Budowa morfologiczna: - Części ciała – głowa, szyja, tułów, ogon - Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania – beznogie węże i uskrzydlone pterozaury) - Wzmocnienie kośćca i muskulatury - Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu – częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy) Pokrycie ciała: - wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato - zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz - część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona – łącznotkankowego - ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione - brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe) - możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych Szkielet: 1. Osiowy - żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7) - staw żuchwowy tworzy kość stawowa – od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki - uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie –pokrywy rogowe zwane dziobem) - czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym - odcinek szyjny: pierwszy kręg – dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym – 7 - kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy - piersiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową) - lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem) - krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą) - ogon – kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania – autotomii) - pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe - współczesne – przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych) - u żółwi w odcinku szyjnym – tyłowklęsłe 2. Obręczy i kończyn - pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy – rozrost kości obręczy miednicowej) - możliwośćlotu – podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny Układ mięśniowy: - zwiększenie masy mięśniowej - wzrost liczby włókien mięśniowych - pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową Układ oddechowy: - powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate) - usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej) - u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani – możliwość wydawania dźwięków - warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy Układ krążenia: - dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita) - zredukowanie zatoki żylnej - mniejsze rozmiary krwinek Układ rozrodczy i wydalniczy: - nerki – parzyste, fasolowate narządy - wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki) - u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy - nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych - silna resorpcja wody przez ściany kloaki - gady wydalają kwas moczowy - zapłodnienie wewnętrzne - prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz - duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia) - jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego) - błony płodowe – owodnia, omocznia i kosmówka - nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata Układ pokarmowy i odżywianie: - większość mięsożerna Układ nerwowy i narządy zmysłów: - niewielkie mózgowie - kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule - międzymózgowie nakrywa kresomózgowie - w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej – niewielki obszar istoty szarej - międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko – ciemieniowe - śródmózgowie – dobrze rozwinięte - móżdżek – pokryty istotą szarą – korą móżdżku - rdzeń przedłużony – esowato wygięty – cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców - 12 par nerwów czaszkowych - wzrok – najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie – zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową – migotkę - węch rozwój narządu Jacobsona - słuch i równowaga – brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka – kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego - słabo rozwinięte narządy czucia skórnego - dobrze rozwinięty narząd smaku – komórki smakowe na języku i podniebieniu Występowanie i znaczenie: Podsumowanie: - czworonożność - płucodyszność - występowanie klatki piersiowej - skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem - brak gruczołów skórnych - dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna - zachowanie dwóch łuków aorty - pięć odcinków kręgosłupa - czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym - pełna ruchomość głowy - żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa - pojawienie się kory nowej - 12 par nerwów czaszkowych - zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych - brak termoregulacji, ektotermia