Za wzorzec pisarzy starożytnych kronikarze cudzoziemscy, a w ślad za nimi polscy (wśród nich Jan Chryzostom Pasek) na określenie obszarów obejmujących również ziemie dawnej Rzeczypospolitej używali często nazwy - Sarmacja, wywodzącej się od legendarnych Sarmatów. Stąd w XVI wieku upowszechnił się pogląd o sarmackim pochodzeniu Słowian, a więc także Polaków. Ówcześni historycy przypisywali przy tym Sarmatom wiele cennych przymiotów, jak waleczność, męstwo, wierność, toteż szlachta polska, hołdując humanistycznej modzie ustarożytniania rodowodu, chętnie zaczęła się powoływać na swe rzekomo sarmackie pochodzenie. W XVII wieku zakres znaczeniowy wyrazu Sarmata ograniczono wyłącznie do polskiego szlachcica, jako sarmacki mit szlachecki, dzięki któremu rozwinęła się właściwa temu stanowi megalomania. Szlachcic polski bowiem uważał swe szlachectwo za godniejsze i zaszczytniejsze od innych. W dobie baroku bujnie rozwijało się pamiętnikarstwo. Daje ono interesujący i autentyczny obraz życia i obyczajów XVII wiecznych Sarmatów. Czołowym przedstawicielem tej odmiany literatury jest Jan Chryzostom Pasek. Jego pamiętniki wydane drukiem dopiero w 1836 roku, obejmuje lata 1656 - 88. Autor ukazuje w nich prawdziwy portret Sarmaty tym autentyczniejszy, że Sarmata mówi o samym sobie. Czyni to Pasek ze szczerości i naiwnością graniczącą z cynizmem. Postawę Paska jako żołnierza pokazuje fragment pt. " W obozie", w którym autor opisuje jak sprzeczka z towarzyszami uczty staje się przyczyną pojedynków w obozie, mimo że były one zakazane. Obok rycerskiej bojowości ujawnia sarmacką samowolę i niepodporządkowanie się rozkazom. W opisach scen batalistycznych i życia innych narodów często widać pogardę i lekceważenie ich. Podobną postawę widzimy w stosunku paska do poddanych. Obraz osiadłego życia szlachty ukazuje Pasek w historii swego małżeństwa z Anną Reminowską - Łęcką. Pokazuje również siebie jako człowieka wrażliwego, ceniącego więzy z naturą , przywiązanego do zwierząt. Pamiętniki przez to, iż zostały spisane przez Paska na podstawie swoich własnych, ewentualnych przeżyć stały się dokładnym świadectwem z życia ówczesnych formatów. Jego pamiętniki nie są dziełem historycznym, bo wydarzenia te Pasek spisuje pod koniec życia, gdy go już zawodzi pamięć, dlatego też miesza fakty, myli daty, brak więc relacji prawdy historycznej. W epoce Baroku tylko nieliczni poeci podejmują walkę o poprawę Rzeczypospolitej.
