. Wstęp 1.Jan Kochanowski pierwszym twórcą w którego twórczości spotykamy zagadnienie domu i rodziny: "Na dom w Czarnolesie", "Treny", pieśń "Wsi spokojna,wsi wesoła...".Przedstawienie powinności gospodarza i pozostały członków rodziny. 2."Dom zawsze powinien ustępować krajowi" - ważne spostrzeżenie dla sprawy rodziny i domu w późniejszych okresach literackich - "Powrót posła" J.U. Niemcewicza. 3.Dworek szlachecki "centrum polskości" w polskiej tradycji literackiej i kulturowej. Ośrodkiem życia narodowego w kraju pod zaborami, dającym poczucie bezpieczeństwa. Rodzina naturalnym środowiskiem człowieka - przechowywanie tradycji, wpajanie wartości. "Polski dom wspólnotą dworu i wsi". 4."Pan Tadeusz", "Nad Niemnem", "Noce i dnie" - prezentacja kolejnych etapów historii polskiego domu. II. Rozwinięcie: Każdy utwór jest kroniką polskiego domu na prowincji. Praca na roli i zjednoczenie z naturą podstawą wspólnoty dworu i wsi. Wspólny rytm prywatnych dziejów bohaterów oraz życia politycznego i gospodarczego kraju. 1."Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza : -- w romantyzmie dom, rodzina stają się ostoją pielęgnowania tradycji narodowej, cnót patriotycznych i wartości moralnych. Z chwilą jednak gdy ojczyzna zostaje zagrożona, lub cierpi niewolę, sprawy rodziny i domu ustępują miejsca sprawom narodowym. -- rodzina * może być szczęśliwa tylko w wolnym kraju: "kiedyż nam Pan Bóg wrócić z wędrówki pozwoli I znów dom zamieszkać na ojczystej roli". Księga XI i XII - ukazanie wolnego Soplicowa w dzień po wkroczeniu wojsk Napoleona na Litwę. * wolność pozwala na odzyskanie poczucia godności - odradza się polska rodzina, która spaja to, co zdawało się znajdować w rozsypce * rodzina to nie tylko krewni, ale i sąsiedzi, w ogóle ludzie bliscy, wśród których ma się swoje miejsce -- Dom - Soplicowo * polski dom mikrokosmosem, uporządkowany świat rządzony prawami natury i zasadami etyki, obraz szlacheckiego raju, w którym nawet historia nie jest siłą niszczącą nowoczesne idee wolności i równości jako kontynuacja tradycji harmonijna synteza przemiany i trwania . Soplicowo: * szlachecki majątek uprawiany przez pańszczyźnianych chłopów, patriarchalne stosunki między dworem a wsią (Sędzia jako dobry gospodarz czuwający nad przebiegiem prac polowych i opiekun dbający o poddanych jak ojciec o ich dobro) * ostoją pielęgnowania dobrego smaku (kuchni staropolskiej), sztuki szermierki, tradycji narodowych i ludowych (tradycja legionów, opis serwisu przedstawiającego obrady sejmu, wystrój domu: portret Kościuszki. Rejtana, główny bohater nazywa się Tadeusz, wspomina się powstanie, zegar wygrywa "Mazurka Dąbrowskiego"), zwyczajów i obyczajów, a przede wszystkim zgody, zrozumienia, miłości. * ukazanie konieczności reform społecznych - obdarzenie chłopów wolnością w dniu zaręczyn pana Tadeusza z Zosią. 2. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej -- historia pionierskiej osady w puszczy założonej przez Jana i Cecylię * bohaterstwo pracy podstawą tradycji polskiego domu Dzięki pracy ludzie stają się silni duchowo, odnajdują sens życia, odbudowują swój odwieczny związek z życiodajną naturą. -- sytuacja wyjściowa * kryzys (rozbicie rodziny, konflikt między dworem a zaściankiem, zagrożenie ekonomiczne bytu Korczyńskich - w wyniku postyczniowego uwłaszczenia brak rąk do pracy - i Bohatyrowiczów - brak ziemi. * przyczyny: odejście Korczyńskich od tradycji symbolizowanych przez grób Jana i Cecylii i Mogiłę powstańczą z 1863r. (oba groby stają się nie tylko ważnymi punktami odniesienia dla teraźniejszości, ale obecne w legendzie i wspomnieniach uzasadniają pragnienia i działania bohaterów. Są osią wspierającą życie rodziny). * przezwyciężenie kryzysu: odbudowa jedności dworu i zaścianka dzięki pamięci o wspólnej walce narodowowyzwoleńczej i przyjęcia pozytywistycznych rozwiązań ekonomicznych. --pamięć o powstaniu styczniowym: * powstanie symbolem połączenia niższej i wyższej klasy społecznej: w nim to razem zginęli i spoczywają w jednej mogile ramię przy ramieniu Andrzej Korczyński z dworu i Jerzy Bohatyrowicz z zaścianka. Ich wspólny udział w powstaniu styczniowym był dowodem na to, że są sprawy, dla których każdy kochający ojczyznę Polak powinien zapomnieć o swoich drobnych konfliktach czy uprzedzeniach klasowych * powstanie styczniowe stało się symbolem solidaryzmu klasowego i jedności narodowej , węzłem, który zawiązał losy wszystkich Polaków w jedną, nierozerwalną całość. * autorka uważa, że pamięć o tym wydarzeniu powinna być zachowana, winniśmy poległym szacunek. Szacunek dla mogiły według twórcy jest miarą patriotyzmu, jednak nie namawia do kolejnego zrywu narodowego, zaleca patriotyzm pracy. -- Małżeństwo Justyna i Jana Bohatyrowicza jest przykładem tworzenia demokratycznego społeczeństwa. Zarówno rodzina Bohatyrowiczów, jak też rodzina Korczyńskich, pomimo wewnętrznych dylematów (napięć między mężem a żoną, ojcem a synem) posiadają cechy wzorcowe dla rodziny polskiej. Są rozwinięciem i umocnieniem idei rodziny zarysowanej w ostatnich księgach "Pana Tadeusza". 3."Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej -- powstanie styczniowe spowodowało rozbicie kochającej się rodziny, utratę majątków, rozłąkę, tułaczkę po świecie, co spowodowało wiele nieszczęść -- Serbinów kapitalistycznym folwarkiem wykorzystującym siłę najemną -- tradycyjno-zwyczajowe stosunki między dworem a wsią, ale ich podwaliną jest inna postawa niż szlachecka patriarchalność Sędziego. Bogumił korzysta z samodzielności i niezależności w prowadzeniu folwarku, ale dla chłopów nie jest panem, tylko rządcą, takim samym człowiekiem jak oni. -- dzięki pracy odnajdujemy sens życia (postać Bogumiła jest wyznacznikiem człowieczeństwa, celem istnienia, nie jest sposobem dla osiągnięcia korzyści, jest wartości ą samą w sobie: może być twórcza i może sprawiać przyjemność - rodzi się nowa tradycja demokratyczna, którą - jako rodzinną - przyjmują dzieci Niechciców. III.Zakończenie Te trzy utwory przedstawiają kolejne etapy rodzenia się nowoczesnego, demokratycznego etosu społeczeństwa. Z tradycji rodzinnych polskiego domu wyjawia się wzór człowieka-obywatela, który swe osobiste dążenia realizuje w wyjściu poza siebie w stronę zbiorowości, ku szerokiej aktywności społecznej. Dom jest ostoją życia społecznego i narodu z którym kojarzymy poczucie bezpieczeństwa.