Zjawiska wulkaniczne to ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się na powierzchnię Ziemi law i towarzyszących im substancjom. Zjawiska te występują tam gdzie nad ogniskiem magmy znajdują się spękania i słabsze miejsca w skorupie ziemskiej, pozwalające na przedarcie się magmy.
Wydostająca się z wnętrza Ziemi magma, po wydostaniu się na powierzchnię nosi nazwę lawy. W zależności od zawartości krzemionki w lawie wyróżniamy lawę kwaśną i zasadową. Lawa kwaśna jest bogata w krzemionkę, posiada dużą lepkość i dlatego płynie po woli, nie szybciej niż kilka kilometrów na godzinę. Tworzy jasne skały jak riolity czy porfiry. Lawa zasadowa jest uboższa w krzemionkę, ma małą lepkość, płynie szybko, do kilkunastu lub kilkudziesięciu kilometrów na godzinę, tworząc długie potoki lub pokrywy lawowe o ogromnej powierzchni. Z zastygnięcia tej lawy powstają skały o ciemnej barwie, jak np. bazalty. Poza lawą produktami erupcji wulkanicznych są również gazy i utwory piroklastyczne. Najczęściej wydostającymi się gazami są: para wodna, tlenek i dwutlenek węgla, fluor, chlor, wodór, siarkowodór, azot i metan. Utworami piroklastycznymi są: fragmenty lawy rozpylone w powietrzu, a następnie zastygłe w locie lub na ziemi. Poza tym wydostają się ogromne ilości piasków i popiołów wulkanicznych. Opadłe piaski i popioły po scementowaniu tworzą skały nazywane tufami lub tuffity. Tworzy się również pumeks z licznymi próżniami po pęcherzykach gazów. Gdy lawa wydobywa się wzdłuż szczelin, mamy do czynienia z erupcjami linijnymi. Z tym typem spotykamy się na Islandii - wulkan Lalki czy na Nowej Zelandii - wulkan Waimangu. Tego typu erupcje są najczęściej spokojne a ze szczelin wydobywają się bardzo duże ilości lawy. Innym typem są erupcje centralne, gdy lawa wydobywa się z krateru wulkanicznego. Erupcje centralne mogą być wylewne, eksplozywne i mieszane. Erupcje wylewne cechuje tylko wydostawanie się lawy w zależności od jej typu, mogą powstawać wulkany stożkowe (lawa kwaśna) oraz wulkany tarczowe (lawa zasadowa). Wulkany eksplozywne cechują się wyrzucaniem tylko materiału piroklastycznego, np. Aquan w Gwatemali Wulkany o erupcjach mieszanych nazywane bywają stratowulkanami, np. Wezuwiusz Czasami na skutek eksplozji szczyt wulkanu zostaje rozerwany i powstaje zgłębienie w szczytowej partii stożka wulkanicznego, jest to Kaldera. Kalderę posiadają między innymi Wezuwiusz, Carter Lake. Około 20% istniejących wulkanów znajduje się na dnie mórz i oceanów. Większość z nich ma formę wulkanów tarczowych. Wulkany możemy również podzielić ze względu na ich aktywność. Wyróżnić możemy wulkany czynne, drzemiące, o bardzo rzadkich dupciach oraz wygasłe, gdzie działalność wulkaniczna już się zakończyła. Rozmieszczenie wulkanów jest związane z krawędziami płyt litosfery oraz ze sferą grzbietów śródoceanicznych. Liczby wulkanów czynnych ocenia się na nieco ponad 450. Erupcjom wulkanów towarzyszy wydostawanie się gazów nie tylko z krateru, ale również z okolicznych szczelin znajdujących się na zboczach wulkanu i u jego podnóża. Zjawisko to nosi nazwę ekshalacji. Wyziewy gazów mają miejsce na obszarach czynnej działalności wulkanicznej, jak i na obszarach, na których procesy te zakończyły się stosunkowo niedawno. Ekshalacje są znane między innymi z obszarów Nowej Zelandii, Islandii i Japonii. Na obszarach wulkanicznych spotykane są również gorące źródła - termy, które zawierają wiele rozpuszczalnych w wodzie soli, które mogą się wytrącać w ich pobliżu tworząc nawary. Szczególną ich odmianą są gejzery, wyrzucające regularnie gorącą wodę. Największym gejzerem był Waimangu na Nowej Zelandii. Liczne gejzery występują na Islandii - wulkan Hekla, w Yellowstone, we wschodniej Kalifornii, Nowej Zelandii, na Kamczatce i w Japonii, Najważniejsze wulkany to: Etna, Kamereun, Wezuwiusz, Misti Krakatu, Mauna Loa, Helka, Kluczewska Sopka. Najważniejsze obszary wulkaniczne to' wybrzeże Pacyfiku,. południowa Europa, Afryka Wschodnia, Małe Antyle.
