ŚWIAT

1. Regiony rolnicze ze świata.

Poziom rolnictwa na poszczególnych obszarach świata uzależniony jest od wielu czynników przyrodniczych (klimat, wody, gleby) i społeczno- ekonomicznych (struktura wielkości i własności gospodarstw, poziom oświaty rolniczej, itp.) Regiony rolnicze świata: - Region anglo-amerykański (USA, Kanada) - Region łacińsko – amerykański (Ameryka Środkowa i Południowa) - Region zachodnioeuropejski (Francja) - Region środkowoeuropejski (Polska0 - Region śródziemnomorski (Włochy) - Region pólnocnoueroazjatycki (Rosja i dawne republiki ZSRR) - Region środkowoazjatyccki (Chiny, Mongolia) Region zachodnioeuropejski – w krajach Europy Zachodniej dominuje intensywne rolnictwo towarowe o zróżnicowanych kierunkach produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz daleko posunięta specjalizacja, wysoki poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa oraz małe zatrudnienie w sferze gospodarki (nie przekracza 10% zawodowo czynnych ). Plony uzyskiwane są również wysokie (wysokie kwalifikacje rolników, duże zużycie nawozów chemicznych, środków ochrony roślin. Znaczny udział w rolnictwie maja gospodarstwa rodzinne.

2. Ekstensywny i intensywny sposób gospodarowania w rolnictwie.

Nowoczesne, intensywne rolnictwo cechuje wysoka wydajność, wysoki stopień mechanizacji i wielostronna chemizacja rolnictwa, wysoka kultura rolna, wdrażanie nowych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt gospodarczych. W nowoczesnych i w pełni skomercjalizowanych gospodarstwach farmerskich, gospodarstwo rolne, będące formą przedsiębiorstwa, oddzielone jest już organizacyjnie i finansowo od gospodarstwa domowego farmera. Intensywne rolnictwo dominuje w zachodniej Europie i Japonii. Rolnictwo ekstensywne cechują zarówno małe nakłady środków, jak i pracy ludzkiej, co wpływa na niskie koszty produkcji, ale jednocześnie niewielką efektywność. Rolnictwo ekstensywne dominuje w Środkowej i zachodniej Afryce, zachodniej Azji, Ameryce Łacińskiej, Rosji. Elementy gospodarki ekstensywnej występują w rolnictwie USA i Kanady- wynika to z braku potrzeby intensyfikacji rolnictwa, przy znacznych nadwyżkach wielu płodów rolnych.

3. Warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa.

Zróżnicowanie rozmieszczenia zaludnienia świata jest wynikiem działania dwóch grup czynników, z jednej strony warunków przyrodniczo-geograficznych, z drogiej czynników społeczno-ekonomicznych. Do czynników przyrodniczych zaliczamy: Bariera świetlna- ogranicza warunki życia poprzez deficyt lub nadmiar światła. Deficyt światła występuje w wysokich szer. geograficznych, w których panuje zjawisko dni i nocy polarnych. Ograniczona ilość światła w niektórych porach roku, ma wpływ na samopoczucie człowieka, stan psychiczny, zdolność do koncentracji i wysiłku. W sposób pośredni światło oddziałuje na życie człowieka, poprzez wpływ na rośliny służące jako pożywienie lub surowiec. Wiele roślin uprawnych dostosowało się do rytmu dnia i nocy, do tego stopnia że różnią się rośliny długiego dnia (ziemniaki) i krótkiego dnia (ryż). Bariera termiczna- jest powiązana z barierą świetlną, gdyż dł. dnia i wys. słońca mają decydujący wpływ na temp powietrza danego obszaru. Organizm człowieka posiada bardzo małą tolerancję termiczną, toteż w warunkach odchylenia temp od normy konieczna jest termoregulacja poprzez odpowiedni pokarm, odzież, mieszkanie. Życie na obszarach polarnych i subpolarnych jest możliwe bądź przy niewielkiej gęstości zaludnienia, bądź przy dostawach żywności i innych artykułów z terenów z terenów rolniczych. Bariera wodna- stanowi gł. brak wody, bariera deficytu wody pojawia się najsilniej w klimatach gorących, gdzie przy wysokich temp i wysokim parowaniu opady przekraczające prawie dwu, trzykrotnie sumę w innych strefach klimatycznych, nie rekompensują strat wilgoci powstałych w wyniku parowania Bariera wysokości- spowodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością, wywołującym rozrzedzenie powietrza oraz zmniejszenia ilości tlenu. Nachylenie stoków w górach utrudnia dział gospodarczą, poprzez przyspieszoną denudację, ruchy masowe, erozję gleby. Przykładem intensywnej terasowej gospodarki jest kotlina Syczrańska, Korea, Japonia ,Wietnam. O gęstości zaludnienia i rozmieszczeniu ludności na poszczególnych kontynentach oraz w poszczególnych krajach decydują także czynniki pozaprzyrodnicze (ekonomiczne i polityczne). Do czynników pozaprzyrodniczych zaliczamy: Do podstawowych czynników ekonomicznych i politycznych, decydujących o rozmieszczeniu ludności, należą: występowanie bogactw naturalnych, rozwój przemysłu przetwórczego, powstawanie ośrodków i okręgów przemysłowych, wielkość gospodarstw rolnych i sposób gospodarowania gruntami, sieć transportu, a także polityka skierowana na zwiększenie produkcji, dochodów rolników, zagospodarowanie terenów o trudnych warunkach naturalnych. Im wyższy jest poziom rozwoju społeczno-gospodarczego krajów, tym większą rolę odgrywają w nich czynniki ekonomiczne i polityczne w rozmieszczeniu ludzi na Ziemi. Przykładem czynnika politycznego, który wywarł wpływ na sposób rozmieszczenia ludności, były decyzje o zaludnieniu Syberii, Kazachstanu i innych regionów przez ludność, kierowaną tu lub deportowaną ze wszystkich republik byłego ZSRR i obszarów należących w okresie międzywojennym do Polski.

4. Czołowi producenci zbóż i hodowcy.

Zboża: Pszenica: Chiny (19%), Stany Zjednoczone Ameryki (11,8%), Indie, Rosja, Ukraina, Francja, Australia , Turcja Ryż: Chiny (50%), Indie (22%), Bangladesz, Indonezja, Tajlandia, Wietnam Kukurydza: Stany Zjednoczone Ameryki (21%), Chiny, Brazylia, Meksyk, RPA Jęczmień: Kanada, Rosja, Hiszpania, Francja, Niemcy Owies: Rosja, Kanada, USA Żyto: Rosja, Białoruś, Niemcy, Polska Proso i sargo: Indie, Nigeria, Chiny, USA Chów zwierząt: Bydło: Indie, Brazylia, Chiny, USA, Argentyna i Rosja Owce: Chiny, Australia, Iran, Nowa Zelandia, Indie, Turcja, Pakistan Kozy: Indie, Chiny, Pakistan, Iran, Nigeria, Etopia Trzoda chlewna: Chiny, USA, Brazylia, Niemcy, Polska, Hiszpania Drób: USA, Chiny, Brazylia, Francja, Japonia

5. Ruchy ziemi i konsekwencje.

RUCH OBIEGOWY ZIEMI – jest to ruch Ziemi wokół Słońca po drodze o kształcie elipsy zwanej orbitą. Słońce znajduje się w jednym z ognisk tej elipsy. Oś ziemska nachylona jest do płaszczyzny orbity pod kątem 66033’ i zachowuje zawsze położenie równoległe do poprzedniego. Czas trwania obrotu wynosi 365 dni 5 godzin i 49 minut. Następstwa ruchu obiegowego - rok – podstawowa jednostka czasu - zróżnicowanie oświetlenia w ciągu roku na danym obszarze - zróżnicowanie energii cieplnej docierającej do Ziemi w ciągu roku - zmiana długości dnia i nocy w ciągu roku na danym obszarze - powstanie pór roku i zróżnicowanie czasu ich trwania w ciągu roku - strefy oświetlenia Ziemi - zmiana położenia Słońca nad horyzontem w ciągu roku - zmiana miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie w ciągu roku RUCH WIROWY ZWANY TEZ OBROTOWYM – jest to ruch Ziemi wokół własnej osi. Odbywa się on z zachodu na wschód ze stałą prędkością kątową i zmienną prędkością liniową (na równiku najszybciej, w okolicach biegunów – najwolniej). Czas trwania obrotu wynosi 23 godziny 56 minut i 4 sekundy Następstwa ruchu wirowego: - dobowa zmiana wysokości Słońca nad horyzontem (dzień i noc) - pozorna wędrówka Słońca i ciał niebieskich po sklepieniu nieba - czas miejscowy strefowy i urzędowy - spłaszczenie Ziemi na biegunach - zmiana kierunków wiatrów i prądów (Siła Coriolisa) – odchylenia na półkuli N – w prawo, a na półkuli S – w lewo. - przemieszczanie się fali pływów morskich ( 2 przypływy i 2 odpływy w ciągu doby)

6. Skład i budowa atmosfery.

Atmosfera to powłoka gazowa Ziemi. Składa się ona z azotu (78,09%), tlenu (20,09%) oraz gazów szlachetnych: argonu, helu, ksenonu, tlenków: azotu, siarki i węgla oraz ozonu. Zawarty w atmosferze dwutlenek węgla pochodzący między innymi ze spalania paliw kopalnych jest odpowiedzialny za efekt cieplarniany. Atmosfera jest podzielona na warstwy oddzielone od siebie pauzami. Troposfera – jest warstwą najniżej położoną, stykającą się z powierzchnią Ziemi. Rozciąga się od powierzchni Ziemi do 6-8 km nad biegunami i 16-18 km nad równikiem; zachodzą w niej procesy pogodowe, kształtujące klimat; Stratopauza – warstwa przejściowa Stratosfera – sięga do około 50 km nad powierzchnię Ziemi. Znajduje się w niej ozonosfera. Mezosfera – sięga do około 85 km, charakteryzuje ją spadek temperatury do –90 stopni. Mezopauza – warstwa przejściowa Termosfera – sięga do 500 km, temperatura rośnie wraz z wysokością osiąga do 1500 stopni, Jej dolna część to jonosfera, czyli strefa podwyższonej jonizacji powietrza, zaś dolną częścią jest egzosfera – słabo zbadana, jest w niej silnie rozrzedzone powietrze, a temperatura spada do –273 stopni.

7. Bieg rzeki i systemy rzeczne.

Wody płynące do głównych czynników rzeźbotwórczych powierzchni Ziemi. Efekty tej działalności zależą od spadku rzeki, uwarunkowanego ukształtowania terenu, ilości płynącej wody oraz budowy geologicznej podłoża. Na podstawie wielkości spadku wyróżnia się 3 odcinki biegu rzeki: bieg górny, środkowy i dolny. W górnym biegu rzeki spadek jest największy. Przeważa silna erozja wzgłębna. Rzeka bardzo silnie żłobi skały, pogłębiając koryto i tworząc strome doliny w kształcie litery V. Prędkość rzeki nie jest jednakowa na całej szerokości koryta. Najszybciej płynie ona nad najgłębszym miejscem swojego koryta- w nurcie. Nurt przerzuca się z jednej strony koryta na drugą, niszcząc podmywanie przez siebie brzegi- jest to erozja boczna. Rzeka transportuje bardzo dużo luźnego, grubego materiału skalnego ze zboczy i z koryta. W środkowym biegu rzeki spadek maleje. Rzeka prowadzi większą ilość wody. Nad erozją wgłębną zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Zaczyna dominować erozja boczna- tworzą się meandry. Rzeka zaczyna płynąć charakterystycznymi zakolami. Ponieważ zakola stałe się powiększają, dochodzi do ich przerwania i rzeka prostuje swój bieg. Odcięta zaś część starego zakola staję się jeziorem, zwanym starorzeczem. W środkowym biegu rzeki zaczynają się powolne procesy akumulacji. W dolnym biegu rzeki przepływ wody jest bardzo duży, a spadek bardzo mały. Rzeka coraz wolniej transportuje niesiony materiał, akumulując go na równinie zalewowej lub przy ujściu. Głębokość zbiornika wodnego, do którego uchodzi rzeka, w dużej mierze decyduje o rodzaju ujścia rzeki. Również duży wpływ na rodzaj ujścia mają pływy morskie. Ujścia lejkowe(estuaria) tworzą się, gdy zbiornik wodny jest głęboki i występują znaczne amplitudy pływów. Podczas przypływów woda morska wnika głęboko w ujściowy odcinek doliny rzecznej, niszcząc i rozszerzając jego brzegi. Tworzy się ujście o charakterystycznym kształcie lejka. Estuaria są typowe dla rzek zachodniej Europy i wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej. Ujścia deltowe tworzą się gdy dno zbiornika wodnego, do którego uchodzi rzeka, obniża się łagodnie i nie występują w nim silne ruchy wody. Rzeka płynie bardzo powoli, dzieląc się na szereg ramion i akumulując niesiony materiał w postaci stożka napływowego-delty.

8. Wody podziemne.

Podziemne wody, różne rodzaje wody (w stanie ciekłym) występujące pod powierzchnią ziemi. W podstawowym podziale wyróżnia się: 1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnią ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie, 2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad którą znajduje się strefa aeracji, pełniąca rolę filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych, 3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad którą zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmianą są wody artezyjskie, 4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnią ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie zmineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego, 5) wody szczelinowe, tworzące sieć żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skał, 6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. Inne podziały wód podziemnych uwzględniają ich skład chemiczny (mineralne wody), dostępność dla roślin, temperatura, pochodzenie.

9. Rodzaje jezior.

Ze względu na procesy rzeźbotwórcze, w wyniku których powstała misa jeziorna, wydziela się różne typy jezior, a mianowicie: tektoniczne, wulkaniczne, polodowcowe, krasowe, rzeczne, deltowe, przybrzeżne, eoliczne, bagienne, zaporowe, reliktowe i sztuczne. Jeziora tektoniczne zawdzięczają swoje istnienie ruchom tektonicznym skorupy ziemskiej. Jeziora te występują w obniżeniach tektonicznych na równinach (np. jeziora: Górne, Wiktorii, Ładoga), na przedgórzu oraz w rynnowych rozpadlinach i rowach tektonicznych (np. jeziora; Bajkał, Tanganika). Są to jeziora dość duże i bardzo głębokie. Jeziora wulkaniczne powstały w wyniku działalności wulkanicznej; są to zbiorniki niewielkie, ale zwykle bardzo głębokie. W zależności od miejsca utworzenia wyróżnia się jeziora kraterowe, powstałe w kraterach nieczynnych wulkanów, zasilane wyłącznie opadami atmosferycznymi, jeziora kalderowe utworzone w kalderze wygasłych wulkanów, jeziora lawowe podparte potokiem lawy. Jeziora polodowcowe powstały dzięki erozyjnej i akumulacyjnej działalności kontynentalnych i górskich lodowców. Występują bardzo licznie na półkul północnej na obszarze objętym zasięgiem ostatniego zlodowacenia. Wyróżnia się następujące typy jezior polodowcowych: - jeziora rynnowe, wąskie, długie, o stromych brzegach - jeziora morenowe, duże i płytkie o urozmaiconych kształtach, licznych zatokach, półwyspach i wyspach, łagodnych i płaskich brzegach; - oczka i wytopiska, małe i dość płytkie jeziora, okrągłe lub owalne, często bezodpływowe, charakterystyczne dla moreny dennej. - kotły i kociołki, małe, lecz głębokie jeziora, okrągłe lub owalne o stromych stokach, występujące często w sąsiedztwie ozów; -jeziora sandrowe, są to zbiorniki duże o kilkumetrowej głębokości; - jeziora przyozowe i drumlinowe, wypełniają podłużne zagłębienia, są zbiorniki na ogół płytkie i zatorfione; -jeziora lodowcowe górskie- np. Wielki i Mały Staw w Karkonoszach, Czarny Staw Gąsienicowy, Morskie Oko Jeziora krasowe powstały w zapadliskach lub lejach na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych lub gipsowych; są charakterystyczne dla Półwyspu Bałkańskiego i Azji Mniejszej; w Polsce dla Polesia Lubelskiego. Jeziora rzeczne, są to tzw. starorzecza powstałe z odciętych meandrów lub jeziora korytowe, leżące na trasie biegu rzeki i będące jej rozszerzeniem na pewnej długości. Jeziora deltowe są położone w deltach dużych rzek Jeziora przybrzeżne (przymorskie) powstały przez oddzielenie od morza niewielkich zatok, limanów, lagun i zalewów za pomocą wałów brzegowych, wydm i osadów rzecznych. Są to jeziora stosunkowo duże, lecz dość płytkie, o płaskich bagnistych brzegach. Jeziora eoliczne powstają w zagłębieniach między wydmami, w zagłębieniach powstałych wskutek wywiewania przez wiatr skał sypkich lub ich nawiania; są zasilane prawie wyłącznie wodami atmosferycznymi lub ograniczonym dopływem wód gruntowych. Są to zbiorniki na ogół małe i dość płytkie, często ulegają wysychaniu. Jeziora bagienne powstają w wyniku utrudnionego odpływu wody gruntowej, która "wychodzi" na powierzchnię w obniżeniach terenu. Mogą mieć znaczną powierzchnię i objętość. Występują w większych grupach obejmujących czasami setki zbiorników wodnych. Jeziora zaporowe powstały wskutek przegrodzenia doliny rzecznej np. obrywem, osuwiskiem, potokiem lawy, spływającym lodowcem, wałem morenowym. Jeziora reliktowe stanowią część dawnego morza lub rozległego jeziora. Jeziora sztuczne są nazywane także jeziorami zaporowymi; zbiornikami zaporowymi lub zbiornikami retencyjnymi. Powstały one przez zamknięcie doliny rzecznej zaporą wodną, jako budowlą piętrzącą.

10. Zróżnicowanie rozmieszczenia ludności świata.

Analiza mapy rozmieszczenia ludności pokazuje że rozmieszczenie ludności jest bardzo zróżnicowane, 4 największe koncentracje ludnościowe, jednocześnie największe ekumeny świata, o najwyższej skali presji antropogenicznej to : Azja wsch. ,Europa Zach., wsch. Obszary Ameryki Płn. Jednocześnie dostrzegamy anekumeny i subekumeny. Zróżnicowanie gęstości zaludnienia świata jest wynikiem działania dwóch grup czynników, z jednej strony warunków przyrodniczo-geograficznych, z drogiej czynników społeczno-ekonomicznych. Bariera świetlna- ogranicza warunki życia poprzez deficyt lub nadmiar światła. Deficyt światła występuje w wysokich szer. geograficznych, w których panuje zjawisko dni i nocy polarnych. Ograniczona ilość światła w niektórych porach roku, ma wpływ na samopoczucie człowieka, stan psychiczny, zdolność do koncentracji i wysiłku. W sposób pośredni światło oddziałuje na życie człowieka, poprzez wpływ na rośliny służące jako pożywienie lub surowiec. Wiele roślin uprawnych dostosowało się do rytmu dnia i nocy, do tego stopnia że różnią się rośliny długiego dnia (ziemniaki) i krótkiego dnia (ryż). Bariera termiczna- jest powiązana z barierą świetlną, gdyż dł. dnia i wys. słońca mają decydujący wpływ na temp powietrza danego obszaru. Organizm człowieka posiada bardzo małą tolerancję termiczną, toteż w warunkach odchylenia temp od normy konieczna jest termoregulacja poprzez odpowiedni pokarm, odzież, mieszkanie. Życie na obszarach polarnych i subpolarnych jest możliwe bądź przy niewielkiej gęstości zaludnienia, bądź przy dostawach żywności i innych artykułów z terenów z terenów rolniczych. Bariera wodna- stanowi gł. brak wody, bariera deficytu wody pojawia się najsilniej w klimatach gorących, gdzie przy wysokich temp i wysokim parowaniu opady przekraczające prawie dwu, trzykrotnie sumę w innych strefach klimatycznych, nie rekompensują strat wilgoci powstałych w wyniku parowania Bariera wysokości- spowodowana spadkiem ciśnienia atmosferycznego wraz z wysokością, wywołującym rozrzedzenie powietrza oraz zmniejszenia ilości tlenu. Nachylenie stoków w górach utrudnia dział gospodarczą, poprzez przyspieszoną denudację, ruchy masowe, erozję gleby. Przykładem intensywnej terasowej gospodarki jest kotlina Syczrańska, Korea, Japonia ,Wietnam.

11. Liczba ludności świata.

Liczba ludności wynosi ponad 5,9 miliarda. Wzrost liczby ludności w różnych epokach i w poszczególnych regionach przebiegał w sposób nierównomierny. We wczesnym okresie rozwoju ludzkości największy wpływ na poziom jej liczebności miały warunki przyrodnicze. Życie człowieka pierwotnego było nieustanną walką o przetrwanie. Przeżywały więc jednostki najsilniejsze. Czynnikami, które ograniczały wzrost ludności, były : ˇ Klęski żywiołowe – człowiek nie potrafił jeszcze zapobiegać skutkom ˇ Epidemie – niski poziom wiedzy medycznej sprawiał, że epidemie dziesiątkowały ludność ˇ Wojny – zdecydowanie spada liczba urodzeń, a wzrasta śmiertelność.

12. Wymień negatywne zjawiska związane z wielkimi miastami.

Problemy wielkich miast: w krajach rozwiniętych: - przestępczość, narkomania, dehumanizacja życia - choroby cywilizacyjne ( stres, choroby układu krążenia) - ludzie bezdomni z wyboru i przymusu - napływ cudzoziemców i problemy z ich aklimatyzacją (np. w Anglii przybyszów z Karaibów i Indii) - problemy komunikacyjne - problemy ze znalezieniem pracy zgodnej z kwalifikacjami - wzrost cen działek budowlanych - zniszczenie środowiska ( pyły, gazy, ścieki, śmieci) w krajach rozwijających się: - nadmierne zagęszczenie ludności, eksplozja demograficzna ( Indie –Kalkuta) - powstanie dzielnic nędzy (Meksyk) - brak wodociągów i kanalizacji - epidemie chorób zakaźnych - duża liczba analfabetów, ludności niewykwalifikowanej - kłopoty ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy - rozwój przestępczości ( problem "dzieci ulicy" w Brazylii) - rozwój rynku narkotykowego, prostytucji, chorób wenerycznych - brak środków finansowych na leczenie Urbanizacja - proces polegający na zmianie sieci osadniczej, proces koncentracji ludności w miastach, rozwój miast i koncentracja funkcji miejskich i rozprzestrzenianie się tzw. miejskiego życia. Rozwój procesów urbanizacyjnych wiąże się z rozwojem nowoczesnego przemysłu.

13. Źródła niekonwencjonalne i surowce energetyczne.

Niekonwencjonalne źródła energii można podzielić na: źródła odnawialne i nieodnawialne: 1. odnawialne źródła energii elektrycznej: energia słoneczna, energia wiatru, pływów morskich, fal morskich i energia cieplna oceanów (maretermiczna) 2. źródła nieodnawialne: wodór, energia magneto- hydro- dynamiczna i ogniwa paliwowe. Energię wewnętrzną ziemi (geotermiczną) można zaliczyć do obu rodzajów źródeł: gejzery są źródłem nieodnawialnym, energia gorących skał zaś jest energią odnawialną. Energia słoneczna. Elektrownie słoneczne odznaczają się wysokimi kosztami eksploatacyjnymi, co powoduje, że większe nadzieje wiąże się z wykorzystaniem energii słonecznej w małych instalacjach, do produkcji ciepłej wody. Energia morza. Aktualnie wykorzystuje się energię pływów morskich, fal morskich oraz energię cieplną mórz. Przewiduje się wykorzystanie energii prądów morskich. Największa na świecie elektrownia pływowa, uruchomiona w 1967 r., pracuje we Francji przy ujściu rzeki La Rance do Kanału La Manche. Energia wiatru. Od czasu kryzysu energetycznego powstało na świecie tysiące instalacji wykorzystujących wiatr do produkcji energii elektrycznej. O opłacalności tych instalacji decyduje duża prędkość wiatru i stałość jego występowania w danym miejscu. Dlatego elektrownie wiatrowe są zazwyczaj budowane na terenach nadmorskich i podgórskich. Energia geotermalna Kolejnym nie konwencjonalnym źródłem energii zasługującym na rozpatrzenie jest energia wnętrza Ziemi - energia geotermalna, czyli naturalne ciepło wnętrza naszej planety zgromadzone w skalach i wypełniających je wodach. Jest to stosunkowo młoda metoda pozyskiwania energii gdyż, po raz pierwszy energie geotermalna zastosowano do produkcji elektryczności dopiero w 1904 r. w Larderello (Włochy Jednakże ten sposób pozyskiwania energii nie jest tak ekologiczny jak energia wiatru czy słońca. Eksploatacja energii geotermalnej powoduje poważne problemy ekologiczne, z których najważniejszy polega na kłopotach wiązanych z emisją szkodliwych gazów uwalniających się z geopłynu. Najbardziej powszechnie występującym paliwem kopalnym jest węgiel kamienny, którego zasoby ocenia się na 330 * 1010 t, co stanowi ok. 80% dostępnych zasobów paliw kopalnych. Największe pokłady węgla kamiennego występują w Rosji (Zagłębia: Donieckie, Peczorskie, Tunguskie, Leńskie, Żyriańskie i in.), Chinach, Stanach Zjednoczonych (Appallachy), a także w RPA i Australii. W Europie węgiel występuje przede wszystkim w Polsce, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji . Węgiel kamienny występuje w postaci warstw (pokładów) zalegających na głębokości od kilkunastu do kilku tysięcy metrów. W. brunatny - najwięcej węgla wydobywają Niemcy (38% całego wydobycia na świecie). Największe ilości ropy naftowej występują na Środkowym Wschodzie (kraje OPEC: Arabia Saudyjska, Iran, Irak, Kuwejt, ok. 68% zasobów światowych), w krajach byłego ZSRR (Syberia) (8%) i na półkuli zachodniej (przede wszystkim USA (wybrzeża Zatoki Meksykańskiej), 19%). Największe złoża gazu ziemnego występują w Rosji i USA, a także pod dnem Morza Północnego. Znaczne ilości gazu występują także pod dnem morskim u wybrzeży Ameryki Północnej (wschodnie wybrzeże), Brazylii, Indii (O. Indyjski) i Australii. Ropa naftowa i gaz ziemny występują w postaci podziemnych zbiorników. Obfite złoża ropy naftowej i gazu ziemnego występują także na Antarktydzie, jednak nie podlegają one eksploatacji w myśl konwencji z 1959 r., zabraniającej wykorzystania Antarktydy do celów innych niż naukowe.

14. Zlodowacenia współczesne.

15. Lasy i ich znaczenie.

Od dawien dawna las dostarczał drewna. Drewno jest najstarszym surowcem ziemi, stosowanym do budowy domów, wyrobu sprzętów i jako opał. Dziś niewątpliwie używa się innych materiałów do produkcji wielu przedmiotów, dawniej wytwarzanych z drewna, ale zapotrzebowanie na drewno wciąż wzrasta. Ma także bujne runo, bogate w jagody, borówki i grzyby. W świetle dziennym rośliny pobierają z powietrza dwutlenek węgla (CO2) potrzebny im do budowy tkanek (do odżywienia) i wydzielają tlen . Podczas oddychania oraz podczas spalania zostaje zużyty tlen z powietrza, a wydziela się w powietrze dwutlenek węgla. Drzewa wyłapują swoimi liśćmi i szpilkami cząsteczki pyłów i sadzy, a więc działają jak olbrzymie filtry. Również szkodliwe substancje gazowe zawarte w zanieczyszczonym powietrzu są pochłaniane przez listowie. Las odparowuje w ciągu letniego dnia do 40 tysięcy litrów wody. Lasy upiększają otoczenie człowieka, stanowiąc element dekoracyjny , są inspiracją twórczości artystycznej. Podstawowe funkcje estetyczne i krajoznawcze lasu to przede wszystkim poprawa wyglądu środowiska i zróżnicowanie krajobrazu. Jako jeden z najbardziej zróżnicowanych naturalnych ekosystemów, a jednocześnie łatwo dostępnych, las spełnia ważną funkcję społeczną, a także dydaktyczno – wychowawczą w procesie poznawania przyrody i zjawisk w niej zachodzących. Pozwala to na ukształtowanie, zwłaszcza u dzieci i młodzieży, szacunku dla przyrody. Zajmują też doniosłą pozycję w ochronie przyrody, dzięki czemu możliwe jest zachowanie walorów przyrodniczych, kulturowych, historycznych i patriotycznych oraz niepowtarzalnego piękna i malowniczości krajobrazu. Lasy są ostoją rzadkich gatunków zwierząt i miejscem występowania chronionych gatunków roślin. No i wreszcie ten powód dla którego giną: w gospodarce człowieka są źródłem cennych surowców dla różnych gałęzi przemysłu, stymulują także produkcję rolną

16. Problemy współczesnego świata.

Uważam, że największym problemem współczesnego świata są pieniądze. Jak wiadomo w dzisiejszych czasach pieniądze odgrywają w życiu bardzo dużą rolę. Każdy człowiek marzy o dostatnim życiu, luksusach i wygodach. Aby sobie to zapewnić potrzebuje do tego funduszy, a te z kolei zdobywa się poprzez prace. I tu kolejny problem - bezrobocie. Bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie. Przyczynami mogą być również: - wadliwa organizacja rynku pracy; - brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych; - trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodka wykazujących jej niedobór; - oferowanie zbyt niskich stawek płac Skutki bezrobocia dotykają bezpośrednio ludzi, wywołuje ono stresy, powoduje utratę kwalifikacji oraz zwiększenie zachorowalności. W początkach lat 60. naturalna stopa bezrobocia była oceniana przez ekonomistów na 4%, w połowie lat 80. w większości szacunków na ok. 6%. Ta zwyżkowa tendencja wynika głównie z kierunków demograficznych, a przede wszystkim z wyższego liczbowego udziału niepełnoletnich w sile roboczej, oraz - w pewnym stopniu - z polityki rządów krajów rozwiniętych. Kolejnym problemem współczesnego świata jest przestępczość. Na pewno wiąże się ona z brakiem miejsc prac. Jestem przekonana iż ludzie, którzy nie widzą szansy na zdobycie stałej pracy próbują zdobyć pieniądze oszukując lub po prostu okradając innych. Współczesny świat ma masę problemów, które nie łatwo rozwiązać. Ale kto je stworzył? Jest takie powiedzenie „Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz”.. Czyż nie pasuje ono do określenia naszej cywilizacji? To ludzie odpowiadają za to jak żyją. W krajach rozwiniętych jest nie mniej problemów niż w krajach rozwijających się czy ubogich. Oto niektóre z nich: - przestępczość, narkomania, dehumanizacja życia - choroby cywilizacyjne (stres, choroby układu krążenia) - ludzie bezdomni z wyboru i przymusu - napływ cudzoziemców i problemy z ich aklimatyzacją - problemy komunikacyjne - problemy ze znalezieniem pracy zgodnej z kwalifikacjami - wzrost cen działek budowlanych - zniszczenie środowiska (pyły, gazy, ścieki, śmieci) w krajach rozwijających się - nadmierne zagęszczenie ludności, eksplozja demograficzna (Indie - Kalkuta) - powstanie dzielnic nędzy (Meksyk) - brak wodociągów i kanalizacji - epidemie chorób zakaźnych - duża liczba analfabetów, ludności niewykwalifikowanej - kłopoty ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy - rozwój przestępczości (problem „dzieci ulicy” w Brazylii) - rozwój rynku narkotykowego, prostytucji, chorób wenerycznych - brak środków finansowych na leczenie

17. Wulkany i trzęsienia ziemi.

Wulkany rozróżnia się : - wulkany eksplozywne, wyrzucające gwałtownie gazy i sypkie materiały wulkaniczne bez wylewu lawy; wulkany te mają kształt stożka oraz rozległy i głęboki krater; - wulkany wylewne, które dostarczają tylko ciekłej lawy wydostającej się z krateru bez większej eksplozji; kształt takiego wulkanu zależy od charakteru lawy; - wulkany mieszane, u których następują na przemian lub jednocześnie erupcje gazów i materiałów piroklastycznych z wylewami lawy; wulkany takie mają kształt stożka, u szczytu którego powstają często wielkie zagłębienia zwane kalderami Rozróżnia się także : - wulkany czynne ( większość to wulkany mieszane, np. Wezuwiusz ) - wygasłe ( np. Kilimandżaro ) - drzemiące ( wznawiające działalność czasami po setkach lat, np. Fudżi ). Wybuchy wulkanów powodują : - olbrzymie zniszczenia; - powstawanie gorących chmur - lawiny i spływy błotne - powstawanie kaldery - ogromnych kotłów, które powstają wskutek rozerwania starego stożka lub jego zapadnięcia się po opróżnieniu zbiornika magmy - pojawienie się lub zniknięcie wysp wulkanicznych, a także towarzyszące trzęsieniom ziemi tsunami - topnienie śniegów pokrywających szczyty i zbocza ich stożków. Trzęsienia ziemi to krótkotrwałe, trwające ułamek sekundy lub kilka sekund, drgania skorupy ziemskiej wywołane uwalnianiem energii zmagazynowanej w skorupie ziemskiej. Energia ta powstaje gdy skały ulegają deformacji. Po pewnym czasie osiągają punkt krytyczny i pękając uwalniają energię. Deformacje skał związane są z przemieszczaniem płyt litosfery i to właśnie na granicach płyt dochodzi do trzęsień ziemi. Trzęsienie ziemi nie występuje jednocześnie i z jednakową siłą na całym obszarze objętym trzęsieniem. Zaczyna się od niewielkiego ośrodka zwanego ogniskiem trzęsienia ziemi (hipocentrum). Punkt na powierzchni ziemi znajdujący się bezpośrednio nad hipocentrum to epicentrum trzęsienia ziemi Uwalniana energia rozchodzi się w postaci fal. Intensywność trzęsienia ziemi maleje w miarę oddalania się od epicentrum. Ze względu na genezę trzęsienia ziemi można podzielić na: - tektoniczne - wywołane nagłym rozładowaniem nagromadzonej w wyniku procesów tektonicznych energii. - wulkaniczne - poprzedzają wybuch wulkanu, spowodowane parciem magmy i przemieszczaniem się gazów wulkanicznych wewnątrz skorupy ziemskiej - zapadliskowe - wywołane zapadaniem się pustek podziemnych różnego pochodzenia np. zapadanie się jaskiń na obszarach krasowych, lawiny skalne w górach, tąpnięcia związane z działalnością górniczą Skutki trzęsień ziemi: ofiary śmiertelne wśród ludności pozbawienie ludności dachu nad głową szkody budowlane (pękające mury, rysy na budynkach) szkody gospodarcze (pękają rurociągi, gną się szyny kolejowe) zmiany w ukształtowaniu powierzchni ziemi wywołane przez trzęsienie ziemi obrywy, osuwiska mogą prowadzić do zmiany sieci hydrograficznej powodują powstawanie fal tsunami

18. Scharakteryzuj procesy geologiczne zewnętrzne

Erozja - naturalne zjawisko mechanicznego niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej - zarówno skał jak i gleb, poprzez różne czynniki zewnętrzne, oraz towarzyszące temu zjawisku przenoszenie produktów erozji. Efektem działania erozji może być: -zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża, -w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych, -w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża. Rodzaje erozji: -erozja lodowcowa - rozsadzanie skał poprzez lód, który zwiększa swoją objętość wraz z obniżaniem się temperatury, -erozja wodna: ˇ erozja deszczowa - wymywanie lub rozpuszczanie cząstek gleby i skał przez wody deszczowe, a następnie ich spłukiwanie, ˇ erozja morska lub erozja rzeczna - wypłukiwanie tych cząstek płynięciem bądź falowaniem wody, ˇ erozja eoliczna (wiatrowa) - przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr. Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona i wiązanie powierzchni Ziemi poprzez rosnącą na niej roślinność. Czynnikiem powiększającym rozmiary erozji może być działalność człowieka - zarówno nieodpowiednie odsłanianie powierzchni skał i gruntów na działalność czynników erozji, jak i osłabianie powierzchni Ziemi produktami osłabiającymi ich strukturę (np. "kwaśne deszcze"). Wietrzenie - rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Podział: -Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) jest to rozpad skały bez zmiany jej składu mineralnego: skały kruszą się na bloki, gruz i ziarna. -Wietrzenie chemiczne- woda zawierająca substancje chemiczne rozpuszcza minerały i wymywa je ze skał, przez co skała ulega kruszeniu i rozdrobnieniu -Wietrzenie biologiczne polega na mechanicznym i chemicznym niszczeniu skał, znaczna role w tym rodzaju wietrzenia odgrywają organizmy żywe. Intensywność i charakter wietrzenia zależą od rodzaju skały oraz od warunków klimatycznych (głównie od ilości wody oraz temperatury). Procesy wietrzenia ułatwiają erozję. Powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych. Grawitacyjne ruchy masowe: Ruchy masowe lub ruchy grawitacyjne to ogół procesów morfologicznych, polegających na przemieszczaniu się zwietrzeliny, a także powierzchniowej warstwy litej skały w dół stoku pod wpływem siły ciężkości. Uruchomieniu ruchów masowych sprzyja m.in. przesycenie zwietrzeliny wodą, rozmarznięcie wierzchniej warstwy zmrożonego gruntu, podcięcie lub zbytnie obciążenie stoku, powstanie fali akustycznej. Ich tempo i natężenie zależą głównie od nachylenia stoku oraz rodzaju i grubości zwietrzeliny. Do podstawowych rodzajów ruchów masowych należą: odpadanie i obrywanie, zachodzące na ścianach i stokach skalnych, osypywanie na stokach usypiskowych oraz osuwanie, osiadanie i pełzanie, występujące w obrębie stoków o mniejszych nachyleniach (ponad 45°), zwykle pokrytych utrwaloną zwietrzeliną. Akumulacja, w geologii proces gromadzenia się osadów na skutek ich sedymentacji (gromadzeniu się na powierzchni skorupy ziemskiej, pod wpływem siły ciężkości, materiałów niesionych przez wody płynące, lodowce, wiatr, rozpuszczonych lub zawieszonych w wodzie), a także gromadzenie się określonych składników w osadach i skałach osadowych, np. w wyniku procesów diagenezy. W zależności od środowiska wyróżnia się m.in. akumulację morską, jeziorną i rzeczną. Tempo akumulacji jest istotnym wskaźnikiem środowiska sedymentacyjnego i może się kształtować bardzo różnie: od kilku mm w ciągu tysiąca lat (głębokowodne osady oceaniczne) do kilkudziesięciu cm w ciągu doby (osady składane przez tzw. prądy zawiesinowe).

19. Omów rolę komunikacji w życiu kraju. Dokonaj podziału.

Komunikacja pełni niezwykle ważną rolę w gospodarce kraju i w życiu jego mieszkańców: współtworzy Produkt Krajowy Brutto i zapewnia wiele miejsc pracy. Bez komunikacji trudno sobie wyobrazić rozwijanie prywatnych więzi międzyludzkich i współżycie narodów. Komunikacja dzieli się na transport i łączność. Transport dzieli się na: 1. kolejowy, 2. drogowy (samochodowy), 3. wodny – śródlądowy i morski, 4. powietrzny, 5. specjalny (przemysłowy) Łączność dzieli się na: 1. pocztową, 2. telefoniczną, 3. teleksową, 4. telewizyjna, 5. radiową, 6. satelitarną, 7. komputerową, 8. komórkową. Zadaniem transportu przemieszczanie osób lub ładunków. Może się ono odbywać na obszarze kraju lub na obszarze międzynarodowym. Transport jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych trasach, krajów tranzytowych. Takim krajem jest, leżąca w środku Europy, Polska. Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Telekomunikacja – to telefonia i telegrafia, radiofonia, telewizja, radiokomunikacja oraz inne wyspecjalizowane usługi. Łączność jest ważnym elementem infrastruktury technicznej, ponieważ umożliwia działalność wszystkich działów gospodarki. Poziom łączności jest miernikiem poziomu rozwoju każdego kraju. Niezwykle ważną formą łączności jest radio i telewizja. Zarówno radio jak i telewizja pełni ogromnie ważną rolę w kształtowaniu poglądów, opinii i postaw społecznych. Doskonałym sposobem komunikowania okazał się ostatnio Internet – ogólnoświatowa sieć komputerowa. Jej olbrzymie możliwości, przy stosunkowo umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych, mogą już wkrótce doprowadzić do poważnych zmian w całym sektorze łączności.

20. Omów strukturę towarową handlu zagranicznego krajów rozwijających się i rozwiniętych gospodarczo.

Kraje wysoko rozwinięte- dostarczają na rynek światowy ponad połowę wyrobów przemysłu przetwórczego, artykułów rolno- spożywczych i surowców mineralnych. Zarówno w imporcie, jak i w eksporcie dominują wyroby przemysłu elektromaszynowego – średnio 45% wartości wymiany towarowej. Od tej średniej odbiega Japonia. Równocześnie w imporcie Japonii udział tej grupy towarów jest niewielki- zaledwie 27%, co wynika z ochrony własnego rynku. W przypadku pozostałych krajów wysoko rozwiniętych towary te stanowią 35- 40% wartości importu. Dla grupy krajów wysoko rozwiniętych charakterystyczny jest mały udział w eksporcie artykułów rolno- spożywczych, na ogół nie przekraczający 10%. Do nielicznych wyjątków należą kraje niezwykle rozwiniętego rolnictwa- Dania, Holandia i Austria, dla których udział artykułów tej grupy w eksporcie wynosi ponad 15%. Rozwijający się przemysł pochłania ogromne ilości surowców i paliw, których niedobór na rynku lokalnym musi być wspomagany importem, kraje wysoko rozwinięte należą do największych importerów surowców i paliw. Eksport surowców naturalnych ma duży udział w handlu zagranicznym Australii i Kanady, które to kraje często określa się jako zaplecze surowcowe Stanów Zjednoczonych Ameryki i Japonii. Kraje rozwijające się- to najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa państw. W strukturze eksportu zdecydowanie dominują surowce i artykuły rolno- spożywcze. Jako czołowych eksporterów surowców należy wymienić: Arabię Saudyjską, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran, Irak, Kuwejt, Meksyk, Nigerię, Wenezuelę, Indonezję, Brazylię, Zair i Chiny. Liczącymi się eksporterami artykułów rolno- spożywczych są głównie kraje Ameryki Południowej- Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Kolumbia, kraje azjatyckie (Indonezja, Tajlandia, Indie, Chiny) i kraje Afryki z rejonu zatoki Gwinejskiej. Kraje rozwijające się coraz większą rolę odgrywają w światowym eksporcie artykułów przemysłu lekkiego, importują natomiast głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego i chemicznego.

POLSKA

2. Znaczenie lasów w Polsce.

Funkcje ekologiczne - zapewniające stabilizację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, stabilizację składu atmosfery i jej oczyszczanie, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków, ekosystemów i wartości genetycznych organizmów, a także zapewniające wzbogacenie różnorodności i złożoności krajobrazu, lepsze warunki dla zdrowia i życia ludności oraz produkcji rolniczej. - Funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co zapewnia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji uzyskiwanie dochodów ze sprzedaży towarów i usług, oraz przyczyniające się do tworzenia stanowisk pracy i zasilania podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządów lokalnych;

3. Ukształtowanie powierzchni Polski.

Polska jest krajem o dość urozmaiconej rzeźbie terenu, przy przewadze nizin (91,3% powierzchni kraju). Ogólną tendencją jest zmniejszanie się wysokości z południa w kierunku północno-zachodnim. Najbardziej urozmaicona rzeźba występuje w części południowej. Średnie wzniesienie nad poziom morza wynosi 173 m. Najwyższym punktem są Rysy 2499m., zaś najniższym depresja na Żuławach Wiślanych. Cechą charakterystyczną ukształtowania terenu jest pasowość rzeźby. Wyróżniamy trzy pasy nizin i trzy pasy wzniesień, począwszy od północy ku południu: - nadmorskie niziny – część najniższa Polski, na tym terenie znajdują się Żuławy Wiślane. - tereny młodoglacjalne – pojezierza - równiny peryglacjalne - stare góry i wyżyny (Sudety, Wyżyna Śląska, Kielecka, Lubelska, Krakowsko-Częstochowska) - obniżenie podkarpackie – kotlina Sandomierska i Oświęcimska - Karpaty

4. Scharakteryzuj warunki klimatyczne Polski (temperatura powietrza, opady, okres wegetacji, wiatry).

Klimat Polski jest klimatem przejściowym strefy umiarkowanej ciepłej. Dla tego typu klimatu charakterystyczne są częste zmiany pogody i znaczne wahania długości poszczególnych pór roku. Okres wegetacyjny jest to czas, kiedy średnia dobowa temperatura przekracza 5*C-możliwy jest wtedy rozwój roślin. W Polsce jest średnio 200 dni wegetacyjnych. Najkrótszy okres wegetacyjny jest na Suwalszczyźnie (180 dni) i w górach (100 dni). Najdłuższy okres wegetacyjny jest na Śląsku (220 dni). Okres wegetacyjny pozwala: ˇ osiągnąć wyższe plony ˇ kształtować bardziej urozmaicona strukturę upraw ˇ staranniej wykonywać zabiegi agrotechniczne ˇ uprawiać międzyplony, (czyli rośliny pastewne: seradelę, wykę Opady Średni opad w Polsce wynosi 600 mm. Opady atmosferyczne zależą przede wszystkim od wysokości nad poziomem morza. W rezultacie najwięcej pada w górach (1200-1500 mm), a na wyżynach i pojezierzach – 700-800 mm, zaś na nizinach wynosi tylko 450-550 mm. WIATR. W Polsce przeważa wiatr z kierunku zachodniego – 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimą. Wiatry lokalne: wybrzeże Bałtyku (bryza lądowa i morska) i góry (wiatry górsko-dolinne np. halny). TEMPERATURA. Zależy od: - wysokość Słońca nad horyzontem - ukształtowanie powierzchni - wysokość nad poziomem morza (temperatura wzrasta 0.6 na 100 metrów) - rodzaj mas powietrza. W zimie układ średnich temperatur powietrza jest zbliżony do południkowego. Średnia temperatura wzrasta w kierunku zachodnim. W lecie układ średnich temperatur powierza jest zbliżony do równoleżnikowego. Wpływ na to ma równoleżnikowy układ krain geograficznych Polski, wysokość nad poziomem morza, promieniowanie słoneczne właściwe tym szerokością. Średnia temperatura roczna Polski: 7 – 8. Najniższa śr. temperatura: Pojezierze Suwalskie 6 ( 180 dni okresu wegetacyjnego ).Najwyższa śr. temperatura: Nizina Śląska, Pogórze Karpackie – powyżej 8 (220 dni okresu wegetacyjnego)

5. Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce.

Cechy środowiska przyrodniczego Polski są średnio korzystne dla rozwoju rolnictwa. Polska jest krajem nizinnym (cecha korzystna). Większość gleb to gleby suche, niezbyt urodzajne. Klimat oznacza się dużą zmiennością pogody i znacznymi wahaniami przebiegu pór roku, co nie jest korzystne dla rolnictwa. Roczne wahania temperatur mają wpływ na okres wegetacji od 180 dni na Pojezierzu Suwalskim do 220 dni na zachodzie kraju. Warunki termiczne oraz rozkład opadów umożliwiają uprawę większości roślin użytkowych, nie sprzyjają jednak uprawie soi, kukurydzy. Pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa: w latach 80 zostały zniesione preferencje dla rolnictwa uspołecznionego, lepsze warunki dla rolników indywidualnych. Od 1989 r. Za gospodarstwo rolne uważa się gospodarstwo użytkujące 1 ha lub więcej. Użytki rolne zajmują w Polsce 58,9% powierzchni kraju, w tym grunty orne 45%. W produkcji rolnej istotną eolę odgrywa zaopatrzenie rolnictwa w środki produkcji pochodzenia przemysłowego, jak nawozy sztuczne, ciągniki, energię. Plony uzyskiwane w Polsce są dużo niższe niż w krajach Europy.

6. Transport i łączność.

Komunikacja dzieli się na transport i łączność. Transport kolejowy. Początek polskiego kolejnictwa wiąże się z rokiem 1842. Obecnie długość linii kolejowych w Polsce wynosi 22,6 tys. km, zaś gęstość – 7,2 km/100 km2. 52% to linie zelektryzowane (2000 r.). Transport kolejowy nadaje się najbardziej do przewożenia na dużą odległość ładunków masowych, cieczy i gazów. W Polsce transportem kolejowym przewozi się więcej towarów niż transportem samochodowym i rzecznym. Transport samochodowy. Podobnie jak w przypadku transportu kolejowego, również w transporcie samochodowym istotną rolę pełni centralne położenie Polski w Europie. Polska jest najdogodniejszym obszarem dla szlaków komunikacyjnych, łączących zachód Europy ze wschodem i północ z południem. W 1993 roku została podjęta decyzja o budowie autostrad i dróg ekspresowych. Dwie z nich: Berlin – Warszawa – Moskwa oraz Warszawa – Ryga – Tallin – Helsinki będą miały również znaczenie strategiczne dla gospodarki kraju. Druga z wymienionych tras , ma połączyć Helsinki z Tallinem (promem), Rygą, Kownem, Warszawą, Pragą i dalej – z południem Europy. Transport rzeczny. Transport rzeczny również i dzisiaj należy do najtańszych rodzajów transportu, lecz ze względu na sezonowość i koszty inwestycji nie jest w Polsce rozwijany. Głównymi ładunkami przewożonymi rzekami były: piasek i żwir, a następnie węgiel kamienny, metale i wyroby z metali, rudy metali, nawozy, drewno i zboża. Największe polskie przedsiębiorstwo Transportu rzecznego Odratrans jest przewoźnikiem liczącym się w Europie. Uzupełnia je Żegluga Bydgoska. Oba przedsiębiorstwa utrzymują się przede wszystkim z rynku niemieckiego, krajów Beneluksu, a nawet Szwajcarii. Transport lotniczy. Transport lotniczy jest najszybszym, mającym największy zasięg, lecz zarazem najdroższym rodzajem transportu. Przewozi pasażerów, pocztę, wartościowe przedmioty, lekarstwa i szybko psujące się produkty. Polski transport lotniczy nie odgrywa większej roli w przewozach krajowych, natomiast rośnie jego udział w pasażerskich przewozach międzynarodowych. W 2000 roku PLL „LOT” obsługiwało 58 linii zagranicznych i 6 krajowych. Polska ma regularne połączenia z 29 państwami i dysponuje 47 samolotami. W porównaniu z krajami europejskimi polski transport lotniczy jest słabo rozwinięty i uczestniczy w małym stopniu w usługach transportowych w Europie. ŁĄCZNOŚĆ. Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. W ostatnich latach rozwija się szybko telefonia komórkowa. Szacuje się, że w 2001 roku telefony komórkowe posiadało już ponad 10 mln Polaków. W rozwoju telefonii komórkowej przoduje fiński koncern NOKIA. Niezwykle ważną formą łączności jest radio i telewizja. Zarówno radio jak i telewizja pełni ogromnie ważną rolę w kształtowaniu poglądów, opinii i postaw społecznych. Pod koniec 2000 roku w Polsce było 251 nadawczych stacji telewizyjnych, dysponujących 310 nadajnikami. Doskonałym sposobem komunikowania okazał się ostatnio Internet – ogólnoświatowa sieć komputerowa. Jej olbrzymie możliwości, przy stosunkowo umiarkowanych kosztach eksploatacyjnych, mogą już wkrótce doprowadzić do poważnych zmian w całym sektorze łączności. Obecnie ocenia się że liczba komputerów podłączonych do sieci Internetu sięga 200 tys.

7. Funkcje miast.

Ze względu na funkcje miasta możemy wymienić: - miasta przemysłowe – są to miasta, które swe powstanie lub rozwój zawdzięczają wydobyciu surowców mineralnych lub ich przetwórstwu. Do miast o takich funkcjach należą ośrodki w zagłębiach węglowych: GOP w Polsce – Katowice, Bytom, Gliwice, - miasta transportowe – powstały na wybrzeżach morskich, dogodnych do zakładania portów –Gdańsk, Szczecin, Kołobrzeg, nad rzekami – miasta wzdłuż Wisły- Warszawa, Sandomierz, Nad odrą- Wrocław, na skrzyżowaniach ważnych szlaków transportu, np. w węzłach kolejowych – w Katowice- Warszawa- Gdańsk, porty lotnicze (Warszawa, Kraków) - miasta administracyjne – są siedzibą władz i urzędów administracyjnych – stolice państw Warszawa, regionów (Kielce, Białystok), województwa (Katowice, Kraków) - miasta kultu religijnego – bardzo rzadko ich jedyna funkcją jest obsługa turystów i pielgrzymów odwiedzających sanktuaria i miejsca święte. Przykład – Częstochowa - miasta turystyczno-wypoczynkowe – nastawione na obsługę ruchu turystycznego. Są to głównie miasta górskie i nadmorskie. Kołobrzeg, Zakopane, Ustrzyki Dolne, Mikołajki - miasta uzdrowiskowe – miasta górskie lub nadmorskie posiadające walory uzdrowiskowe –krynica w Polsce, Buzko Zdrój, Żywiec.

8. Konsekwencje położenia Polski.

Polska leży w środkowej Europie, przebiegają przez nią ważne szlaki komunikacyjne, położenie jej jest zatem korzystne ponieważ łączy bogate państwa zachodniej Europy z zasobnymi w surowce państwami wschodniej Europy. Każdy kraj nadmorski ma dokładnie wyznaczoną granice swej strefy ekonomicznej na morzu. Strefa ekonomiczna Polski obejmuje obszar ok. 22,5tys km2. w obrębie swojej strefy ekonomicznej kraj ma prawo do przeprowadzania badań i eksploatacji zasobów naturalnych jakimi są zarówno bogactwa mineralne jak i organizmy występujące w wodach.

9. Handel zagraniczny Polski.

Jednym z ważniejszych działów gospodarki narodowej jest handel. Zadaniem jego jest przesunięcie wyrobów wytworzonych przez przemysł, rolnictwo i inne działy produkcji konsumpcyjnej za pomocą wymiany towarowej, realizowanej przez obrót towarowy czyli kupno-sprzedaż. Handel zagraniczny dzielimy na: - import - kupno towarów lub usług z zagranicy. Jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy. Zaopatruje gospodarkę w towary (usługi), których wytworzenie w kraju uważa się w danych warunkach za niemożliwe lub mniej korzystne niż wykorzystanie dóbr realizowanych za granicą. - eksport - zorganizowana działalność polegająca na wywozie za granicę danego kraju towarów, usług oraz kapitałów. Trudni się nią zwykle zorganizowany specjalnie w tym celu podmiot gospodarczy - eksporter albo jako bezpośredni wytwórca albo jako podmiot pośredniczący w obrocie z zagranicą. Głównymi partnerami handlowymi w imporcie są: - Niemcy – 27,4% - Włochy 8,4% - Rosja 6,8% - Wielka Brytania 5,3% w eksporcie: - Niemcy 35,7% - Holandia 5,9% - Rosja 5,4% - Włochy 5,0%

10. Baza surowców energetycznych. węgiel kamienny:

1.Górnośląski i Rybnicki okręg przemysłowy 2.Dolny Śląsk (okolice Wałbrzycha), 3.Zagłębie Lubelskie (okolice Bogdanki) węgiel brunatny: Zagłębie Konin koło Turka, Okolice Bełchatowa, Bogatynia (Turoszów), Sieniawa, Jóźwin, Kazimierz Biskupski; ropa naftowa i gaz ziemny (ropa występuje tylko z gazem, a gaz może występować sam): 1.Podkarpacie (okolice Krosna, Jasła, Gorlic), 2.Zapadlisko Podkarpackie (Kazimierza Wielka), 3.Nizina Wielkopolska, 4.Pomorze Zachodnie w okolicy Kamienia Pomorskiego, 5.Morze Bałtyckie (część przybrzeża – platforma wiertnicza „Petrobaltic”). Ropę importujemy z 6.Rosji rurociągiem „przyjaźń:, w Polsce jest 7 rafinerii: Płock, Czechowice-Dziedzice gaz występuje na Podkarpaciu, w okolicach Lubaczewa, aż do Zamościa, Nizina Wielkopolska, Pomorze Środkowe i Zachodnie, Ostrów Wielkopolski, Trzebnica; gaz sprowadzamy z Rosji, nasze zasoby pokrywają 27% zapotrzebowań. Wydobycie surowców metalicznych

11. Wody powierzchniowe.

Obszar zajęty przez nie w 1994 r. wynosił 830 tys. ha, co stanowi 2,65% ogólnej powierzchni kraju. Polska jest krajem bogatym w jeziora. Jezior liczących ponad 1 ha jest prawie 9 300. Zajmują one ponad 1% powierzchni całego kraju. Zdecydowana większość jezior w Polsce występuje w pasie pojezierzy. Nieco więcej niż połowa wszystkich jezior to zbiorniki małe, o powierzchni od 1 do 5 ha. Zajmują one w 3,3% powierzchni wszystkich jezior. Jezior średniej wielkości jest 37% wszystkich jezior. Dużych jezior jest 55% powierzchni jezior w Polsce. Jezior wielkich, o powierzchni przekraczającej tysiąc hektarów, jest 0,4% liczby jezior. Jeziora w Polsce są w większości płytkie. Maksymalna głębokość ponad 20 m należy do rzadkości. Jeziora są zjawiskiem przejściowym i krótkotrwałym. Wszystkie znajdują się w fazie powolnego zanikania na skutek zamulania, zarastania, procesów erozyjnych i wreszcie prac melioracyjnych. W zależności od pierwotnej głębokości jeziora i tempa wspomnianych procesów, zanikanie jezior przebiega z różną szybkością. Wody zmagazynowane w jeziorach działają łagodząco na klimat i poprzez zwiększone parowanie wpływają na wielkość opadów. Wiele jezior polskich spełnia rolę odbiorników ścieków komunalno - przemysłowych, co sprawia, że pogarsza się ich stan czystości. Część jezior jest także zanieczyszczona wskutek spłukiwania sztucznych nawozów z otaczających je terenów rolniczych.

12. Zlodowacenia na terenie Polski.

Na obszarze Polski miały miejsce najprawdopodobniej cztery zlodowacenia poprzedzielane okresami ciepłymi zwanymi interglacjałami. Ośrodkiem zlodowacenia była Skandynawia. Lokalnie lodowce rozwijały się w górach m.in. w Tatrach i Karkonoszach 1.Pierwsze zlodowacenie Polski miało miejsce ok. 2 mln Lat temu i nazwane zostało SZCZECIŃCKO-PODLASKIM. Lądolód na teren Polski nasunął się dwoma lobami. Pierwszy przykrył Nizinę Szczecińską, drugi północno wschodnią część kraju na linii – Łeba, Grudziądz, Warszawa, Brześć. Po tym okresie nastąpił interglacjał PRZESNYCKI trwający ok. 80 tyś lat. 2.Nastąpiło drugie zlodowacenie – POŁUDNIOWO POLSKIE, KRAKOWSKIE lub SANU 2. Trwało ono ok. 150 tyś lat i miało największy zasięg. Lądolód sięgnął Sudetów, wkroczył w Worek Żytwaski, wsparł się o Góry Kaczawskie i Sowie, wkroczył w Kotlinę Jeleniogórską i Kłodzką, wsparł się o Jesionniki, wkroczył w Bramę Morawską. We wschodniej części kraju oparł się o próg Beskidów na wysokości ok. 450 m n.p.m. na linii Cieszyn, Rożnów, Jasło, Krosno, Przemyśl. Po tym zlodowaceniu nastąpił kolejny interglacjał zwany MAZOWIECKI, który trwał ok. 50 tyś lat. 1.Ok. 300 tyś lat temu nastąpiło trzecie zlodowacenie zwane ŚRODKOWOPOLSKIM bądź ODRY trwające ok. 180 tyś lat. W zachodniej części kraju lądolód dotarł do Sudetów, wsparł się o Jesionniki i wkroczył w Bramę Morawską. We wschodniej części kraju przykrył Wyżynę Śląską, wsparł się o Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, wkroczył w Nieckę Nidziańską, oparł się o Góry Świętokrzyskie, wkroczył w dolinę Wisły po Zawichłost i oparł się o północny skłon Wyżyny Lubelskiej. Nastąpił kolejny interglacjał zwany EEMSKIM, trwający ok. 15 tyś lat 2.Po tym okresie nastąpiło ostatnie zlodowacenie kraju zwane PÓŁNOCNOPOLSKIM, BAŁTYCKIM, bądź WISŁY. Lądolód sięgnął linii Gubin, Zielona Góra, Leszno, Płock, Mława, Nidzica, Szczytno, Grajewo, Grodno. Po tym ostatnim zlodowaceniu nastąpił ostatni interglacjał zwany HOLOCENEM, który trwa do dziś od ok. 10 tyś lat. Rzeźba młodoglacjalna Jest to rzeźba powstała podczas ostatniego zlodowacenia ( Bałtyckiego ); formy terenu są bardzo dobrze zachowane, występują jeziora polodowcowe Rzeźba staroglacjalna Jest to rzeźba zlodowacenia krakowskiego i środkowopolskiego, formy są zdenudowane i porozcinane, występują obszary równinne, nie istnieją jeziora.

13. Morze Bałtyckie.

Bałtyk ma ogromne znaczenie gospodarcze. Umożliwia rozwój transportu morskiego i portów morskich – jako ośrodków miejskich. Największy udział w przeładunkach towarów w Polsce ma zespół portowy Szczecin-Świnoujście oraz Gdańsk-Gdynia. Porty Polskie mają charakter uniwersalny i odbywa się w nich przeładunek różnych towarów, chociaż zaznacza się pewna specjalizacja. Lokalne znaczenie mają porty w Kołobrzegu, Darłówku, Ustce i Elblągu. W ostatnich latach nastąpił rozwój żeglugi promowej, szczególnie na linii Świnoujście-porty krajów skandynawskich, obsługującej ruch pasażerski. Zapoczątkowane w latach sześćdziesiątych połączenia promowe ze Szwecją, Finlandią, Danią, Niemcami i okresowo Wielką Brytanią ożywiły ruch turystyczny, a także umożliwiły przewozy samochodów osobowych, ciężarówek oraz wagonów kolejowych (linia Świnoujście-Ystad w Szwecji) przez Bałtyk. Najważniejszymi liniami promowymi są obecnie połączenia Świnoujście-Ystad i Świnoujście-Malmoe (Szwecja). W miastach nadmorskich rozwinął się przemysł stoczniowy, który ostatnio przeżywa głęboki kryzys. Największe stocznie znajdują się w Szczecinie, Gdyni i Gdańsku. W stoczniach buduje się różne typy statków oraz przeprowadza się ich remonty. Dostęp do Bałtyku umożliwia uprawianie rybołówstwa morskiego. Z Bałtyku pochodzi znaczna ilość odławianych przez Polskę ryb. Do poławianych ryb morskich należą: śledź, szprot, dorsz, kilka gatunków płastug oraz niektóre inne o mniejszym znaczeniu użytkowym, jak makrela, belona, węgorzyca. Z wędrownych gatunków spotyka się tutaj łososie, węgorze oraz mniej ważne pod względem gospodarczym np. aloza, sieja bałtycka, stynka. Ponadto poważną przymieszkę w rybołówstwie bałtyckim tworzą ryby słodkowodne, zasiedlające najbardziej wysłodzone rejony jak Basen Botnicki oraz tak bardzo charakterystyczne dla naszego morza przybrzeżne wody zatok i zalewów. Do tych gatunków należą: okoń, sandacz, szczupak, płoć, wzdręga, certa, lin karaś, miętus, sum, ukleja i inne. Znamienną cechą rybołówstwa na Bałtyku jest okresowość połowów, wynikająca z sezonowości ogólnej zjawisk klimatycznych, hydrograficznych i biologicznych, zależnych od położenia morza w strefie umiarkowanej chłodnej. Polskie statki łowią również na łowiskach dalekomorskich. Na wybrzeżu – w Szczecinie, Kołobrzegu, Gdańsku, Gdyni, Władysławowie – znajduje się większość zakładów przetwórstwa rybnego. Na morzu terytorialnym, o szerokości 12 mil morskich oraz w polskiej strefie ekonomicznej prowadzi się poszukiwania surowców naturalnych. Stwierdzono tu występowanie ropy naftowej, soli potasowej, bursztynu, minerałów ciężkich, np. cyrkonu. Na Bałtyku, na północ od Władysławowa, znajduje się polska platforma wiertnicza „Petrobaltic” wydobywająca ropę naftową spod dna morza. Wybrzeże Morza Bałtyckiego jest obszarem o wybitnych walorach leczniczych, turystycznych i wypoczynkowych. Należą do nich: piaszczyste plaże, wały wydmowe, lasy oraz zawierające duże ilości jodu powietrze oraz wody mineralne. Dobrze rozwinięta jest tu baza turystyczna: liczne hotele, prywatne pensjonaty, sanatoria, domy wczasowe, pola namiotowe, gastronomia, sieć komunikacyjna, poczty, banki itd. Sezon turystyczny ogranicza się głównie do miesi