Człowiek jest istotą, która rozwija się przez całe swoje życie. W każdej epoce człowiekiem kierują różne wartości, z tego względu nie można powiedzieć, że psychika człowieka jest w każdej mierze znana i w tej dziedzinie niczego nowego nie można już odkryć. Literatura w dużym stopniu przyczynia się do badania zachowań człowieka i jego duszy. Autorzy stawiają swoich bohaterów przed wyborami, które mają ogromny wpływ na ich życie.
Wiek XX, będący wiekiem przemian o niespotykanej dotąd skali, wymagał od wielu ludzi rezygnacji z korzyści na rzecz wartości ogólnoludzkich. Każdy z nas zadaje sobie pytanie, czy postawiony w takiej lub innej sytuacji, dokonałby odpowiedniego wyboru. Niestety każdy człowiek sam musi szukać odpowiedniej dla siebie drogi życiowej. Niejednokrotnie jest to bardzo trudne zadanie.
Bohaterowie literaccy wielu epok stawiani są często w sytuacjach, gdzie muszą dokonywać bardzo trudnych wyborów. Postaram się to przedstawić na podstawie utworów dwudziestolecia międzywojennego.
Powieść ,,Mistrz i Małgorzata’’ jest najlepszym tego przykładem. Bułhakow opisuje Moskwę lat trzydziestych. Jest to obraz zepsutego społeczeństwa, w którym najważniejszą rzeczą są pieniądze i układy. Autor rysuje obraz kraju, w którym człowiek nie stanowi żadnej wartości. Nie istnieje tu poszanowanie godności ludzkiej jak również prawo do prywatności i intymności.
Do miasta przybywa szatan (w skórze profesora czarnej magii o imieniu Woland) wraz ze swą świtą. Kompromitują oni mieszkańców Moskwy, ukazując prawdziwą naturę ludzi. Podczas przedstawienia w teatrze u widzów budzą się pierwotne instynkty, gdy tylko z góry zaczynają spadać pieniądze. Kobiety rzucają się na scenę, gdy Woland rozdaje modne ubrania. Pewnym wytłumaczeniem tego zachowania jest to, że w Rosji panuje ustrój komunistyczny, który zakłada równość wszystkich obywateli wobec siebie. Nikt nie może się wyróżniać.
Wśród mieszkańców Moskwy byli ludzie, którzy mieli zupełnie inny wizerunek świata. Takim człowiekiem między innymi był Mistrz. Dla niego nie liczyły się dobra materialne, bankiety i kariera. Był poetą i romantykiem. Patrzył na świat przez pryzmat zupełnie innych wartości. Najważniejszą rzeczą była miłość do Małgorzaty. Było to prawdziwe i głębokie uczucie. Świadczy o tym fakt, że nawet szatan pomógł im w osiągnięciu szczęścia.
Inną treść ma powieść Zofii Nałkowskiej ,,Granica’’, którą można traktować jako filozoficzne studium człowieka. Świadczy o tym przekrojowy obraz życia Zenona Ziembiewicza, od domu rodzinnego do samodzielnej działalności w sferach rządzących. Autorka wykorzystała go do ukazania wpływu, jaki na psychikę i moralność człowieka ma awans społeczny. Głównego bohatera poznajemy w sytuacji zawikłania w ,,schemat boleborzański’’, czyli zwyczaje i przyzwyczajenia jego rodziny, wynikające z ich statusu społecznego. Zofia Nałkowska pokazała na jego osobie postawę młodzieńczego buntu, szlachetnego lecz zbyt romantycznego. Bohater, aby dać całkowity wyraz tego zjawiska jakim był bunt, podjął naukę aby umożliwić sobie awans. To z kolei udowadnia dojrzałą postawę bohatera wobec życia.
Dalsze życie Ziembiewicza staje się jednak obrazem moralnego wypaczenia człowieka przez istniejące schematy i środowisko społeczne. Nieodpowiedzialnym zachowaniem było zaangażowanie się w romans z Justyną, w wyniku którego dziewczyna zachodzi w ciążę. Żeby nie narazić Zenona na pomówienia, usuwa ją. Bohater jednak ponownie wykazuje się brakiem odpowiedzialności, gdyż odrzucona Justyna popada w chorobę psychiczną. Nieświadomie zaczyna powielać znienawidzony schemat, z którym walczył w domu rodzinnym. Zofia Nałkowska podkreśla jednocześnie kilka dodatkowych aspektów prawdy o człowieku. Człowiek zmienia się w zależności od sytuacji, ludzi, obyczajów, warunków społecznych.
Dramat Stanisława Witkiewicza ,,Szewcy’’ jest przykładem klęski człowieka w walce z ustrojem. Bohaterowie dramatu opętani są potrzebą wiary, idei, a także władzy, której kolejne wcielenia okazują się coraz bardziej niewydarzone. Ludzie poprzez rewolucję próbują zmienić swój los. Niestety często ta zmiana, jak i sama rewolucja, jest tragiczna dla jej uczestników. W tym utworze ukazana jest próżność ludzi, bezmyślne dążenie do władzy, nie przebieranie w środkach. Człowiek często nie zastanawia się nad swoim zachowaniem i nad konsekwencjami swej pochopności. Bunt społeczny nie zawsze jest najlepszym wyjściem z sytuacji.
Leopold Staff w wierszu ,,Kowal’’ opisuje człowieka jako kowala swej osobowości. Słaby człowiek nie da sobie rady w życiu i nie wykorzysta go w pełni. Rodzimy się słabi jak ,,bezkształtna masa kruszców drogocennych’’. Mimo, że jest to bezkształtna masa to jednak przedstawia dla świata jakąś wartość. Jeżeli nie postaramy się o właściwy rozwój naszej osobowości, to żyć będziemy ,,własną słabością przeklęci’’. Jest to bardzo trafne porównanie egzystencji ludzkiej do żelaza na kowalskim tyglu.
Innym przykładem jest wiersz tego samego autora pt.: ,,Przewodniczka’’. W tym utworze podmiot liryczny jest wędrowcem, który przemierza ,,ciemnych skał turnie’’. Jedyną pomocą jest przewodniczka. Lecz w pewnym momencie staje się ślepą i niemą. Przewodniczka jest w tym wierszu losem, który wydaje się przewodzić człowiekiem, lecz nieraz nic nam nie mówi. Trzeba samemu dokonać wyboru i zadbać o siebie i swoich bliskich.
Dwudziestolecie międzywojenne było okresem bardzo trudnym dla wielu ludzi. Utwory tego okresu literackiego niejednokrotnie ukazywały zmiany w ludzkiej psychice wynikające ze zmiany ustroju. I wojna światowa, która była wyjątkowo krwawą i bezlitosną, pozostawiła swoje znamiona jeszcze na długo po jej zakończeniu. Ludzie byli rozdarci i potrzebowali pomocy ze strony literatów, którzy starali się pokazać jak trzeba żyć w tym tak odmienionym świecie.
