Średniowiecze

Początki piśmiennictwa polskiego



Początki piśmiennictwa polskiego datowane są na drugą połowę wieku X, kiedy to państwo Polan pod wodzą księcia Mieszka przyłączyło się do chrześcijańskiej wspólnoty europejskiej. Początkowo to dzięki starcom plemiennym przekazywane były ustnie podania i historie rodowe. Od 965 roku (data pierwszego zapisu historycznego w języku łacińskim) zaczęły powstawać tzw. annales, czyli roczniki. Na przełomie X i XI wieku rozwinął się w Polsce gatunek prozy narracyjnej, jakim była hagiografia (odmiana biografistyki). Utwory tego gatunku kreowały bohaterów odznaczających się charakterem i postępowaniem godnym naśladowania (np. Żywot Świętego Stanisława biskupa krakowskiego). Jako następne po żywotach świętych pojawiły się kroniki. Autorem pierwszej był Gall Anonim. Jego Kronika polska (1113 r.) stała się dla potomnych bezcennym dokumentem zamierzchłych czasów Polski, źródłem informacji o kraju i jego mieszkańcach, kochających wolność ponad wszystko. Anonim, pomimo tego, że był cudzoziemcem, stał się szczerym wyrazicielem narodowej racji stanu i patriotyzmu średniowiecznych Polaków. Około 1190 roku zaczęła powstawać kronika autorstwa Wincentego Kadłubka. Autor, który był nie tylko świetnym kronikarzem, ale również wielkim patriotą, opisał dzieje ojczyzny do roku 1202. W drugiej połowie XIII wieku zaczęła się pojawiać proza dwujęzyczna, w której polszczyzna funkcjonowała obok wstawek łacińskich (Kazania Świętokrzyskie, Polski psałterz księżnej Kingi). Do XIII wieku rozwijała się liryka liturgiczna w języku łacińskim; często dla lepszego jej zrozumienia wprowadzano polskie zwroty. Prawdopodobnie na drugą połowę XIII wieku przypada powstanie Bogurodzicy, polskiej pieśni, która stała się średniowiecznym hymnem narodowym. Treścią utworu były prośby do Matki Boskiej i Jana Chrzciciela o wstawiennictwo u Boga i wybłaganie Jego przychylności dla ludzi. Powstała na ziemiach polskich Bogurodzica uznawana jest za arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej. Główną dziedziną literatury, uprawianą w XIV i XV stuleciu była historiografia. Dziejopisarstwo było ściśle związane z aktualnymi wydarzeniami historycznymi; pisane było bez wyjątku w języku łacińskim. Znaczące miejsce w polskiej historiografii średniowiecznej zajmuje Jan Długosz, notariusz i sekretarz biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. W swoich Rocznikach, czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego, powstałych w latach 1455-1480, zawarł Długosz historię państwa od początków jego powstania do roku 1480. Dążąc do odtworzenia dziejów Polski, autor nadał Rocznikom... wymiar typowo artystyczny, w efekcie czego uzyskał poetyckość na wzór dzieł starożytnych.