1. Skorupa ziemska składa się z platform i płyt tektonicznych. Kratony przemieszczają się w niekontrolowany sposób. We wnętrzu Ziemi porusza się magma – konwencja magmy. Pod wpływem tego ruchu ruchome kratony przedostają się (dryf płyt litosfery) Zdarza się że dwie płyty oddalają się i magma wypływa. Dzieje się tak pod oceanami, gdyż skorupa jest najcieńsza. Magma wypływa i zastyga tworząc góry oceaniczne (O. Atlantycki) Dowodem tego są podziały kontynentów(Eurazja)Góry oceaniczne maja nawet 2000m wyspa Islandia jest szczytem góry oceanicznej. Są tam wulkany, które ciągle wylewają magmę. Gdy w jednym miejscu płyty oddalają się to w innym miejscu się przybliżają(Ameryka, płd-wsch Azja) 2. Czynniki kształtujące powierzchnię Ziemi *wewnętrzne – endogeniczne * procesy zewnętrzne – egzogeniczne. Przyczyniają się do kształtowania rzeźby powierzchni Ziemi, która w wyniku tego ulega przeobrażeniom. Dzisiejsze rozmieszczenie lądów i oceanów oraz rzeźba powierzchni jest rezultatem tych procesów. 3. Procesy endogeniczne: *ruchy izostatyczne: (to pionowe ruchy płyt skorupy ziemskiej dążące do uzyskania równowagi grawitacyjnej). Równowaga skorupy ziemskiej może ulec zaburzeniom wskutek obciążenia lub odciążenia -zaburzenie równowagi wywołuje ruch izostatyczny. Czynnikami obciążającymi skorupę ziemską mogą być grube pokrywy lodowe, wzrost ilości wody w zbiornikach wodnych lub zwiększona akumulacja osadów w basenach morskich. Obciążenie skorupy ziemskiej może być wynikiem topnienia pokrywy lądolodu, zmniejszania się ilości wody w zbiornikach jeziornych lub morskich i niszczenia przez siły egzogeniczne obszarów kontynentalnych. *ruchy epejrogeniczne – lądotwórcze:(to powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące wydźwignięcie lądu lub obniżanie dna oceanicznego. Są to więc ruchy wahadłowe: niejednokrotnie na tym samym obszarze występowało na przemian podnoszenie i obniżanie. Dowodem na istnienie ruchów epejrogenicznych są między innymi regresje i transgresje płytkich mórz, jak tez różna wysokość nad poziomem morza różnowiekowych teras morskich. Przyczyną tych ruchów są prawdopodobnie procesy magmowe. *ruchy orogeniczne – górotwórcze:(są to ruchy prowadzące do powstania łańcuchów gór fałdowych, wskutek działania silnych nacisków poziomych. Obecnie wyjaśnia się powstawanie młodych łańcuchów górskich na podstawie teorii ruchu płyt litosfery. Według tej teorii dno oceaniczne, podsuwając się pod kontynenty, powoduje kolizje płyt litosfery. Na przykład płyta afrykańska, poruszająca się na północ. Wsuwa się pod płytę euroazjatycką, czego wynikiem jest wypiętrzanie się Alp. Płyta dekańska, wsuwając się pod płytę euroazjatycką, powoduje piętrzenie się Himalajów. Pionowe i poziome ruchy skorupy ziemskiej powodują powstawanie pęknięć, wzdłuż których tworzą się uskoki(przesunięcie się skał wzdłuż pęknięcia, powodujące przerwanie ciągłości warstw skalnych.), rowy, zręby(blok skorupy ziemskiej ograniczony przynajmniej z dwu przeciwległych stron uskokami, wypiętrzony względem otoczenia; przeciwieństwo rowu tektonicznego). Na krawędziach sztywnych płyt litosfery, w obszarach subdukcji(wchodzenie płyty pod płytę(rowy oceaniczne) występują wulkany i trzęsienia ziemi. Ze względu na sposób powstawania i ich budowę wyróżnia się następujące typy gór: -fałdowe(tworzą się wskutek sfałdowania mas skalnych; Himalaje, Alpy, Karpaty, Pireneje, Alpy, Atlas, Karpaty) -zrębowe(powstają wskutek pionowych przemieszczeń wzdłuż uskoków skalnych; Ural, Harz, Sudety) -wulkaniczne(są wynikiem erupcji wulkanicznych; góry Kamczatki, Islandii, Japonii) *trzęsienia ziemi: (krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej w wyniku nagłych przesunięć skalnych wewnątrz litosfery). Badaniem zjawisk związanych z trzęsieniami ziemi zajmuje się sejsmologia. Dzieli się je na: -płytkie(źródło na głębokości 70km) -pośrednie(źródło na głębokości 70-300km) -głębokie(źródło na głębokości 300-700km) Zaczyna się od niewielkiego ośrodka- źródła wstrząsów zwanego ogniskiem(hipocentrum)- gdzie powstają fale sejsmiczne. Epicentrum- punkt na powierzchni Ziemi znajdujący się bezpośrednio nad hipocentrum. Fale dochodzące na powierzchnię Ziemi mają bardzo zmienne natężenie – siła wstrząsu maleje wraz z odległością od epicentrum. Najbardziej odczuwane, niszczące i katastrofalne skutki trzęsień ziemi zachodzą w epicentrum trzęsienia. 4. Rodzaje trzęsień ziemi ze względu na wywołujące je przyczyny *tektoniczne(bardzo groźne, katastrofalne, wywołane ruchami płyt litosfery90%) *wulkaniczne(mniej groźne, powodują je erupcje wulkaniczne7%) *zapadliskowe(najmniej groźne, wywołane zapadaniem się pustych przestrzeni w skorupie ziemskiej3%) 5. Rejony występowania trzęsień ziemi Wulkanizm i trzęsienia ziemi występują przede wszystkim na tych obszarach, gdzie zachodzą kolizje wielkich płyt litosfery. -na obszarach oceanicznych jest związana z podwodnymi łańcuchami górskimi. Północne wybrzeża M. Śródziemnego, Włochy, Grecja, Półwyspu Bałkańskiego i Pirenejskiego. -Północna Afryka, zwłaszcza góry Atlas -Wzdłuż półwyspu Azji Mniejszej od M. Śródziemnego do Bajkału na północy a na południu aż do podnóża Himalajów. -Archipelag Malajski, Nowa Gwinea, Nowa Zelandia, wyspy Pacyfiku -Wzdłuż zachodnich wybrzeży obu Ameryk, obszar Andów i Kordylierów. Obszarem o największej liczbie wstrząsów jest Japonia. 6. Podział kuli ziemskiej ze względu na częstotliwość występowania trzęsień ziemi: *sejsmiczne(bardzo częste, bardzo silne; ”Ognisty Pierścień” wzdłuż wybrzezy Pacyfiku, grzbiety śródoceaniczne, młode góry fałdowe) *pensejsmiczne(bardzo rzadkie i słabe lub sporadycznie nieco silniejsze; północna Europa, Masyw Centralny we Francji, Polska) *asejsmiczne(wolne od wstrząsów; stare platformy kontynentalne i baseny oceaniczne) 7. Pomiary trzęsień ziemi Podczas trzęsień ziemi następuje gwałtowne rozładowanie ogromnych naprężeń powstałych w skałach skorupy ziemskiej. Rozchodzenie się fal sejsmicznych rejestrują sejsmografy w formie zapisów zwanych sejsmogramami. *Skala Richtera(0-9stopni)której każdy następny stopień oznacza wstrząsy o 10-krotnie większej energii) *skala Mercallego(0-12)ocenia widoczne skutki trzęsień ziemi Magnituda - miara wielkości(siły) trzęsienia ziemi. Przed trzęsieniami: *zmienia się nieznacznie kąt nachylenia *skały zmieniają swoją porowatość *szczeliny skalne napełniają się wodą *zmienia się poziom wód gruntowych(opada lub podwyższa się) *w dużo większej ilości wydobywa się radioaktywny gaz-radon *dziwne zachowania zwierząt *nasilenie aktywności słabych wstrząsów sejsmicznych San Francisco(San Andreas), Japonia(Kobe) 8. Plutonizm(procesuy geologiczne wziązane z podziemnym przemieszczeniem się magmy I tworzeniem sie z niej skał głebinowych. Wciskająca się w skorupe ziemską magma tworzy pnie, żyły(intruzja). Największymi formami są batolity(wielkie masy skał głebinowych, tworzące się wskutek wdzierania się magmy między skały skorupy ziemskiej. Występują najczęściej w centralnych partiach dużych łańcuchów górskich). Magma wciskająca się w warstwy skalne tworzy lakolity(forma intruzji magmowej w kształcie bochenka, soczewki lub grzyba, ułożona z warstwowaniem otaczających skał) 9. Wulkanizm Zjawiska wulkaniczne bada wulkanologia. Związane są one z przebiciem i wydobywaniem się magmy i innych produktów stałych i gazowych z głębi Ziemi na jej powierzchnię. Płynny stop skalny – magma – po wydobyciu się na powierzchnię nosi nazwę lawy. Magma wydobywa się na powierzchnię Ziemi otworem zwanym kraterem lub przez długie pęknięcia skorupy skalnej zwane szczelinami. Wydobywanie się magmy nosi nazwę erupcji. Od rodzaju magmy zależy kształt wulkanów i rodzaj erupcji: *lawy rzadkie zasadowe- bazaltowe, o małej lepkości tworzą wulkany tarczowe w rozległych łagodnie nachylonych stokach. Dla tych wulkanów chcrakterystyczne są erupcje szczelinowe. *lawy gęste kwaśne-krzemionkowe wolno spływające często zamykają ujscie krateru tworząc czopy w kominach wulkanicznych i utrudniają wydobywanie się gazów. Sprężające się przez długi czas gazy maja ogromna siłę i bardzo często następują potężne katastrofalne w skutkach erupcje. Kwaśne gęste lawy tworzą stożki wulkaniczne o stromych i wysokich stokach. 10. Podział wulkanów ze względu na rodzaje wydobywających się produktów podczas erupcji: *wulk. Efuzywne (lawowe)- wydobywają się z nich tylko lawa(Islandia Hawaje) *wulk. Eksplozywne- utwory piroklastyczne: pyły i popioły wulkaniczne stanowiące najdrobniejsze cząstki lawy; lapille („kamyczek”)bomby wulkaniczne powstające z szybko krzepnącej w powietrzu lawy; piasek wulkaniczny pochodzący ze ziszczonego stożka wulkanicznego; ogromne odłamy skalne, których waga przekracza kilkadziesiąt ton. Stratowulkany(wulkany mieszane)- utwory piroklastyczne i lawa Podczas wszystkich erupcji wydobywają się gazy: CO2,SO2,H2S,HCl,H2O. 11. Podział wulkanów ze względu na aktywność *czynne – okresy spokoju przerywane częstymi erupcjami; Etna Wezuwiusz Stromboli Vulcano-Włochy; Askja Hekla-Islandia *drzemiące- Fudżi-jama, Tambora *wygasłe-Ślęża(Polska) 12. Rozmieszczenie wulkanów *Najwięcej znajduje się wzdłuż wybrzeży O. Spokojnego(„ognisty pierścień’- obszar krawędzi wielkich płyt litosfery gdzie procesy wywołujące kolizję płyt są szczególnie aktywne. *Znaczna część na wyspach wulkanicznych, powstałych na skutek podwodnych erupcji.