1) Wizja szklanych domów Pierwsza propozycja naprawy Rzeczypospolitej opiera się o postęp naukowo - techniczny, szklane domy, których twórcą był daleki krewny doktor Baryka. Jest to genialny wynalazek, który w całkowity sposób zmienia warunki życia i sposób myślenia Polaków (szklane domy były tanie, dostępne dla wszystkich, funkcjonalne, zdrowe, trwałe i wytrzymałe) - jednym słowem idealne. Na ich przykładzie Żeromski sugeruje, że sposobem naprawy kraju jest rewolucja naukowo-techniczna - czynnik w naturalny sposób wymuszający realizację takich wartości jak : równość, sprawiedliwość, dobrobyt, zdrowie. Wizja ta jednak opowiedziana przez Seweryna Barykę ma charakter baśniowy, utopijny, a w związku z tym nie możliwa jest do zrealizowania. Żeromski neguje więc rewolucję naukowo - techniczną jako jeden ze sposobów naprawy kraju. Utopijność tej propozycji wyeksponowana zostaje w momencie zderzenia jej z prawdziwą sytuacją społeczną, ekonomiczną i polityczną młodego państwa. "Szklane domy kosztują niezmiernie tanio, gdyż przecie przy ich budowie nie ma murarzy, cieśli, stolarzy i gonciarzy, sam materiał jeno transport na miejsce i dwu, trzech monterów. Sam dom - bez robót ziemnych - buduje się w ciągu 3-4 dni". "Obszerne gromadzkie szklane obory i gromadzkie chlewy dają możność rozwinięcia nowych przemysłów mlecznych, kooperatywnej hodowli świń. Znika cuchnąca obórka dla każdej chorej na gruźlicę krowiny i znika dwakroć bardziej cuchnący chlewik dla brudnej świnki mającej na sobie i w sobie miliony zarazków chorobotwórczych". 2) Program reform społeczno - politycznych zaproponowanych przez Gajowca Koncepcja Gajowca tzw. gajowszczyzna. Gajowiec - dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun wyznaje ideę "Polski złożonej z 3 połówek". Jest zwolennikiem reformy rolnej i walutowej, upowszechnienia oświaty, wzmocnienia armii i policji, ładu społecznego. Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ogromu pracy. Uważa również, że doprowadzone do granicy cierpliwości społeczeństwo nie będzie tak długo czekać, że gwałtowny wybuch niezadowolenia może zniweczyć podobne reformy. 3) Ideologia komunistów Jest to postawa niepopularna w międzywojennym okresie, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas jako wartość wyższą niż odrębność narodowa. Wśród argumentów "za" Żeromski stawia krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzień przepełnionych "przestępcami politycznymi" czyli komunistami. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty : wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, którzy jej nie uniosą - chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako "raju na wzór Baku". Polskę widzi jako ideał naczelny, rząd i prawo jako rzetelne wartości. Postać Lulka jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena Cezarego Baryki wśród demonstrantów obok Lulka, nie jest jednoznaczną decyzją. Baryka idzie wśród robotników, ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji. Żeromski charakteryzuje dokładnie każdą z trzech zaprezentowanych propozycji podkreślając własny dystans wobec każdej z nich. Negatywnie ustosunkowuje się do ideologii komunistycznej, sceptycznie podchodzi do programu rewolucji naukowo - technicznej. Najbliższa wydaje się mu koncepcja Gajowca, choć i tu punktuje słabe strony. Dystans wobec każdej koncepcji widać poprzez : - kreację postaci (Lulek, Gajowiec) - ironię narratora - wypunktowanie i wyeksponowanie słabości każdej z tych koncepcji.

Powrót