XX lecie

Polska kultura w latach 1918- 1939



Kultura polska w latach 1918-1938, w okresie odrodzenia niepodległego państwa niewątpliwie znacznie się rozwinęła. Zyskała ona opiekę państwa, rząd wspierał oświatę, rozwój nauk i sztuki. Utworzono wiele placówek mających na celu rozpowszechnienie kultury miedzy innymi Polskie Radio, Bibliotekę Narodową, otworzono Polską Akademię Literatury. Państwo chcąc odbudować strukturę naukową utworzyło wiele instytutów i ośrodków szkolnictwa wyższego znajdujące się w Warszawie, Krakowie, Wilnie, Lwowie, Poznaniu i innych większych miastach. Wielu Polaków przyczyniło się do znaczących odkryć w medycynie, historii i matematyce. Priorytetową sprawą w odrodzonej Rzeczpospolitej stało się odnowienie i „odświeżenie” zasad panujących w szkolnictwie. Ustalono, że dzieci między 7 a 14 rokiem życia mają obowiązek uczęszczania do szkoły. Nauka w szkołach średnich trwała łącznie 6 lat, 4 lata gimnazjum i 2 lata klasy liceum. Dzięki czemu liczba dzieci uczących się w szkołach powszechnych wzrosła z 2 mln do 5 mln w okresie 20 lat a w roku szkolnym 1938/1939 szkół wyższych uczęszczało blisko 360 tys. uczniów. Również w tym okresie uformowało się wiele placówek odpowiedzialnych za rozwój literatury i sztuki. Wydawano wtedy wiele czasopism, w których prezentowano style literackie nowopowstałych grup. Rozwinęło się też malarstwo wiele prac prezentowano poza granicami kraju. W 1930 roku założono pierwsze Muzeum Sztuki w Łodzi. W okresie między wojennym znacznie rozwinęła się również kinematografia i radiofonia. W 1918 roku Polska Agencja Telefoniczna zapewniła nowe serwisy informacyjne, w 1919 roku ukazało się około 1000 tytułów gazet i pism tematycznych. Po 1918 roku założono wiele wytwórni filmowych np. „Sfinks”, „Start”.18 Kwietnia 1926 roku w Warszawie rozpoczęto nadawanie audycji radiowej tą datę możemy uznać za początek radiofonii w Polsce. Zaraz potem powstały lokalne stacje radiowe w Krakowie, Katowicach, Poznaniu i innych miastach. W 1931 roku otwarto radiostacje w Raszynie nieopodal Warszawy, dzięki czemu objęło ono swym zasięgiem obszar prawie całej Polski. Odzyskanie niepodległości przez Polskę i zmienione warunki polityczne wpłynęły na rozwój kultury i artystyczne odzwierciedlenie w sztuce. W czasach niewoli czynnikiem integracyjnym naród w sensie kulturalnym i politycznym była literatura i sztuka. Podtrzymywała ona w narodzie wiarę na lepszą przyszłość, wskazywała drogę ku wolności. W malarstwie historyczno-patriotycznym szczególnie eksponowane miejsce zajmowały przedstawienia symboliczne, których tematem były: klęska Polski, nadzieje na odzyskanie niepodległości. W II Rzeczpospolitej symbolami często występującymi w sztuce jest biały orzeł, który wzbija się do lotu, Polonia wychodzi z grobu i rozrywa pęta lub jako bohater Józef Piłsudski i legioniści. W czasach II Rzeczpospolitej popularne stały się środki przekazu, które docierały w do dużej liczby odbiorców: kartki pocztowe, ryciny w czasopiśmie i plakat. W sztuce II Rzeczpospolitej pojawiły się prace eksponujące wątek Polski zmartwychwstałej. Motyw Polonia Rediviva włączano do apoteozy marszałka Piłsudskiego. Istniało także zapotrzebowanie na malarstwo historyczno-patriotyczne. Ten rodzaj sztuki cieszył się niesłabnącym powodzeniem obrazów Jana Styki i Kossaków. Ziemiaństwo polskie w pierwszych latach II Rzeczpospolitej było w trudnym położeniu. Zrujnowane przez I wojnę światową i przez wojnę polsko-radziecką w 1920 roku nie było w stanie odegrać decydującej roli politycznej, a tym samym nie stanowiło podstawy poczynań budowlanych. Architektura, która powstawała na zamówienie ziemiaństwa była architekturą tradycyjną nawiązującą do przeszłości, głównie do baroku i klasycyzmu. Architekci projektujący pałace i dwory czasami odwoływali się do tradycji średniowieczno - zamkowej. W dziejach polskiej architektury tego okresu znajdziemy słynny m.in. talent Jana Koszczyca – Witkiewicza. Zmiany demograficzne, które nastąpiły po 1918 roku zmniejszenie się liczby ludności niemieckiej i wzrost liczby ludności katolickiej, polskiej zmuszały do znacznego powiększania liczby świątyń na terenie miast i prowincji. Drewniane kościoły zastępować zaczęto murowanymi nawiązującymi do baroku. Zmieniała się także w tym okresie architektura miejska. Zaczęto budować szpitale, banki, budynki uniwersyteckie, hotele. Szczególnym rodzajem sztuki w okresie II Rzeczpospolitej była sztuka ogrodowa. Powstawały parki miejskie, tarasy spacerowe, eksponowane tereny leśne i zieleń osiedlowa. Nowoczesnemu rozwojowi w tym czasie uległ także ruch turystyczny, który propagował wyprawy za miasto, zwiedzanie i poznawanie okolicy. W odrodzonej Rzeczpospolitej Towarzystwo Turystyczne pełniło funkcje wychowawcze i naukowe. Strategia prezentacji walorów ziemi ojczystej miała zapewnić nowe spojrzenie na dziedzictwo historyczne i kulturowe. Na tle przyrody wybijać się miała wysoka kultura miast polskich a w nich przepych Kaplicy Zygmuntowskiej, Pałacu w Łazienkach i w Wilanowie, Ratusz Poznański, kościół św. Anny w Wilnie. Ta turystyczno- krajoznawcza historia sztuki miała być ambicją młodego państwa i terenem wycieczkowym turysty zagranicznego. W II Rzeczpospolitej także literatura miała swoje osiągnięcia i w niej miały oddźwięk najważniejsze wydarzenia tego okresu. Mimo niesprzyjającej atmosfery polityczno moralnej, mimo trudnych warunków, w jakich pracowali wówczas ludzie pióra, literatura polska rozwijała się bardzo dynamicznie. Powstało wtedy niejedno arcydzieło. Był to bujny rozkwit powieści psychologicznej, powieści epickiej. Pojawiać zaczęły się utwory o mocno zarysowanej problematyce polityczno - społecznej, w której do głosu dochodziły masy chłopskie i robotnicze. Była także grupa poetów tzw. awangardowych, którzy nie pozostali obojętni wobec rzeczywistości. Reagowali na nią w swych wierszach, poematach, opowiadaniach i powieściach. W zestawieniu z awangarda grupa „Skamander”, działająca od 1918 do schyłku lat 30, miała charakter umiarkowany. Grupę Skamander stanowiło w zasadzie 5 poetów: J. Tuwim, J. Lechoń, A. Słonimski, K. Wierzyński, J. Iwaszkiewicz. W programie Skamandrytów akcentowano potrzebę związku poezji z teraźniejszością, uchwycenia całej różnorodności i biologicznej bujności życia. Do wielkich talentów tego okresu należeli: Powieściopisarz, dramaturg, publicysta – Stefan Żeromski - wykazywał największą aktywność ze wszystkich żyjących i tworzących w tym czasie pisarzy starego pokolenia. Widząc w kraju wiele braków rzuca konkretne projekty reform, apeluje do uczuć patriotycznych, rozwija żywa działalność publicystyczną. Zabierał głos zawsze, gdy chodziło o naruszenie prawa do godności i obrony jednostki (np. sąd PPS nad S. Brzozowskim), grup społecznych (los inteligencji, związki zawodowe pisarzy), czy spraw całego narodu. Jego najsłynniejsze utwory to: „Syzyfowe prace”, „Ludzie bezdomni”, „Popioły”, „Przedwiośnie”, „Siłaczka”, „Doktor Piotr”; Prozaik – Władysław Reymont -był zaangażowany w działalność społeczną. Został prezesem Związku Pisarzy i Dziennikarzy, potem prezesem Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy. Uczestniczył także w zakładaniu pierwszej spółdzielni kinematograficznej. Po wojnie (1919-20) wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych, gdzie w środowisku polonijnym szukał pomocy gospodarczej dla odbudowy zrujnowanego kraju. Jego najważniejsze dzieła to:„Ziemia obiecana”, „Komediantka” „Fermenty”, „Chłopi” (za których otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności -1917 oraz nagrodę Nobla -1924), „Wampir”; Poeta, satyryk, tłumacz, autor utworów dla dzieci - Julian Tuwim – był współtwórcą grupy poetyckiej „Skamander”, współpracownikiem pism, m.in. od 1924 „Wiadomości Literackich”, 1926–33 „Cyrulika Warszawskiego”, kierownikiem literackim warszawskich kabaretów artystycznych, m.in. 1919–32 Qui Pro Quo; Poeta, dramatopisarz, tłumacz - Leopold Staff - lata wojny (1915-18) spędził w Charkowie. Od 1918 mieszkał w Warszawie; 1920-21 był współredaktorem m. in. z W. Berentem, miesięcznika "Nowy Przegląd Literatury i Sztuki" oraz Wiceprezesem Polskiej Akademii Literatury; Autor tomów wierszy: „Sny o potędze”, „Łabędź i lira”, „Ucho igielne”, „Wysokie drzewa”, „Barwa miodu” i monografii „Michał Anioł”; Poeta – Władysław Broniewski – był żołnierzem Legionów Polskich i uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej; od 1921 studiował na Uniwersytecie Warszawskim, działając zarazem w ZNMS (Pamiętnik 1918–1922 1984). W 1925 ogłosił z S.R. Standem i W. Wandurskim manifest rewolucyjny poezji proletariackiej w zbiorowym tomie „Trzy salwy”. Współpracownik i współredaktor pism inspirowanych przez KPP i Front Ludowy (m.in. „Miesięcznika Literackiego”); 1931 więziony; 1925–36 sekretarz redakcji „Wiadomości Literackich”. Autor tomików wierszy: „Wiatraki”, „Dym nad miastem”, „Krzyk ostateczny”, „Bagnet na broń”, „Nadzieja”; Powieściopisarka, nowelistka, eseistka, autorka dramatów - Maria Dąbrowska; Dramatopisarz, malarz, teoretyk sztuki i filozof - Stanisław Ignacy Witkiewicz – w 1915–17 brał udział w I wojnie światowej jako oficer carskiej gwardii; wychowany w środowisku Młodej Polski (Kraków, Zakopane); 1918–22 teoretyk ugrupowania Formiści, współpracownik „Zwrotnicy”; Poeta i felietonista - Antoni Słonimski – był inicjatorem i współzałożycielem (1918) kabaretu litewskiego w kawiarni Pod Picadorem, współtwórcą grupy poetyckiej „Skamander” a w 1924–39 stałym współpracownikiem „Wiadomości Literackich”, Poeta - Jan – był współtwórcą grupy poetyckiej „Skamander”, w latach 1926–29 redaktorem „Cyrulika Warszawskiego” a od 1930przebywał na służbie dyplomatycznej w Paryżu; Podsumowując fakty można stwierdzić,że okres międzywojenny w bardzo dużym stopniu rozwiną polską kulturę.

Powrót