EKOLOGIA - nazwa ta wywodzi się z połączenia dwóch greckich słów oikos = dom, gospodarstwo logos = słowo, opowieść Używa się go do określenia nauki zajmującej się badaniem współzależności między organizmami a ich środowiskiem, jak również wzajemnych oddziaływań organizmów. W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku rozprzestrzeniło się błędne użycie tej nazwy, jako określenia nauki zajmującej się ochroną środowiska. PODZIAŁ BIOSFERY NA MNIEJSZE PODJEDNOSTKI BIOSFERA - strefa zamieszkana przez organizmy żywe, obejmuje powierzchnię i górną warstwę skorupy ziemskiej (do około 3m głębokości) a także dolną część atmosfery (do wysokości kilkuset metrów) i całą hydrosferę BIOM - część biosfery, obejmująca duże obszary powierzchni lądów, pokryta zbiorem ekosystemów powiązanych zależnościami np. pustynia, tajga, lasy tropikalne , itp. EKOSYSTEM= BIOTOP + BIOCENOZA EKOSYSTEM układ ekologiczny, w skład którego wchodzą wszystkie żywe organizmy, ich nieożywione środowisko i łączące je interakcje BIOTOP czynniki nieożywione środowiska - czynniki abiotyczne, np.: - klimat - temperatura - nasłonecznienie - ciśnienie - wilgotność - rodzaj gleby, itp. BIOCENOZA zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych, wzajemnie na siebie oddziałujących, występujących w danym środowisku - czynniki biotyczne: - rośliny - zwierzęta POJĘCIA ZWIĄZANE Z OTOCZENIEM ORGANIZMU ŚRODOWISKO - zespół czynników biotycznych i abiotycznych potrzebnych do życia dla określonej grupy organizmów. SIEDLISKO - obszar występowania jednej lub kilku populacji wzajemnie na siebie oddziałujących. NISZA EKOLOGICZNA - przestrzeń fizyczna zajmowana przez organizm oraz jego funkcje w określonych warunkach ekologicznych (gospodarstwo dla danej populacji - pokarm + mieszkanie + miejsce do rozmnażania). AREAŁ - fragment niszy ekologicznej, zajmowany i broniony przez zwierzę, gdzie spełnia ono swe czynności życiowe. POPULACJA I JEJ CECHY POPULACJA - grupa osobników tego samego gatunku (czyli zbioru osobników o podobnej budowie, trybie życia, mogących się ze sobą krzyżować wydając płodne potomstwo), zajmująca określony teren. CECHY CHARAKTERYZUJACE POPULACJĘ: 1) struktura przestrzenna - rozmieszczenie osobników populacji na danym terenie. 2) liczebność - liczba osobników danej populacji. 3) zagęszczenie - liczba osobników danej populacji przypadających na określoną jednostkę powierzchni lub w określonej jednostce objętości; na zagęszczenie wpływ mają różne czynniki, tj.: imigracje, emigracje, rozrodczość i śmiertelność. 4) struktura płciowa i wiekowa - wyróżniamy w niej populację rozwijającą się, ustabilizowaną i wymierającą. INTERAKCJE MIĘDZY POPULACJAMI ANTAGONISTYCZNE: a) drapieżnictwo - zjawisko odżywiania się zwierząt poprzez zabijanie i pożeranie innych zwierząt. Drapieżca jest konsumentem drugiego rzędu w ekosystemie. Do drapieżców nie zalicza się pasożytów; b) pasożytnictwo - interakcja, w której osobniki jednego gatunku zwane pasożytami żyją stale lub czasowo kosztem osobników drugiego gatunku, czyli gospodarza. Czerpią one korzyści szkodząc lub nawet powodując śmierć gospodarza; Pasożyty można podzielić na: roślinne zwierzęce zewnętrzne zwierzęce wewnętrzne huba drzewna rdza zbożowa buławinka czerwona motylica wątrobowa tasiemiec prątki gruźlicy mszyce kleszcze wesz głowowa c) konkurencja - proces niekorzystnego oddziaływania na siebie dwóch gatunków lub osobników tego samego gatunku w walce o zasoby środowiska, których ilość nie jest wystarczająca by zaspokoić potrzeby wszystkich organizmów, np.: OWCA - KROWA - konkurencja o trawę; KWIATY - CHWASTY - konkurencja o słońce, miejsce; d) amensalizm - interakcja, w której jeden gatunek działa na drugi wyraźnie szkodliwie, nie odnosząc z tego specjalnej korzyści, np.: pędzlak wydziela substancję antybakteryjną; e) allelopatia - jest to zdolność jednej rośliny do chemicznego hamowania rozwoju innych roślin w jej najbliższym otoczeniu, właściwości takie ma np.: cebula i szczypiorek; NIEANTAGONISTYCZNE a) symbioza - rodzaj wzajemnej zależności pomiędzy dwoma organizmami opartej na obopólnych korzyściach. Formą symbiozy jest mutualizm, w którym gatunki nie mogą żyć bez siebie, np.: porosty lub rośliny motylkowe i bakterie azotowe. również mikoryza jest przykładem symbiozy, w której grzyb współżyje z drzewem, np.: świerk - rydz, borowik - sosna / dęby, koźlarze - brzoza / topola; b) komensalizm - interakcja, która przynosi korzyści jednemu gatunkowi (komensalowi), a dla gospodarza jest obojętny - nie ponosi on strat, np.: rak pustelnik i ukwiały, rekin i podnawki; c) protokooperacja - rodzaj interakcji symbiotycznej, w której oba gatunki odnoszą korzyści, ale każdy z nich jest w stanie przeżyć bez swego partnera, np.: bąkojad i nosorożec; OBOJĘTNE a) neutralizm - w tej interakcji nie występuje wzajemne oddziaływanie pomiędzy gatunkami, żadna populacja nie podlega wpływom drugiej;