Analiza wierszy

Antyk i Bibilia



Antyk i Biblia (notatki) 1. Biblia i mitologia jako źródła kultury europejskiej. B I B L I A : Stary (46 ksiąg) i Nowy (27 ksiąg) Testament. S.T.- występują księgi królewskie, historyczne, prorockie, dydaktyczne oraz Pięcioksiąg Mojżeszowy. N.T.- składa się z czterech Ewangelii, Listów Apostolskich, Dziejów Apostolskich, Apokalipsy św. Jana. P r z e k ł a d y: * do czasów reformacji dopuszczano tylko tłumaczenia na łacinę. * najstarszy przekład Septuaginta (grecki) III. p.n.e. tylko Pięcioksiąg. * Wulgata (łaciński) IV w.n.e.- św. Hieronim. * Tysiąclecia 1966r.pl. B. w k u l t u r z e: religijno - moralna: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania; kulturowa: natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy; inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki; skarbcem wzorców osobowych i postaw, symboliki; niektóre wersety bib. wchodzą poprzez wykorzystywanie ich w tekstach literackich do potocznego użytku (np. "Sodoma i Gomora", " trąby jerychońskie"); Europa stanowiąca niegdyś wspólnotę kulturową, w której Bib. była niepodważalnym autorytetem. Literatura polska była mocno zakorzeniona w Bib. i tradycjach chrześcijańskich od "Bogurodzicy" do współczesnych utworów. M I T O L O G I A: M i t - jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada o początkach istnienia świata, powstaniu bogów, ludzi. Jako przykład mitu greckiego można podać mit o Prometeuszu lub mit o Ikarze. Mity te funkcjonują jako relikty przeszłości. Motywy, postawy i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako sfery wierzeń religijnych, lecz tkwią one w świadomości i kulturze dzisiejszego człowieka, gdyż przedstawiają one uniwersalne ludzkie czyny i uczucia. F u n k c j e m i t ó w: poznawcze - dzięki mitom ludzie wyjaśnili pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody np. burza z piorunami. światopoglądowe - mity, które były podstawą wierzeń religijnych. sakralne - mity, które przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały jak czcić bogów. P o d z i a ł m i t ó w: mity teogoniczne - o powstaniu bogów; mity kosmogoniczne - o powstaniu świata; mity antropogeniczne - o powstaniu człowieka; mity genealogiczne - o historii rodów; 2. Cechy eposu Homeryckiego ("Iliada"; "Odyseja") E P O S - najstarszy gatunek epicki, wywodzący się z podań o legendarnych lub historycznych bohaterach; utwory cechują się dłuższą formą oraz pisane są wierszem. Epos h o m e r y c k i - heroiczne opowiadanie o przeszłości, utrzymane w tonie obiektywnym, przy czym świat przedstawiony oddzielony jest od współczesności i narratora. Świat boski i ziemski łączy się w swoich działaniach; bohaterowie są wyjątkowi i gotowi do walki. Styl e. podniosły, występuje wiele powtórzeń , hiperboli, porównań homeryckich, stałych epitetów, opisów, inwokacji. CECHY EPOSU HOMERYCKIEGO (Iliada, Odyseja) inwokacja, podział na księgi; narrator wszech wiedzący i obiektywny; (dystans epicki); fabuła wielowątkowa (wiele epizodów); szczegółowe opisy; styl podniosły patetyczny; porównania homeryckie epitety stałe; sceny walki; dwupłaszczyznowość akcji: świat bogów i ludzi; 3. "Wojna chocimska" Potockiego i "Pan Tadeusz" - eposy wzorowane na tekstach Homera. "Wojna chocimska" - cechy barokowe, a "Pan Tadeusz" - cechy romantyczne. * retardacja- opóźnienie dalszego ciągu akcji, przez wprowadzenie elementów statycznych. E l e m e n t y r o m a n t y c z n e: świadome łączenie rodzajów i gat. poezji; pierwiastek dramatyczny ( komediowy charakter, wątki miłosne); interesująca intryga; romantyczna kreacja bohatera, tajemniczość boh. ludowość, baśniowość; synteza sztuk; "mały" realizm; E l e m e n t y b a r o k o w e: brak epizodów czysto literackich i czysto fikcyjnych; poetyzacja kroniki zdarzeń; uprawdopodobnienie wypowiedzi bohaterów; elementy krytyki szlachty; utwór- "Księgą mądrości, szlachty ziemiańskiej"; (dygresyjność) barokowa dynamiczność, malowniczość, sensualizm; bogactwo figur poetyckich i ornamentyki słownej; 4. Tragedia antyczna na podstawie "Antygony". Cechy t r a g e d i i a n t y c z n e j: zasada 3 jedności (miejsca, czasu, akcji); miejsce - pałac Kreona; czas - akcja mogła trwać 24h.; akcja - jeden wątek, problem; istotą był konflikt tragiczny tematyka - mitologiczna max. 3 aktorów na scenie i chór bohaterem była osoba z wysokich sfer występuje chór funkcje chóru: f. narratora w epice, komentuje, informuje coc się dzieje poza sceną, przytacza refleksje filozoficzne, zastępuje sceny zbiorowe, wyraża wolę ludu. Związanie akcji stanowi rozmowa Antygony z Ismeną, z której dowiadujemy się o decyzjach Kreona wobec Eteoklesa i Polinejkesa. Wzrost napięcia strażnik przyprowadza Antygonę, winną przekroczenia prawa; burzliwa dyskusja pomiędzy Kreonem a Antygoną; Antygona zostaje skazana przez Kreona; przybycie wieszcza Tejrezjasza; Pkt. kulminacyjny ginie Antygona; Hajmon i Eurydyka popełniają samobójstwo; Po dopełnieniu się tragedii napięcie gwałtownie spada - Rozwiązanie akcji 5. Antyczna koncepcja tragizmu. T R A G I Z M: jedna z najważniejszych kategorii estetycznych. Konflikt tragizmu polegał na skazanej na klęskę walce człowieka z przekraczającymi go siłami, na starciu się dwóch nie dających się pogodzić ze sobą racji, na pragnieniu obrony wielkich wartości nieuchronnie skazanych na zagładę. Istotnym momentem było tzw. rozpoznanie tj. moment zdobycia świadomości swojego losu (Edyp dowiaduje się, że jest zabójcą ojca i że poślubił swoją matkę) Ź r ó d ł a t r a g i z m u w A n t y g o n i e: konflikt między uczuciem a rozumem; konflikt między prawem boskim, reprezentowane przez Antygonę, które jest odwieczne, uświęcone tradycją i które nakazywało pochować zmarłego, aby oddać mu należny mu szacunek oraz po to aby jego dusza nie błądziła i trafiła do Hadesu; a prawem ludzkim, które jest prawem spisanym ustanowionym przez człowieka. Obie postaci dokonując wyboru pomiędzy dwiema słusznymi racjami stają się jednocześnie winowajcami i ofiarami, niezależnie od tego, czy kierowały nimi dobre czy też złe intencje. Każda decyzja jaką podjęli miała negatywne skutki, a ich dalsze poczynania były w rękach bogów. 6. Antyczna a Szekspirowska koncepcja losów ludzkich (Antygona, Makbet). Koncepcja Antyczna (Antgona) Koncepcja Szeskspirowska (Makbet) Każda decyzja, którą podejmie Antygona skończy się tragicznie (Prawo ludzkie i Boskie stoją w sprzeczności) . Makbet także może wybrać : jest świadomy który wybór jest zły, niegodny i niemoralny (zabicie króla – zdobycie władzy) Bohater nie wybiera swojego losu ani swoich uczynków . Los zostaje mu narzucony, często jeszcze przed urodzeniem, może się o nim częściowo dowiedzieć od wyroczni, ale w żaden sposób nie może go uniknąć. Bohater zostaje wystawiony "na próbę". Możliwość awansu stanowi dla Makbeta pokusę, której mimo całej świadomości zła jakie popełnia nie potrafi się oprzeć. Uczynki bohatera są jakby uczynkami kogoś innego, nawet unikając przeznaczenia, kierowany przez bogów w rzeczywistości nieświadomie drobiazgowo je wypełnia. Tragedia szekspirowska ukazuje losy człowieka, który zbagatelizował wewnętrzne dyrektywy moralne i przestał panować nad swym losem, który "utracił samego siebie". Konsekwencje wszystkich swoich działań musi ponosić sam bohater, już bez pomocy Bogów – musi ponosić karę za uczynki których nigdy by nie popełnił gdyby nie był marionetką w rękach Bogów. Ponosi konsekwencje jakby cudzych zbrodni. Zło, które zwraca się przeciwko człowiekowi jest wytworem człowieka ( w przeciwieństwie do tr. Antycznej) – rzeczywistość nieludzką tworzy sam człowiek. Bohater musi wybierać spośród wartości z których każda jest etycznie wysoka. Kompromis jest niemożliwy. Bohater wybiera między dobrem a złem. Jest panem swojego wyboru i ma pełną świadomość jego konsekwencji. 7. Zjawisko horacjanizmu. Twórczość Horacego, motywy zawarte w jego utworach, filozofia "Pieśni" (stoicyzm, epikureizm). H o r a c j a n i z m: nawiązanie do poezji i świata wartości Horacego, charakterystyczne dla poezji europejskiej XVI-XVIII w. "non omnis moriar" - nie wszystek umrę. W Polsce h. dostrzec można w twórczości Kochanowskiego (Pieśni). H O R A C Y - najwybitniejszy liryk starożytnego Rzymu. Wydał m.in. Edopy (wiersze satyryczne) Satyry, Pieśni i Listy. P i e ś n i - obejmują IV księgi. Zbiór cechuje różnorodność podejmowania tematyki - od pieśni poświęconych poszczególnym bogom po utwory autotematyczne., od utworów o akcentach politycznych (pieśni adresowane do Oktawiana Augusta) po pieśni nawiązujące do teamatyki mitologicznej (np. wątki homeryckie), od utworów poruszających problemy etyczne po pieśni miłosne. Z Pieśni H. wyłania się jego program poetycki, akcentujący związek z klasyczną poezją grecką. Przedstawia siebie jako poetę wychowawcę. Przekonany jest o swojej roli w historii, co daje mu poczucie nieśmiertelności: "Non omnis moriar". Jego pomnik, który zostawi tu na ziemi po jego śmierci, jest nie zniszczalny, a jest nim jego poezja, która żyje w jego poezji. Nawiązania do spadku poezji greckiej widoczne są w liryce miłosnej Horacego, zazwyczaj lekkiej, o epigramatycznej(zwięzły utwór poetycki, dowcipny, cechujący się aforystycznością-zwięzłe ujęcie prawdy ogólnej:moralnej, filozoficznej dobitne oraz efektowne i zaskakujące; - ujęcia i wyrazistością puenty, często o charakterze niespodzianki, kontrastu, paradoksu.) formie. W pieśniach miłosnych pojawia się wiele postaci kobiecych, dominuje nastrój pogody i dystansu, słabiej wyeksponowana jest namiętność, silniej zaś ton refleksji nad przemijaniem albo nad walorami duchowymi partnerki. F I L O Z O F I A E P I K U R E I Z M: doktryna filoz. wg której przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), a jego warunkiem wystarczającym jest brak cierpień, życia codziennego, nie bać się śmierci, moralność. Pożądane są przyjemności duchowe zgodne z moralnością. S T O I C Y Z M: doktryna filoz. szkoły stoików, wg której najwyższą cnotą i warunkiem szczęścia jest życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności. Zachować należy spokój wew., równowagę ducha, nie bać się losu. H o r a c j a ń s k i s t y l ż y c i a: poprzestawanie na małym; pogodzenie się ze śmiercią; bawić się, rozwijać swój intelekt; życie zgodne z prawami natury; cnota i sprawiedliwość; pochwała miłości i przyjaźni duma i świadomość chwały 8. Dramat antyczny, a dramat Szekspirowski (budowa). Zasada czystości estetyk sceny wzniosłe nie mogą sąsiadować z komicznymi cały utwór utrzymany w jednej tonacji utwór ma budzić uczucia wzniosłe, poczucie piękna, posługiwać się językiem wzniosłym Pomieszanie kategorii estetycznych np. tragizmu i komizmu. Swobodna koncepcja łącząca ujęcie dramatyczne z lirycznym. Wysoki, ustalony styl językowy. Obok bohaterów realnych występują duchy, zjawy. Nowatorstwo językowe, jego indywidualność D R A M A T S Z E K S P I R O W S K I: duża rola przyrody: tworzy nastrój; jest tłem; jest bohaterem utworu; elementy fantastyczne, nadprzyrodzone; historyzm; 9. Motywy mitologiczne i biblijne jako inspiracje dla twórców współczesnych. MOTYWY MITOLOGICZNE Herbert w swych utworach przywołuje postaci bogów, aby poruszyć problemy związane z okrucieństwem wojny ("Nike...") oraz sensem i istotą sztuki ("Apollo....") Zbigniew Herbert "Apollo i Marsjasz" Wiersz ukazuje moment obdzierania ze skóry Marsjasza po pojedynku z Apollinem o tytuł najlepszego artysty-poety. Krzyk Marsjasza wyraża ból całego ciała oraz protest przeciwko okrucieństwu i niesprawiedliwości. W swoim cierpieniu Marsjasz jest ludzki, prawdziwy, budzi litość i współczucie. Mimo brzydoty zewnętrznej jest piękny. Apollo reaguje na krzyk M. obrzydzeniem, pogardą i obojętnością. Jest bogiem sztucznym, nieludzkim, niewrażliwym mimo zewnętrznego piękna. Autor stoi po stronie Marsjasza. Wiersz przedstawia koncepcję sztuki; pokazuje koniec dominacji symbolizowanej przez Apollina, a początek nowej sztuki reprezentowanej prze Marsjasza. S z t u k a A p o l l i ń s k a - piękna, nieludzka, nieprawdziwa, sztucznie upiększona. S z t u k a M a r s j a s z a - brzydka, prawdziwa, pełna, nie pomijająca żadnych tematów. W wierszu mamy polemiczny stosunek do mitu o Apollonie i reinterpretacje mitu. Zbigniew Herbert "Nike, która się waha" Nike jest przedstawiona jako bogini, która ma swoje słabości. Jest jej żal chłopca, który idzie na wojnę nie doznając słodyczy pieszczot, jakie mogła by mu ona ofiarować. Nie robi tego, gdyż uciekłby z pola bitwy, jak wielu innych. Woli, aby zginął z honorem, za ojczyznę. Jarosław Iwaszkiewicz "Ikar" Opowiadanie Iwaszkiewicza oparte jest na obrazie Bruegla, gdzie życie toczy się normalnie, każdy wykonuje swój zawód, a gdzieś tam z boku tonie Ikar, który spadł z wysokości. To samo zdarzyło się Michasiowi, który przez przypadek został aresztowany przez gestapo. Narrator współczuje Michasiowi, jak i Ikarowi, że chcąc oderwać się myślami od otaczającego ich świata przypłacili to życiem. Tadeusz Różewicz "Prawa i obowiązki" Podmiot liryczny w wierszu mówi nam o śmierci Ikara. W pierwszej części wiersza podmiot liryczny uważa, iż jego obowiązkiem jest nawoływać ludzi, aby zwrócili uwagę na tonącego Ikara. Później jednak zmienia on zdanie uważając, iż każdy ma prawo interesować się czyi miś nieszczęściami, ale nie przypisuje się to jemu jako obowiązek. MOTYWY BIBLIJNE "Bogurodzica": "Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego Syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!" naw. do fragmentów zwiastowania NMP; Łk 1,26-38 "Twego dziela Krzciciela, Bożycze" naw. do faktu, że Chrystus jest Synem Boga zrodzonego przez Maryję; Franciszek Karpiński "Bóg się rodzi" Hymn jest napisany patetycznym stylem, któremu towarzyszą liczne oksymorony jak na przykład: "ogień krzepnie"; "blask ciemnieje"; "ma granice nieskończony". Zachowana jest refreniczność przez powtarzające się zdanie między zwrotkami: "A słowo ciałem się stało I mieszkało między nami." W drugiej zwrotce poeta jest pełen podziwu dla Boga, który zesłał swego Syna na grzeszny świat: "Cóż masz, niebo nad ziemiany ? Bóg porzucił szczęście twoje, Wszedł między lud ukochany, Dzieląc z nim trudy i znoje ..." Lecz Bóg tak umiłował świat, iż Syna swego jedynego dał aby odkupić swój lud z pod władzy szatana. W ostatniej zwrotce poeta zwraca się do nowo narodzonego dzieciątka Jezus z prośbą o błogosławieństwo dla swojej ojczyzny: "Podnieś rękę, Boże Dziecię ! Błogosław Ojczyznę miłą ..." 10.Geneza i funkcjonowanie mitu arkadyjskiego. ARKADIA - kraina na Poloponezie, która dzięki pięknu przyrody była określana w poezji antycznej jako kraj szczęśliwości, raj ziemski; trudnodostępna; na jej obszarza kwitło życie beztroskie i prymitywne; Owidusz "Przemiany" Przedstawia nam cztery mityczne wieki z początku świata aż do założenia Rzymu. WIEK ZŁOTY - był to najdoskonalszy wiek w dziejach ludzkości. Była to typowa Arkadia - ziemski raj. Nie znano wtedy zła. Nawet prawa nikt nie przestrzegał, gdyż jego w ogóle nie było. Ludzie nie musieli pracować, gdyż ziemia wydawała sama obfite plony. Ludzie jedynie zbierali owoce tych plonów. Horacy "Pieśni" Świat poetycki Horacego pełen był słońca, pogody, mądrej refleksji i spokoju - poetyckiej Arkadii. Kochanowski "Pieśń Panny XII" Utwór nosi cechy sielanki. Idealizuje wieś, ukazuje ją jako krainę szczęścia, spokoju, wychwala zalety życia wiejskiego. Wprowadzenie motywów mitologicznych bożków leśnych podkreśla charakter wsi, która od czasów antycznych niewiele się zmieniła, to znaczy nadal jest krainą ciszy, spokoju i szczęścia. W obrazowaniu renesansowej wsi Kochanowski nawiązuje do mitu arkadyjskiego. Według niego, człowiek żyjący na wsi jest szczęśliwy i pobożny, spokojny, uczciwy, bezpieczny, związany mocno z naturą, co podkreślają wykonywane przez niego czynności. Natomiast ludzie żyjący poza wsią narażeni są na wiele niebezpieczeństw oraz silniej odczuwają konieczność umierania, nie zawsze żyją uczciwie, popełniają zbrodnie. Drugi opis stworzenia człowieka (Rodz. 2 5-25) Raj - ogród, Eden, oaza, zieleń i woda były uosobieniem szczęścia i spokoju. Ogród ten był zarazem mieszkaniem Stwórcy, miejscem szczególnej jego obecności. Do tego ogrodu wprowadził Bóg człowieka, istotę rozumną i wolną, aby żył w nim szczęśliwie, dając mu pewne normy postępowania. Człowiek prowadził w biblijnym raju szczęśliwe życie. Pozbawiony był wszelkich chorób, nieszczęść które zaczęły się dopiero po zerwaniu owocu z drzewa poznania dobra i zła. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" Soplicowo, symbolem mitycznej arkadii : • opis dworu Soplicowskiego; • sprawy gospodarstwa, prace rolne, karmienie drobiu; • opis posiłków będących najważniejszymi wydarzeniami społecznymi tamtych lat (śniadania, obiady, wieczerze, uczty staropolskie); • zwyczaje towarzyskie, porządek usadzania gości za stołem na wyznaczonych miejscach według wieku i urzędu; • przechadzki, ścisłe przestrzeganie kolejności osób; zabawy, zaloty, zaręczyny, dobór par do poloneza; • narady, spotkania towarzyskie, grzybobranie, polowanie, kłótnie myśliwskie; Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem" Korczyn - miejscem występowania dwóch typów arystokracji: pasożytniczej oraz pozytywnej. Barwne opisy Korczyna oraz otaczających go pól mają znaczenie sielankowości życia wiejskiego. Praca na gospodarstwie jest czymś miłym i pożytecznym dla takich osób jak:Benedykt i Witold. Stanowi ona dla nich poczucie bezpieczeństwa finansowego, jak również duchowego Nie pragną oni żadnej innej pracy niż tej na polach (otrzymanie przez Benedykta oferty pracy gdzieś w Rosji). Jednak dla tej pierwszej grupy arystokratów takich jak min.: Teofil Różyc, Zygmunt Korczyński, Bolesław Kirło, Korczyn jest jedynie kolejnym dworem, na którym odbywają się zabawy, koncerty, spacery, spotkania towarzyskie, uczty. Nie przywiązują oni żadnej wagi do ziemi rodzinnej.