Biologia

Płazy - charakterystyka



Charakterystyka płazów: - organizmy dwuśrodowiskowe – Amphibia Budowa morfologiczna: - w ciele płazów można wyróżnić kilka odcinków (głowę, tułów i ogon, którego brak u bezogonowych) - brak szyi - posiadają parzyste kończyny (za wyjątkiem beznogich), z silniej rozwiniętymi odnóżami tylnymi (szczególnie u bezogonowych) - kończyny dzielą się na: Ramię Udo Przedramię Podudzie Nadgarstek Stęp Śródręcze Śródstopie Palce dłoni Palce stopy Pokrycie ciała: - skóra pokryta cienkim naskórkiem o niewielkim stopniu zrogowacenia - skóra silnie ukrwiona - występują w niej liczne wielokomórkowe gruczoły pęcherzykowate - ciało pokryte śluzowatą wydzieliną chroniącą przed wysychaniem i umożliwiającą intensywną wymianę gazową - część gruczołów wydziela jad (np. ropuchy produkują bufoninę i bufotalinę) - w skórze właściwej znajdują się liczne komórki barwnikowe Szkielet: Osiowy składający się z: - Czaszki (tzw. ażurowej, połączonej ruchomo z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych) - Kręgosłupa podzielonego na odcinek szyjny, tułowiowy, krzyżowy i ogonowy Układ mięśniowy: - mięśnie płazów (szczególnie ogoniastych) wykazują jeszcze wiele cech pierwotnych - w odcinku tułowiowym zachowuje się wyraźna segmentacja mięśni - do postępowych możemy zaliczyć rozwinięcie silnej muskulatury kończyn dolnych u bezogonowych, co ma związek ze sposobem lokomocji Układ oddechowy: - płazy są zasadniczo zwierzętami płucodysznymi - płuca płazów są parzystymi, cienkościennymi workami, tylko u bezogonowych powierzchnia zwiększa się dzięki sfałdowaniu przegród pierwotnych - u beznogich funkcjonuje tylko jedno płuco (drugie jest szczątkowe) - powierzchnia czynna w takich płucach jest niewielka i dość słabo pokrywa zapotrzebowanie tlenowe ustroju - uwolniona od łuskowego, a wcześniej kostnego pancerza skóra przejęła część funkcji oddechowych - larwy płazów są skrzelodyszne - u niektórych (np. reliktowy i endemiczny gatunek odmieńca jaskiniowego) skrzela zachowują się przez całe życie - płuca płazów są stale narażone na wysychanie - silnie ukrwiona pow. ciała nie pozwala płazom na życie w środowiskach hipertonicznych - wentylacja płuc odbywa się dzięki ruchom jamy gębowej - brak klatki piersiowej uniemożliwia aktywną zmianę objętości płuc Układ krążenia: - u larw i form trwałoskrzelnych przypomina układ krążenie ryb (zawiązuje się 6 łuków skrzelowych aorty) - u płucodysznych dwa łuki aorty zanikają i zostają pary 3 – 6 - oddychanie płucne spowodowało wyodrębnienie małego obiegu - nastąpił podział przedsionka na lewy i prawy - serce składa się z cienkościennej zatoki żylnej, dwóch gładkościennych przedsionków, pojedynczej mięsistej komory (zawierającej blaszki i beleczki utrudniające mieszanie się krwi) oraz krótkiego stożka tętniczego, przechodzącego w pień płucny - krążenie: płuca (natlenienie krwi)  II żyły płucne (po jednej z każdego płuca)  łączą się w żyłę płucną  lewy przedsionek  wlanie krwi przez otwór przedsionkowo – komorowy do lewej części gąbczastej komory  stożek tętniczy  aorta  rozprowadzenie krwi po dużym obiegu  powrót żyłami głównymi ( przednimi i tylnymi)  żyła wątrobowa  zatoka żylna  prawy przedsionek  prawa część komory  stożek tętniczy  pień płucny  II tętnice płucne  płuca - obieg skórny: od każdej tętnicy płucnej odchodzą odgałęzienia tętnicze do skóry (część krwi zostaje natlenionej w naczyniach włosowatych ciała), krew wraca żyłami skórnymi, które uchodzą do żył głównych, tuż przed zatoką żylną - wydajność systemu krążenia zależy ściśle od temperatury - posiadają duże, owalne i jądrzaste erytrocyty - proces krwinkotwórczy zachodzi w grasicy, obwodowych częściach wątroby i słabo w szpiku kostnym Układ wydalniczy i rozrodczy: - posiadają dość szerokie, taśmowate i jednolite parzyste nerki - wzdłuż nich na brzegach znajduje się moczowód pierwotny - silnie rozcieńczony mocz uchodzi do steku, którego uchyłek tworzy pęcherz moczowy (resorbujący wodę) - nerkę dorosłych płazów tworzy pranercze, rozwijające się ze środkowej części mezodermy nerkotwórczej - płazy wydalają mocznik (skrzelodyszne larwy amoniak) - u większości płazów zapłodnienie jest zewnętrzne (u części płazów beznogich jest wewnętrzne – jajorodność) - duże komórki jajowe, otoczone galaretowatą osłonką, średnio zasobne w żółtko - w rozwoju pojawia się larwa – kijanka - posiadająca skrzela zewnętrzne, szczeliny skrzelowe i często również przyssawki pozwalające przyczepienie się do podwodnych rodług; odżywia się planktonem; wykształca ogon; występuje bardzo żƒřie poskręcane jelito; tylne kończyny powstają szybko, przednie zaś dopiero jednocześnie z zanikiem skrzeli i ogona oraz ze zmianami w skórze (gruczoły wielokomórkowe) podczas metamorfozy - dość słabo zaznaczony dymorfizm płciowy Układ pokarmowy: - chwytani pokarmu i połykanie w całości - zęby stożkowate lub haczykowate przyrośnięte do kości (niektóre bezzębne) - otwór gębowy  jama gębowo–gardzielowa (do której uchodzą nozdrza wewnętrzne, trąbka Eustachiusza oraz przewody wyprowadzające gruczołów śluzowych)  przełyk  żołądek  dwunastnica  jelito cienkie (zakończone specjalnym fałdem oddzielającym je od jelita prostego, które uchodzi do steku) - brak podniebienia wtórnego (sklepienie jamy gębowej tworzy podstawa czaszki pierwotnej - gałki oczne przylegają do od góry do błony śluzowej i podczas przełykania pokarmu wciągane są przez specjalny mięsień i popychają kęs - język na dnie jamy gębowej (u bezogonowych długi, przyrasta prawą krawędzią do spojenia żuchwy) Układ nerwowy: - silniejszy niż u ryb rozwój kresomózgowia - części mózgowia ułożone jedno za drugą - 10 par nerwów czaszkowych - dobrze rozwinięte czucie bodźców zewnętrznych - węch – nabłonek wyścielający parzystą jamę węchową (połączoną nozdrzami wewnętrznymi z jamą gębową) - każda jama posiada uchyłek wysłany nabłonkiem węchowym (narząd Jacobsona) - nabłonek węchowy jamy nosowej spełnia również funkcję narządu czucia chemicznego - wzrok – oczy (tylko u niektórych gat., np. odmieniec jaskiniowy szczątkowe i ukryte pod skórą), soczewka mniejsza niż u ryb i bardziej spłaszczona, bardziej odsunięta od siatkówki (wydłużenie ogniskowej – dalekowzroczność) - powstają ruchome powieki i gruczoły łzowe - narządy czucia skórnego – rozsiane receptory dotyku, zimna, gorąca i bólu - narząd smaku – tzw. pączki smakowe rozmieszczone w jamie gębowej lub brodawkach smakowych na języku - narząd równoważno – słuchowy -z pierwszej szczeliny skrzelowej tworzy się jama ucha środkowego zachowująca połączenie z odcinkiem gardzielowym przez trąbkę Eustachiusza; ucho środkowe odgradza od zewnętrznego błona bębenkowa (w uchu środkowym występuje kostka słuchowa – strzemiączko powstałe z drugiego łuku skrzelowego – przenosi i wzmacnia ono drgania błony bębenkowej); ucho wewnętrzne – trzy kanały półkoliste, błędnik posiada kostną oprawę, brodawka słuchowa podstawowa, która jest homologiczna ze ślimakiem w uchu owodniowców Występowanie i znaczenie: - ok. 2480 gat. - W Polsce występuje 16 gat., np.: salamandra plamista, traszka grzebieniasta, traszka górska, kumak nizinny, kumak górski, huczek ziemny, ropucha szara, ropucha paskówka, rzekotka drzewna, żaba zielona, żaba jeziorkowa, żaba śmieszka Podsumowanie: - czworonożność – dwie pary kończyn wolnych, typu lądowego, rozstawionych szeroko na boki (wyjątek beznogie) - płucodyszność, formy larwalne posiadają skrzela - naga skóra pokryta cienkim nabłonkiem rogowaciejącym i śluzem (wydzielina gruczołów wielokomórkowych skóry) - dwa obiegi krwi - serce składające się z zatoki żylnej, dwóch przedsionków, komory i stożka tętniczego - ruchome zestawienie czaszki z kręgosłupem (dwa kłykcie potyliczne) - dziesięć par nerwów czaszkowych - zmiennocieplność - rozwijanie się embrionów nie osłoniętych błonami płodowymi (bezowodniowce)