiczna i uwieńczona strasznymi konsekwencjami. Wojownik pokochał nałożnicę Hassana, który, odkrywszy zdradę, ukarał niewierną śmiercią. Nieszczęśliwy Giaur nie umarł z rozpaczy po śmierci ukochanej lecz zemścił się okrutnie na Hassanie, mordując go w walce. Po kilku latach wstąpił do klasztoru, gdzie dopełnił swego życia. Osobowość Giaura zdominowana została przez skrajne cechy: silną uczuciowość, zbrodniczość, egoizm, pogardę dla innych ludzi. Bohater, nawet po śmierci kochanki, wciąż żył miłością do niej, najpierw żeby się mścić, a po dokonaniu zemsty by dalej, do końca swych dni tkwić w kręgu tej jedynej, nie dającej się niczym zastąpić namiętności. Uczucie, jakim Giaur darzył kobietę było zakazane, niezgodne z obyczajowymi normami. Miłość dla Giaura była najwyższą wartością, sensem jego życia, pojmowanym w sposób idealistyczny; ' Zaiste, miłość jest świętym pożarem, Iskrą zatloną w ogniach nieśmiertelnych , Aniołów dobrem, Wszechmocnego darem.' Zgodnie z romantycznymi przekonaniami, związek między dwojgiem ludzi miał charakter ponadczasowy, zwyciężał nawet śmierć. Jednocześnie miłość nierozerwalnie związana była z cierpieniem. Wspominając kochankę, bohater z goryczą mówił; ' Leilo! Byłaś myśli moich treścią, Moją rozkoszą i moją boleścią.' Zrozpaczony, cierpiący, złamany rozpaczał i cierpiał z powodu śmierci ukochanej, rozpacz popchnęła go do zemsty na Hasanie, która jednak nie dała mu pociechy. Do końca życia miał być 'sam z sobą', samotny ze swą pamięcią, miłością, zemstą, bólem: ' A teraz, dalej - w świat - jadę sam z sobą' szukając ciszy i spokoju, potrzebnych do rozważań nad głębią cierpienia, Giaur wstąpił do klasztoru. Był to jednak tylko kolejny wyraz jego buntu wobec całego świata, Boga, własnego życia. Ofiarowując klasztorowi swój majątek kupił sobie odosobnienie. Przywdział habit nie z powołania ani dla pokuty, nie akceptował norm etycznych, przeciwstawiał się prawdom świata. W swej rozpaczy odtrącił Boga, odstępując od wiary chrześcijańskiej. Giaur, snujący się po korytarzach klasztoru, przyrównywany był do diabła: ' źrenica ponura czasem z ukosa błyskawicź ciśnie', ' swym wzrokiem i gorzkim uśmiechem zraża wszystkich boleścią i grzechem', jego oczy: 'nie są niebieskie, ni ziemskie, lecz szatańskie' O swym pustym, samotnym życiu Giaur mówił: 'Lepiej raz przepaść w zaburzone fale, Niźli żyć, gnijąc po trochu na skale'. Wrażliwość, poszukiwanie celu życia i brak akceptacji ze strony świata zewnętrznego zrodziły bunt, prowadzący bohatera w świat imaginacji, ucieczki od rzeczywistości. Bez ustanku myślał o Leili, przeżywał stracone szczęście, swój udział w jej strasznej śmierci. Z głębi rozpaczy mówił do zmarłej: ' ciebie dotąd kocham, jak kochałem'. Mnisi często słyszeli jak 'bezprzytomnie gada o pięknej pannie, która w morze wpada (...) i widzi Turka konające oko' Giaur to człowiek bez imienia, określenie 'niewierny' nie charakteryzuje go w żaden sposób. Europejczyk, który znalazł się w świecie obcej religii, człowiek wyobcowany i samotny. Uciekał przed ludźmi. Był w pełni świadomy swych czynów, rzec by można dumny. Nie tylko nie wstydził się zbrodni, wręcz przeciwnie, szukał uzasadnienia dla niej, chciał pamiętać o swych czynach. Czując zbliżającą się śmierć, Giaur zdecydował się na spowiedź. W przedśmiertnej rozmowie z mnichem twierdził, iż 'przeszedł przez życie nie zaznawszy nudy', a dni jego były: 'obfite w rozkosz, lecz płodniejsze w bóle'. Czuł się wewnętrznie pusty i wypalony ' dziś nic nie kocham ani nienawidzę, pychy nie czuję nadziei nie widzę'. W słowach: 'ja miłość moją czynem pokazałem', wyjawiał swą ciągłą, niezmierną miłość do Leili. Nie lękał się kary za zemstę na Hassanie, wrogu chrześcijańskiej wiary, obwiniał się natomiast za śmierć Leili, która musiała zapłacić życiem za swe uczucie do niego. Jego spowiedź nie miała charakteru religijnego, Giaur nie żałował swoich występków, chciał tylko przekazać swą historię innemu człowiekowi, nie żałował zmarnowanego losu, twierdząc; ' Gdybym mógł odżyć, żyłbym tak, jat żyłem' Strach przed karą za grzechy był mu całkowicie obcy, nie było dla niego większego cierpienia ,niż rozłąka z ukochaną. Nie pragnął współczucia ani pocieszenia, zmarł w cierpieniu, mając przed oczami obraz swej ukochanej.. Bohater byroniczny reprezentował nurt romantyzmu zbuntowanego - był kimś, kogo życie koncentrowało się wokół egzystencjalnego buntu. Jak pisze Maria Janion: 'Bohater Byrona obciążony jakąś tajemniczą zbrodnią czy przewinieniem, stale nosi w sobie ich świadomość - zarzewie cierpienia i nieszczęścia (...) Broni swego indywidualnego prawa do namiętności, wolności i zemsty; ginie strawiony przez dumę i poczucie winy'. Ta niepospolita literacka postać złożona z samych sprzeczności, stała się wzorem dla wielu młodych ludzi doby romantyzmu. Byronizm był swego rodzaju modą, sposobem na życie dla tych, którym nieobce było poczucie tragicznego rozdźwięku między przekonaniem o duchowej sile i wewnętrznej mocy człowieka a świadomością absolutnej samotności buntownika i nędzy ludzkiej egzystencji.