EGZAMIN MATURALNY

Zanalizuj XV wieczne wiersze świeckie.



Niewiele zachowało się wierszy świeckich. Z tematyki miłosnej wyróżnić można List miłosny żaka krakowskiego, w którym autor przesyła pozdrowienia i “pokłoninie na obedwie kolanie / aż dp samej ziemie”, opisuje ogrom uczucia i pozostaje anonimowy. Wiersze te podatne były na wpływy obce np. wiersz Dawnom zwiedził cuden strony, w którym młodzieniec wyznaje iż “służba moja ustawiczna / Twej miłości panno śliczna” i przestrzega miła przed oszczercami – jest to motyw często pojawiający się weuropejskiej literaturze miłosnej. Poezja ta była zresztą poezją głownie śpiewaną (pod oknami panien). W tematyce obyczajów zachował się wiersz Przecława Słoty – O zachowaniu się przy stole. Reprezentuje on nurt dworski. Autor starał się przeszczepić na polskie dwory dobre obyczaje i kulturę towarzyską, abyśmy nie uchodzili pod tym względem w oczach Europy za barbarzyńców. Utwór ten należy do parenetyki biesiadnej. Część przesłań tego utworu jest aktualna do dziś. A uczy on m.in.: Nie pchać się za stół i nie siedzieć “jak kołek”, Nie okazywać łapczywości, zachłanności, Mieć czyste ręce, Nie przebierać w jedzeniu, Brać częściej, po mniejszym kawałku, szczególnie zalecano to damom, Mężczyźni powinni w pierwszej kolejności usługiwać kobietom przy stole, uważa że kobiety są największym skarbem świata, “Ja was chwalę, panny panie, / Iż przed wami nic lepszego nie” Utwór ten skłąda się ze 115 wersów, rytm jest nieregularny, podobnie jak rymy. Zaczyna się inwokacją, po której następuje bogactwo chlebowego stołu, poźniej autor wyjawia czemu służy stół, po czym pokazuje karykaturę zachowania przy stole z punktu widzenia Europejczyka. Wiersz kończy modlitwa prośby. Ujawnia w niej autor swe nazwisko i prosi Boga o udzielenie ludziom radości i miłości. Kolejnym ważnym dziełem jest Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią. Dzieło to ma formę dialogu, który toczy się pomiędzy mędrcem Polikarpem a śmiercią. Polikarp prosił Boga o możność ujrzenia śmierci. Pewnego dnia po nabożeństwie prośba jego została spełniona. Ujrzał kobietę w stanie rozkładu, wychudzoną, bez nosa, zakrwawioną, z kosą w ręce, przepasaną białą chustą. Wyjawiła mu ona, że bierze ze sobą wszystkich, bez względu na stan, zaś przede wszystkim grzeszników. Nikt nie jest w stanie jej uniknąć, ale nie należy jej się obawiać (chyba że się grzeszy). Po tej opowieści śmierć odchodzi. Warto wspomnieć tu o motywie dance macabre – tańca śmierci, którego literackim obrazem jest właśnie ten utwór. Z tematyką śmierci związana jest także Skarga umierającego (powstała po 1424 roku). Utwór ten jako pierwszy w litaraturze ma charakter testamentu poetyckiego. Liryczne wyznanie umierającego, dające świadectwo znikomości dóbr doczesnych, skierowane jest do tych, którzy pozostają – do żywych. Ważne wydaję się również egzystencjalne tło utworu: poczucie samotności człowieka, dramatyczny obraz życia ludzkiego, perspektywa śmierci. W tematyce społecznej wyróżniają się dwa utwory: “Satyra na leniwych chłopów” i “Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tenczyńskiego”. Pieśń o zabiciu J... napisano w oparciu o wydarzenie autentyczne, mające miejsce w Krakowie 1461 roku. Znany wielmoża, J. Tęczyński, oddał do naprawy swoją zbroję znanemu płatnerzowi Klemensowi. Niezadowolony z wykonanej usługi poturbował rzemieślnika, który w wyniku odniesionych ran podobno zmarł. Mieszczanie krakowscy ujęli się za płatnerzem i pomścili jego śmierć, ścigając Tęczyńskiego po całym mieście, włócząc go końmi. Anonimowy autor opisuje owo zajście w Krakowie, bolejąc nad śmiercią Tęczyńskiego, ale bardziej nad faktem ,że zginął z rąk ludzi nie równych jemu stanem. Utwór jest dowodem na rodzący się konflikt społeczny pomiędzy mieszczaństwem i rycerstwem. Satyra na leniwych chłopów jest także dziełem anonimowym. Podmiotem utworu jest pan, szlachcic, który wylewa swoje żale na lenistwo chłopów, którzy mają w roku jeden dzień pańszczyzny, a robią wszystko, że by go i tak zmarnować i uniknąć pracy. Przychodzą koło południa, używają drewnianych narzędzi (bo te szybciej się psują, więc trzeba je naprawiać), do uprawy roli używają chorych zwierząt, co i rusz odchodzą na bok. Cały swój spryt, przebiegłość i rozmyślność chłopi wykorzystywali jedynie do tego aby zaszkodzić panu, nie chcieli bowiem być wyzyskiwani. Utwór ten zarysowuje przed nami kolejny konflikt, który rodzi się pomiędzy szlachtą a kmieciami.