„Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego to powieść modernistyczna, o tematyce społeczno – obyczajowej. Zawiera wszystkie nurty ideowe nadające jej miano powieści młodopolskiej. W sposobie prezentacji bohaterów i bohaterów opisach przyrody autor zastosował metodę impresjonistyczną. Bardzo realistycznie, szczegółowo, dokładnie i z naturalistyczną drastycznością ukazane są dzielnice biedoty w Warszawie i Paryżu. Rzeczą bardzo charakterystyczną jest nagromadzenie różnorodnych symboli: Rzeźba „Wenus z Milo”, obraz „Rybak”, rozdarta sosna, czy kwiat tuberozy. Dzieła sztuki, które Tomasz Judym podziwiał w paryskim Luwrze, skłaniają go do refleksji i kształtują kolejne kroki jego życia.
Obydwa symbole są już ukazane na początku powieści, co oznacza, ze zlekceważenie ich staje się niewybaczalnym błędem. Może to oznaczać, że są ważnym, być Mozę najważniejszym, przesłaniem, wokół którego toczą się losy bohaterów.
Słynna rzeźba „Wenus z Milo” staje się tematem rozważań Tomasza nad pięknem. Judym zachwyca się tym wielkim arcydziełem, aż w końcu zauważa w nim żywą kobietę. Staje się ona symbolem urody życia, tego wszystkiego, co w nim piękne, kruche i delikatne. Jest znakiem proporcji, ładu, harmonii i doskonałości: „Podłużna, smagła twarz tchnęła nieopisanym urokiem…”
Później doktor Judym odnajduje obraz „Rybak” Pouvis de Chavannes’a, który widział rok wcześniej w Luksemburgu. Symbolizuje on wszystko to, czego człowiek nigdy nie chciałby doświadczyć – hańbę, nędzę i cierpienie. Jest to obraz krzywdy społecznej. Lecz płótno to nie tylko go przytłacza, ale także wywołuje w nim wzgardę – czuje niesmak, irytację i niechęć, które wznoszą się ponad uczucia żalu i współczucia.
„Chudy człowiek, a właściwie nie człowiek, lecz antropoid…”
Judym przypomina sobie, ze obraz ten ukazujący „przerażający produkt ludzkości” wzbudzał wśród wielkich dam i pachnących mężczyzn łzy. Łzy goryczy i uświadomienia sobie tego, co stworzyli.
Najistotniejsze w utworze jest połączenie tych dwóch symboli na zasadzie kontrastu. Żeromski pokazuje, że każda rzecz, sytuacja i człowiek ma dwie strony – dobrą i złą, które od wieków ze sobą walczą. Ta symbolika jest wszechobecna w powieści. Funkcjonuje przede wszystkim w sposobie prezentacji świata przedstawionego. Rzeczywistość powieściowa oparta na prawach kontrastu odsłania gorzką prawdę o urodzie świata i jego nędzy. Ukazany jest dualizm każdego z miast, w którym toczy się akcja.
Paryż jest piękny, zabytkowy, przesycony zapachem cudownych kwiatów. To miasto kultury, nauki i poezji. Lecz Judym: „Opasanym wzrokiem mierzył brudną, prawie czarną wodę Sekwany”. Z drugiej strony jest to miasto pełne nędzy i ubóstwa: odraża smród niemytych i gnijących ciał. Wszędzie szarość i odrapane budynki.
Warszawa jest brudna, ludzie pracujący w fabryce cygar i hucie żelaza nie mają żadnych praw. Nic tylko smród, głód i ubóstwo. Z okien wyglądają chore, zielone twarze. Obraz ten kontrastuje z marmurowym, pokrytym grubymi dywanami i umeblowany wystawnymi sprzętami salonem doktora Czernisza.
Cisy to kurort zabiegający o uznanie w Europie, szczycący się gośćmi z arystokratycznych rodzin; pachnący, otoczony zielonymi lasami. Jednak, gdy bardziej się przyjrzeć można zauważyć, ze drzewa chorują, woda jest brudna i śmierdząca, w stawie pływają chore ryby. Ludzie w czworakach chorują na malarię z powodu brudnej wody, są biedni i głodni.
Podobnie jak Warszawa, Śląsk jest szary, brudny i smutny, ale istnieją tam takie miejsca jak biuro Kalinowicza, w którym panuje przepych, piękno i bogactwo.
Najistotniejszą sprawą jest jednak, to jak bohaterowie powieści są zestawieni z metodą kontrastu w utworze. Ważną rolę odgrywa to, iż jest to powieść mająca wiele cech powieści psychologicznej, dlatego też portrety psychologiczne, myśli i ideały bohaterów są szeroko rozbudowane.
W kształtowaniu drogi życiowej doktora Judyma ważną rolę odgrywa jego wewnętrzny przymus pomagania innym spowodowany wyrzutami sumienia z powodu tego, ż tylko jemu z całej rodziny udało się wyjść z nędzy. Cały czas pamięta o swoim pochodzeniu i ma świadomość przeklętego długu wobec klasy, z której się wywodzi.
Jego potrzeba pomocy innym i wyrzuty sumienia sprawiają, że rezygnuje ze szczęścia osobistego i odrzuca miłość Joasi. Uważa, że jedynie dzięki życiu w samotności, bez potrzeby opiekowania się rodziną może w pełni poświęcić się pracy społecznikowskiej. Ponad to Tomasz jest człowiekiem impulsywnym i często pochopnie podejmuje decyzje. Właśnie rozdarta sosna symbolizuje stan ducha, w jakim znajduje się doktor Judym. Jest on rozbity duchowo między dwoma wartościami.
„Wenus z Milo” i obraz „Rybak” to symbole uczuć, które walczą ze sobą przez całe życie Tomasz Judyma. W efekcie żadna z nich nie zwycięży, mimo, że bohater decyzję podejmie. Przez zastosowanie kontrastu w utworze nasz bohater staje się postacią tragiczną targaną sprzecznymi wartościami.
