Czym jest dla nas woda ?? Woda jest tym wszystkim co nas otacza i tym co nas tworzy ... woda obecna jest w kazdej chwili naszego zycia , wiec czemu chcemy ja zniszczyc ?? Czy nie mozemy raz pomóc naturze cos stworzyc od nowa , zamiast jak zwykle zanieczyszczac to co ona stworzyla ... Spróbujmy !!! Rózne dzialania które podejmuje czlowiek wplywaja na otaczajace go srodowisko. Uzytkowanie terenu zlewni przez czlowieka w znacznym stopniu modyfikuje jakosc i ilosc wód. Zwykle jest to wplyw negatywny: czlowiek zanieczyszcza wode. (Ponadto zuzyte wody odprowadza sie w postaci scieków bezposrednio zanieczyszczajac wode). Stojac jednak przed faktem pogarszania sie jakosci wody i zmniejszania zasobów wód czystych, czlowiek coraz czesciej zaczyna myslec o mozliwosciach ochrony tych zasobów. Racjonalne uzytkowanie terenów zlewni i jego wplyw na jakosc wód, jest zlozonym problemem. Nasze obecne dzialania powinny zmierzac do zapewnienia odpowiedniego tempa rozwoju cywilizacyjnego w stosunku do zmniejszajcych sie zasobów srodowiska, szczególnie wody dobrej jakosci. Ma to duze znaczenie, zarówno dla nas, jak i dla nastepnych pokolen. W ostatnich latach obserwuje sie znaczne zmniejszenie zasobów wody dobrej jakosci. Zwiazane jest to miedzy innymi z zanieczyszczeniem srodowiska i globalnymi zmianami klimatu. Koniecznosc korzystania przez czlowieka z tych uszczuplonych zasobów staje w opozycji z wymogami ochrony srodowiska. W tej sytuacji podjeto próbe polaczenia wielu sposobów gospodarowania woda w jedna calosc, w celu lepszej ochrony wód. W odpowiedzi, jako dyscyplina wiedzy powstala Zintegrowana gospodarka wodna. ZINTEGROWANA GOSPODARKA WODNA - obejmuje calosciowe spojrzenie na tworzenie sie zasobów wodnych, mozliwosci ich wykorzystania i wszelkie procesy zachodzace w zlewni. Integracja w gospodarowaniu woda dokonuje sie na róznych poziomach: 1. Wody podziemne (lepszej jakosci, wolniej odnawialne) i powierzchniowe (szybciej odnawialne ale gorszej jakosci) traktowane jako jeden zasób dla okreslonego celu. 2. Zrównowazony rozwój - takie gospodarowanie woda, które nie uszczupla jej zasobów zarówno pod wzgledem ilosci jak i jakosci wody. 3. Ochrona terenów erozyjnych, przez odpowiednie uzytkowanie zlewni 4. Gospodarowanie woda w profilu glebowym 5. Calosciowe podejscie do zasobów jako wartosci abiotycznych (surowiec) i biotycznych (czynnik srodowiskowy wlasciwego funkcjonowania ekosystemów) Zlewnia ksztaltuje jakosc wody. Jej poszczególne eleementy moga te jakosc modyfikowac, zarówno pogarszac jak i polepszac. Ocena wplywu cech zlewni na jakosc wód bedzie tu zalezala od tego, co uznamy za poziom tla zanieczyszczen i co jest zanieczyszczeniem? Z jednej strony bedziemy wiec mieli na przyklad zjawiska erozji, czy eutrofizacji a z drugiej procesy samooczyszczania wód. Pewne zjawiska moga okresowo powodowac duze zmiany w jakosci wód i jednoczesnie pozytywnie oddzialywac na srodowiska wodne. Zachowanie naturalnej, wynikajacej z fizycznych cech zlewni jakosci wód ma pierwszorzedne znaczenie dla ekosystemów. Pozwala takze na wielorakie uzytkowanie takiej wody. Duze znaczenie na jakos wód maja takze czynniki naturalne takie jak : · Klimatyczne : temperatura, wilgotnosc, cisnienie atmosferyczne. · Geologiczne - budowa zlewni : rodzaj skal, uklad warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych. · Glebowe: rodzaj gleb, rodzaj frakcji, zawartosc czesci próchnicznych, zdolnosci sorpcyjne profilu. · Geomorfologiczne: rzezba terenu, pokrycie terenu, spadki, wystepowanie zaglebien terenowych. · Hydrologiczne: opad, splyw powierzchniowy, odplyw podziemny. Wplyw wybranych czynników: · KLIMATYCZNYCH: Ø Temperatura decyduje o wartosci tlenu rozpuszczonego w wodzie. Im wyzsza temperatura tym mniej tlenu w wodzie. Zawartosc tlenu pozwala na efektywne samooczyszczanie wody. W przypadku jezior sezonowe zmiany temperatury powoduja mieszanie sie warstw wód. Ø Wilgotnosc Ø Cisnienie atmosferyczne · Budowa zlewni: Ø Rodzaj wystepujacych skal budujacych zlewnie wplywa na ilosc rozpuszczonych substancji w wodzie. Dotyczy to glównie wód podziemnych. Woda filtrujaca przez skaly wapienne ma duza twardosc. Po przekroczeniu normatywów moze ona byc traktowana jako zanieczyszczenie, jednakze woda o znacznej twardosci ma dobre wlasnosci buforujace inne zanieczyszczenia. Ø Uklad warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych decyduje o szybkosci filtracji. Zanieczyszczona woda wnikajaca w glab profilu geologicznego oczyszcza sie przechodzac przez szereg warstw. Im dluzszy czas filtracji i lepsze zdolnosci sorpcyjne warstw tym proces ten lepiej zachodzi. Decyduje to o odnawialnosci zasobów wody. · Czynniki glebowe i geomorfologiczne maja bardzo duzy wplyw na wiele procesów i zjawisk zachodzacych w zlewni, majacych bezposredni lub posredni wplyw na jakosc i ilosc wody. Ø Rzezba terenu warunkuje w duzej mierze splyw powierzchniowy, jego wielkosc i ilosc niesionego z woda materialu. Ø POKRYCIE TERENU: Lasy i mokradla: Wskutek zachodzacych w lasach i mokradlach procesów rozkladu i mineralizacji substancji organicznych woda odplywajaca z nich ma zwiekszona zawartosc kwasów humusowych, koloidalnego zelaza, podwyzszona barwe, metnosc. Z drugiej strony duze zdolnosci retencyjne tych srodowisk pozwalaja na zatrzymanie wielu zanieczyszczen, wbudowanie ich w biomase (las) lub profil glebowy (torfowisko). Ø Zaglebienia terenowe pozwalaja na magazynowanie w nich czesci wód opadowych poprzez tworzenie sie w nich po obfitych opadach stalych lub okresowych oczek wodnych. Im bardziej urozmaicona jest rzezba terenu i im wiecej malych zaglebien terenowych, tym retencja krajobrazowa wody jest wieksza. · CZYNNIKI HYDROLOGICZNE Ø Opad ? dzialalnosc wód opadowych polega na mechanicznym zmywaniu z powierzchni terenu, transportowaniu i akumulowaniu drobnych okruchów skal i mineralów wraz z czesciami organicznymi (proces ten nazywamy zmywaniem - splukiwaniem lub ablacja deszczowa). Sila destrukcyjnej dzialalnosci opadów zalezy od ich intensywnosci. Dlugotrwale opady o malym nasileniu (np. mzawka) w znacznym stopniu wsiakaja w podloze i nie moga zmywac powierzchni terenu w przeciwienstwie do opadów gwaltownych i ulewnych. Erodowana gleba dostaje sie do cieków i zbiorników wodnych powodujac nastepnie spadek ich jakosci. pozostaje takze chemizm wód opadowych. W atmosferze zanieczyszczonej substancjami pochodzenia antropogenicznego, opady atmosferyczne moga zmieniac odczyn zarówno w kierunku kwasowosci, jak tez zasadowosci. Na wzrost kwasowosci opadów wplywaja :CO2 (z woda daje kwas weglowy), SO4 (w kroplach wody utlenia sie do H2SO4) oraz NO2 tworzacy mocny kwas azotowy. Zasadowy odczyn opadów wystepuje , gdy w zanieczyszczeniach przewazaja : amoniak gazowy i popioly lotne powstajace ze spalania wegla, zawierajace tlenki wapnia CaO, magnezu MgO oraz tlenki innych metali. Zanieczyszczenia pylowe opadaja ku ziemi grawitacyjnie i sedymentuja od kilku do kilkunastu kilometrów od zródla emisji. Substancje gazowe sa zas przenoszone w powietrzu na znaczne odleglosci (nawet tysiecy kilometrów) i w czasie przenoszenia utleniaja sie do kwasów. Dlatego w rejonach przemyslowych (np. Górny Slask) opady atmosferyczne maja charakter obojetny a nawet zasadowy. Kwasowosc opadów atmosferycznych wzrasta dopiero w odleglosci kilkudziesieciu kilometrów od zródel emisji. Zjawiskiem, które bezposrednio wynika z fizjografii zlewni i wielkosci opadu jest erozja. W znaczacy sposób przyczynia sie do zmian w jakosci wód powierzchniowych a posrednio i podziemnych. Erozja -niszczenie wierzchniej warstwy gleby przez wode i wiatr ( odspajanie, przenoszenie, osadzanie ) Wieksze znaczenie bedzie tu miala erozja wodna : · Powierzchniowa (zlobinowa, miedzyzlobinowa) · Liniowa (wawozowa, rzeczna) · Inne (suffozja, osuwiska, suliflukcja, spelzywanie) W Polsce intensywnosc denudacji jest mala a w czesci poludniowej srednia (gleby lessowe). Mimo malej skali zjawiska procesy erozji sa bardzo niekorzystne: · Dla rolnictwa - gleba traci drobne czastki, zyznosc, fosforany, powstaja zlobiny i wawozy utrudniajace uprawe · W gospodarce wodnej - nastepuje zmniejszenie objetosci zbiorników, podnoszenie poziomu w cofkowej czesci zbiorników, zamulanie urzadzen hydrotechnicznych · W ochronie zasobów wodnych - erodowana gleba dostaje sie do cieków i zbiorników wodnych. Rumowisko unoszone i wleczone samo w sobie jest zanieczyszczeniem. Nadaje wodzie metnosc, barwe; jest tez nosnikiem i wspólwystepuje z innymi zanieczyszczeniami. (fosfor, azot, kwasy humusowe, pestycydy, nawozy). Wystepujace tu pogorszenie jakosci wody powoduje wystepowanie ograniczen w jej wykorzystaniu. Ilosc rumowiska odplywajacego ze zlewni zalezy od : · Erozyjnosci deszczu (natezenia deszczu) · Podatnosci gleb na erozje (zawartosci drobnych czastek, najmniej korzystne utwory pylowe) · Parametrów topograficznych (spadku terenu, dlugosci splywu ? najmniej korzystny stok wypukly) · Rodzaju upraw i sposobu uzytkowania (najmniej korzystne rosliny okopowe, najbardziej korzystne ulokowanie w dolnej czesci zlewni upraw i uzytków chroniacych przed erozja - laki, lasy) · Rodzaju zabiegów zapobiegajacych erozji (tarasowanie, zadarnienia, uprawa zróznicowana, zadrzewienia sródpolne) PROCESY EROZJI Wszystkie procesy erozji, powodowane przez rózne czynniki zewnetrzne, powoduja mechaniczne niszczenie powierzchni Ziemi polaczone z usuwaniem produktów niszczenia. Wsród procesów erozji wyrózniamy: ü erozje deszczowa (powierzchniowa) ü erozje rzeczna ü erozje podziemna ü erozje lodowcowa ü erozje eoliczna (wietrzna) ü erozje morska ü erozje podmorska 2.3.1. CZYNNIKI WPLYWAJACE NA POWSTAWANIE EROZJI WODNEJ. A. NATURALNE: Ø klimat - przebieg i skutki erozji zaleza od takich czynników klimatycznych, jak: rozklad, wielkosc i rodzaj opadów oraz od temperatury. Im trudniejsze beda warunki wzrostu roslin (wyzsze temperatury, niedostateczna ilosc i niekorzystny rozklad opadów), tym wzrost bedzie slabszy, a silniejsze zagrozenie rozmywem. Niebagatelny jest zatem wplyw samej pory roku na natezenie procesów erozyjnych. Splywy letnie przypadajace na okres pelnej wegetacji najwieksze zniszczenia czynia tam, gdzie nastepuje koncentracja wody: na drogach gruntowych biegnacych ze spadkiem i w wawozach oraz w korytach potoków i rzek. Szkodliwosc splywu podczas roztopów zalezy od ilosci wody w sniegu (posrednio od miazszosci sniegu), uwilgotnienia gleby podczas zamarzania i glebokosci zamarzania, rozkladu sniegu (wieksze szkody powoduje splyw z tajacej glebokiej zaspy) i wreszcie od przebiegu tajania. Najwieksze szkody czynia splywy roztopowe na uprawianych zboczach. Ø rzezba terenu - natezenie erozji jest zalezne od spadku i dlugosci zbocza. Im teren jest silniej sfalowany, poprzecinany dolinami, tym splyw wody jest szybszy. Natezenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i dlugosci zbocza, przy czym wplyw spadku jest wiekszy od wplywu dlugosci zbocza. Rzezbe terenu mozna okreslic jako stara lub mloda. Stara rzezba jest skutkiem dzialania procesów rzezbotwórczych w dawnych epokach geologicznych. Mloda rzezba odznacza sie czestym wystepowaniem form o ostrych krawedziach i pionowych scianach, ksztaltowana jest ona przez silne splywy roztopowe oraz gwaltowne, ulewne deszcze. Ø budowa geologiczna i rodzaj gleby - do cech gleb, które maja najwiekszy wplyw na podatnosc na erozje naleza: sklad mechaniczny, przepuszczalnosc, pojemnosc wodna, zyznosc i wreszcie struktura. Do gleb i skal najbardziej podatnych na erozje zalicza sie less. Zbudowany jest z drobnych czastek, które latwo traca spoistosc pod wplywem wody. Za najbardziej odporne uwaza sie gleby szkieletowe, górskie, odznaczajace sie duza przepuszczalnoscia. Czesto jednak o rozmiarach strat erozyjnych decyduje nie tylko podatnosc gleby na rozmywanie, ale i jej miazszosc i sposób uzytkowania. B. ANTROPOGENICZNE: Ø uklad przestrzenny uzytków - las i wieloletni uzytek zielony najlepiej chronia glebe. Na pola orne nalezy przeznaczac zbocza o spadkach mniejszych niz 20% i dostatecznie dobrej glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagraza zniszczenie gleby wskutek splywów. Trzeba pamietac, ze latwiej jest erozji przeciwdzialac niz starac sie o przywrócenie pierwotnego stanu na zboczu o raz zniszczonej glebie. Ø uprawa pluzna - na zboczach o spadkach wiekszych od ok. 6% konieczny jest wlasciwy uklad pól umozliwiajacy uprawe pozioma. Na zboczach o spadkach wiekszych niz 10% gleba podczas orki przemieszczana jest przez plug ku dolowi. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ulatwianie splywu, jest orka z góry w dól zbocza. Z tego powodu nie zaleca sie uprawy pluznej na zboczach o spadku wiekszym niz 20%. Istotne znaczenie ma równiez dobór roslin uprawnych (od niego zalezy oslona, jaka zapewniaja glebie rosliny), a takze czestotliwosc orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rosliny (np., trawy, lucerna) doskonale zabezpiecza przed silnym nawet splywem. Mniej skutecznie chronia glebe rosliny ozime, jak zyto, rzepak; jeszcze mniej zboza jare oslaniajace tylko przed splywem letnim. Szczególne zagrozenie stwarza uprawa roslin, które w okresie silnych opadów nie oslaniaja nalezycie gleby, np. ziemniaki, buraki, tyton, kukurydza. Ø uklad dróg i inne czynniki - jesli drogi kieruja wode na pole lub do wawozu, to skoncentrowany splyw szybko dokona zniszczen. Duze zagrozenie na terenach lessowych stanowia nie umocnione wadliwie wytyczone drogi polne. Do szkodliwych poczynan czlowieka nalezy kopanie rowów odwadniajace laki sródpolne ze zbyt duzym spadkiem. Rowy takie ulegaja rozmyciu. Oprócz powyzszych, istnieje jeszcze szereg innych przyczyn wystepowania czy wzrostu natezenia erozji, chociazby niekontrolowana turystyka czy budowa drogi lub linii kolejowej w wykopie, który przecina zbocze. Moze to calkowicie zmienic krazenie wód podziemnych i powierzchniowych, naruszyc stan równowagi i spowodowac nieprzewidziane skutki ujemne. MECHANIZM DZIALANIA EROZJI WODNEJ. Pierwszym i zasadniczym etapem powstania i rozwoju erozji wodnej jest zniszczenie naturalnej roslinnosci. Gleba zostaje odkryta i wystawiona na bezposrednie dzialanie slonca, mroznego suchego wiatru lub deszczu. Silny deszcz niszczy naturalna strukture gleby. Zostaja rozbite agregaty zbudowane z pylastych czastek, wskutek rozbryzgu nastepuje odspojenie tych czastek i zmieszanie z woda. Drobne czastki zatykaja wieksze pory w glebie i zmniejszaja jej przepuszczalnosc. Nawet przy nieduzym spadku terenu rozpoczyna sie powierzchniowy splyw wody. Przy silniejszym splywie woda unosi juz nie tylko drobne zawieszone czastki, ale takze odspojone, rozbite grudki gleby. Dzialanie splywajacej wody moze byc rózne. Dlatego tez wydzielono erozje powierzchniowa, liniowa (zlobinowa i wawozowa), rzeczna, podziemna oraz ruchy masowe, wspóldzialajace w procesie niszczenia gleby. . EROZJA POWIERZCHNIOWA Splywajaca po zboczu woda zmywa wierzchnia warstwe gleby. Wskutek tego zachodza zmiany w budowie gleby i mam miejsce segregacja czastek. Material uniesiony, a nastepnie osadzony, ma zupelnie inna strukture niz gleba, z której pochodzi, ma tez zupelnie inny sklad mechaniczny. Procesy erozji powierzchniowej powoduja przeksztalcenie gleb na zboczu i u jego podnóza (tzw. profil odwrócony), zachodzi takze zmiana ksztaltu zbocza. B. EROZJA LINIOWA Zachodzi przy skoncentrowanym splywie wody. Woda rozmywa zlobiny, które moga przeksztalcic sie w wawozy. Ø Erozja zlobinowa - przyczyny koncentracji wody, która rozmywa zlobine moze byc rózna. Ukosnie biegnaca do spadku zbocza bruzda, koleina pozostawiona przez ciagnik jesienia lub nierównosci powierzchni. Predkosc wody plynacej zlobina jest znacznie wieksza niz wody plynacej po powierzchni. Czasem moze sie odbywac równiez splyw podziemny, np. po podeszwie pluznej. Cienki strop kanalika szybciej sie zapada i powstaje gleboka bruzda. Ø Erozja wawozowa - najczesciej przeksztalcenie sie glebokiej zlobiny czy drogi gruntowej w wawóz odbywa sie podczas silnego deszczu letniego. W rozwoju wawozów szczególna role odgrywaja progi erozyjne, których nastepstwem sa tzw. kotly. Obnizanie sie dna i podcinanie scian powoduje dalszy rozwój wawozu. C. EROZJA RZECZNA Ingerencja czlowieka w naturalny rozwój rzeki polega na tym, ze wskutek zmian uzytkowania zlewni, budowy dróg i osiedli zmienia sie wielkosc przeplywów, szczególnie wzrastaja splywy powodziowe. Wraz z zagospodarowaniem dna doliny czlowiek reguluje, prostuje brzegi rzek, przez co skraca je bieg, a zwieksza spadek. Do tego dochodzi jeszcze obecnosc walów przeciwpowodziowych, co zwieksza sile unoszenia wezbranych wód. Wskutek takiej regulacji koryto rzeki moze sie zmienic w gleboki kanal mieszczacy juz niemal cala wode powodziowa. Wylewów nie ma, ale dno jest obnizane coraz bardziej, co pociaga za soba obnizanie sie poziomu wód gruntowych, obnizanie sie dna doplywów i wreszcie zwiekszenie zagrozenia erozyjnego calej zlewni. Z czasem dochodzi do przyspieszenia splywu powierzchniowego wód opadowych lub roztopowych z calej zlewni, co prowadzi do wzrostu wysokosci i skrócenia czasu trwania fal powodziowych w potokach i rzekach glównych. W efekcie powoduje to koncentracje energii wody plynacej w krótkim czasie, co zgodnie z prawami hydrodynamiki stwarza mozliwosci przenoszenia przez rzeke wiekszej ilosci i grubszej frakcji materialu dennego. Równolegle poglebienie niskich stanów wody i wydluzenie czasu ich trwania sprzyja sedymentacji nawet drobnoziarnistych osadów mineralnych w znacznie wiekszej ilosci niz w rzece o wyrównanym przeplywie. W rezultacie wystepuje proces osadzania w korycie rzeki lach zwirowych - piaszczystych , co jest przyczyna poszerzania koryt przy zahamowaniu lub ograniczeniu ich poglebienia. Nasilenie rolniczego uzytkowania ziemi zazwyczaj poteguje ten proces. Zalezy to jednak od rodzaju i sposobu upraw. Eksperymenty polowe pozwolily stwierdzic , ze np. z pól zajetych pod uprawy ziemniaków zmyw gleby jest kilka do kilkudziesieciu razy wiekszy niz z pól zajetych pod uprawy zbóz czy uzytki zielone. Zatem spowodowane przez czlowieka zmiany w proporcji upraw, a szczególnie wzrost powierzchni upraw okopowych, znajduje odzwierciedlenie w ilosci drobnej zwietrzeliny dostarczanej do koryt rzecznych. Biologiczna zabudowa brzegów koryt i niskich równin zalewowych moze byc najtanszym zabiegiem, przynajmniej czesciowo ograniczajacym tempo erozji wglebnej, a szczególnie jej skutki ekologiczne. Dlatego zachowanie istniejacych i zwiekszanie powierzchni lasów legowych jest najbardziej wskazanym zabiegiem w dolinach rzecznych. Oprócz opisanej wyzej erozji dennej (czy wglebnej) w korycie rzeki dziala jeszcze erozja boczna. Boczny rozmyw jest spowodowany glównie przez ruch wirowy wody. Woda podmywa brzegi wklesle, natomiast na brzegu wypuklym odklada posegregowany material: zwir i gruby piasek. Czesto nastepuje równiez odciecie meandra. Teren odciety staje sie zwykle nieuzytkiem, dlugosc rzeki zmniejsza sie, co powoduje wzrost jej spadku. Erozja rzeczna zmienia stosunki wodne zlewni, narusza równowage zboczy przez obnizanie podstawy erozyjnej i prowadzi do wzmozenia erozji gleb. D. EROZJA PODZIEMNA (suffozja) Typowymi skutkami erozji podziemnej sa studnie i podziemne korytarze. Przyczyny rozmywu kanalów podziemnych moga byc rózne. Poczatkowo woda moze plynac korytarzem wydrazonym przez zwierzeta (krety, lisy). Powstanie studni moze byc wywolane przez splyw wzdluz palowych korzeni drzew. Nie jest równiez wykluczone samoistne zapadanie sie gruntu przy znacznym uwilgotnieniu (porowatosc lessu wynosi np. 50%). Erozja podziemna jest tym bardziej niebezpieczna, ze objawia sie dopiero wówczas, gdy zniszczenia terenu jest juz znaczne. RUCHY MASOWE - zachodza wskutek dzialania sily ciazenia na zboczach o naruszonej równowadze wierzchnich warstw. Glówna role odgrywa przy tym wsiakajaca woda, która zwieksza ciezar warstw skalnych oraz ulatwia ich przemieszczanie sie (zeslizg) w wyniku zmniejszenia tarcia. Ruchy masowe zdarzaja sie glównie w okresach roztopów oraz dlugotrwalych deszczów. Ø osuwiska - sa najgrozniejsza forma ruchów masowych. Impulsem do powstania osuwiska jest naruszenie równowagi wskutek np. podciecia zbocza przy wykonywaniu wykopu, przez poglebiajacy sie, atakujacy brzeg potok lub rzeke. Osuniecie sie zbocza jest poprzedzone powstaniem glebokich szczelin. Odspojony u góry material zsuwa sie, czasem razem z budynkami, drzewami. Powierzchnia osuwiska deformuje sie i peka. U dolu tworzy sie potezny jezor. U góry osuwiska powstaje gleboka na kilka metrów nisza o stromych scianach, czesto wypelniona woda. Powierzchnia jednego osuwiska moze dochodzic do kilkunastu hektarów, a ilosc osunietego materialu kilka mln m3. Soliflukcja - zachodzi w okresach roztopów na zboczach o spadku pow. 20% i zacienionych. Po okresie mroznej zimy, kiedy glebokosc zamarzniecia gleby dochodzi do 1 m lub wiecej, nastepuje przy dodatniej temperaturze powietrza rozmarzanie zarówno od dolu, jak i od powierzchni gleby. Wierzchnia, orna warstwa gleby jest w tym czasie silnie uwilgotniona i wykazuje mniejsza spoistosc. Przy niewielkim nawet impulsie nastepuje zsuwanie sie ciezkiej, nasiaknietej woda warstwy po zamarznietej glebszej warstwie. Wskutek tego powstaje plytkie koryto o szerokosci do kilku metrów z jezorem u podnóza zbocza. Splyw powierzchniowy dokonuje dalszych zniszczen. Ø spelzywanie -moze zachodzic na stromych, zadarnionych zboczach, zwlaszcza przy wypasie ciezszych zwierzat, np. krów. Objawy spelzywania to poziome pekniecia darni, nieduze wypietrzenia i narastajace nierównosci na zboczu. Erozja powoduje co rok ubytek gleby równy warstwie o sredniej grubosci 1 do 2cm. W niektórych regionach ablacja moze dochodzic do 70cm. Ilosc wyerodowanej gleby dla Europy wynosi ok. 84 ton/km2 i 700 ton/km2 dla kontynentu afrykanskiego. Czlowiek na skutek blednego postepowania wzmaga to naturalne zjawisko, a konczy sie to po prostu wyjalowieniem gruntów. Rzeczoznawcy sa zdania, ze nie przemyslana dzialalnosc czlowieka zniszczyla grubo ponad 2 miliardy hektarów ziem uprawnych (stanowi to ponad 15% powierzchni kontynentów). Z tych samych wzgledów od czasu, gdy czlowiek rozpoczal walke z glodem, obszary pustynne na swiecie zwiekszyly sie o miliard hektarów. . SPOSOBY ZAPOBIEGANIA PROCESOM EROZYJNYM. Istnieje wiele sposobów zapobiegania erozji. Ze wzgledu na swój charakter dzialania ochronne moga byc zabiegami rolniczymi (przyrodniczymi), jak tez czysto technicznymi. Zespalaja sie one w jedna uzupelniajaca sie calosc. Oczywiscie, nie sposób jest omówic wszystkich, wiec przedstawionych zostanie kilka najwazniejszych Z zabiegów technicznych mozna wymienic: Ø odprowadzanie nadmiaru wody ze zboczy umocnionymi korytami. Role takich odprowadzalników moga spelniac zadarnione laki pomiedzy zboczami lub uformowane na dnie doliny koryta. Jezeli naturalny spadek dna doliny jest zbyt duzy, buduje sie stopnie betonowe lub kamienne ? wówczas energia splywajacej wody jest na nich wytracana. Stosuje sie równiez niskie plotki lub kiszki faszynowe o wysokosci do 0,3m. Ø mechaniczne wyrównywanie zboczy - polega na zasypaniu obnizen i ewentualnym scieciu grzbietów pozostalych miedzy nimi. Zmniejsza to koncentracje splywu wody, a tym samym obawe rozmywu. Ponadto, zapewnia wieksza równomiernosc uwilgotnienia gleby na zboczu. Zabieg ten mozna stosowac tylko na glebach glebokich. Ø uprawe pozioma i pola wstegowe - podczas orki wzdluz warstwic powstaja poziome bruzdy, w których moze zbierac sie woda, aczkolwiek ten sposób retencji glebowej jest mozliwy tylko przy nieduzych spadkach. Przy spadkach wiekszych niz 10% poziomy kierunek orki i siewu nie stanowi juz dostatecznego zabezpieczenia. W takich wypadkach zaleca sie wydzielanie tzw. pól wstegowych. Celem takiego ukladu jest narzucenie poziomego kierunku upraw, laczenie gleb o podobnych wlasciwosciach i wreszcie zróznicowanie roslin uprawnych na zboczu. Uprawa róznych roslin na polach wstegowych zmniejsza znacznie predkosc splywu wody i wielkosc szkód. Uniesiony material osadzi sie zwykle na nizszej wstedze, chronionej roslinnoscia. Ø tarasy - moga byc naorywane (orka plugiem odwracalnym, skiby odkladane ku dolowi), formowane sztucznie przy pomocy maszyn do robót ziemnych albo tez tarasy-groble. Skarpy tych ostatnich maja lagodne nachylenie i podobnie jak granice pól wstegowych powinny lezec w poziomie ? powstaja wówczas tarasy zwane grzbietowymi, zatrzymujace wode. Trzeba podkreslic, ze zabiegi techniczne moga jedynie hamowac procesy erozyjne. Zasadnicze jednak znaczenie dla ochrony gleby ma szata roslinna, a w szczególnosci mieszanki wieloletnie. Rosliny wysiewane w mieszankach, np. trawy z lucernami wchodza w sklad specjalnego plodozmianu przeciwerozyjnego. Idea jego dzialania jest utrzymanie ochronnej warstwy roslinnosci przez caly okres jesienno-zimowo-wiosenny (plony i poplony ozime, plon wtóry ? np. kukurydza na zielonke, wsiewki np. gorczycy bialej). Mieszanki roslin motylkowych z trawami, oprócz dzialania przeciwerozyjnego, maja zdolnosc gromadzenia w glebie azotu i substancji organicznych, poprawiaja jej wlasciwosci fizyczne, a takze bilans wodny. Nie wolno tez zapominac o roli i znaczeniu, jakie maja do spelnienia lasy. Sciólka lesna np. ma zdolnosc wchlaniania duzych ilosci wody, dzieki czemu przeciwdziala splywom powierzchniowym (zalesianie zboczy jako zabieg ochrony przed erozja). Duze znaczenie w tej mierze maja tez zadrzewienia sródpolne. Ksztaltuja one swoisty mikroklimat oraz pozytywnie wplywaja na stosunki hydrologiczne Czesto jedynym wyjsciem w przypadku zboczy o duzym spadku wydaje sie byc zmniejszenie powierzchni gruntów ornych na rzecz lak i pastwisk (zadarnianie ? najlepszy efekt daje mieszanka zlozona przede wszystkim z traw pastewnych). Nalezy jednak pamietac o kontrolowaniu skladu biologicznego traw, oczyszczaniu pastwiska z kamieni, racjonalnym nawozeniu mineralnym, kontrolowanym spasaniu. W ramach przeciwerozyjnej organizacji terenu, na zboczach o duzych spadkach, tam, gdzie jest to mozliwe, zaklada sie sady i winnice. Reasumujac, mozna stwierdzic, ze jezeli zabiegi biologiczne i techniczne nie beda skoordynowane, to nie osiagnie sie koniecznego zmniejszenia procesów erozyjnych, które przyczyniaja sie do pustynnienia gruntów ornych, niekorzystnych zmian rzezby, jak i do strat wody. .