Lira korbowa jest rodzajem mechanicznej fideli, w której smyczek zastąpiony został obracającym się kołem, poruszanym korbą i ocierającym o struny. Trudno dziś przybliżyć czas powstania tego instrumentu. Ponoć korzenie instrumentu sięgają krajów arabskich epoki wczesnego średniowiecza. Wiadomo zaś, że najstarszym źródłem opisującym lirę korbową jest traktat "Quomodo organistrum construatur" napisany przez opata Odo de Cluny w X wieku, francuskiego teoretyka muzyki i kompozytora, dyrygenta chóru klasztornego w Cluny. To właśnie klasztor benedyktyński w Cluny muzykolodzy uważają za miejsce powstania liry korbowej, ówcześnie nazywanej organistrum. Twórcą instrumentu był pomysłowy mnich, który zbudował ten instrument do codziennego użytku zakonników. Wraz z duchowieństwem instrument przeszedł do uniwersytetów, dzięki czemu zaczął rozwijać się w muzyce świeckiej. A gdy pojawiły się organy całkowicie została wyparta z kościoła i uniwersytetów (XII w). Lira tego wieku miała długość ok. 150 - 180 cm i grały na niej jednocześnie dwie osoby (jedna osoba kręciła korbą, a druga naciskała drewniane klawisze). W XIII wieku lira korbowa uległa całkowitej przemianie. Rozmiary istotnie zmniejszyły się przez co obsługiwać lirę mogła już tylko jedna osoba. Od tego czasu nie określano już liry korbowej mianem organistrum lecz symphonia. Wraz z narastającą popularnością liry korbowej w epoce renesansu poszerzała się też związana z nią terminologia. Stosowane wówczas nazwy określały przynależność tego instrumentu do warstw chłopów czy żebraków. W XVI wieku lira korbowa była w Europie bardzo popularnym instrumentem. Dlatego też teoretycy muzyki nie poświęcali jej żadnej uwagi. Lira stawała się instrumentem chłopów i żebraków. Dopiero w XVIII wieku na krótko powróciła do muzyki artystycznej. Jedynie traktat "Harmonie uniwerselle" francuskiego teoretyka muzyki Marin Mersenne'a zawiera opis siedemnastowiecznych instrumentów, w tym dokładny opis części konstrukcyjnych liry korbowej. Na lirze zaczęli grać wirtuozi i amatorzy, dworzanie mieszczanie i chłopi, mężczyźni i kobiety. Zasięg geograficzny tego instrumentu poszerzył się. Lira pojawiła się w Czechach, Słowacji, Rumunii, Polsce, na Węgrzech , Litwie, Białorusi, Ukrainie. Na terenach Polski świadectwa potwierdzające występowanie liry korbowej pochodzą z połowy XVII wieku, ale istnieją również hipotezy, iż występowała ona już w późnym średniowieczu. Muzykolodzy są natomiast absolutnie pewni, że około roku 1660 lud polski używał lirę korbową. Tę datę stanowi wzmianka o lirniku wiejskim - Zygmuncie Parzyckim, przebywającym na dworze księcia Lwa Sapiechy. Lirnik wędrując po karczmach, jarmarkach i odpustach był osobą bardzo szanowaną, czczoną i poważaną. W pieśniach zebranych przez Oskara Kolberga również można znaleźć informacje o statucie lirnika w dawnej Polsce. Pieśni te podkreślają, że lirnik był osobą cieszącą się dużym autorytetem w społeczności wiejskiej, był zjawiskiem przerastającym przeciętność otaczających go ludzi, a tym samym wzbudzającym podziw i szacunek. Największy rozkwit oraz ogromna popularność lirników oraz liry korbowej w Polsce przypada na XIX wiek. Literatura romantyczna jest przepełniona wpływami obyczajów ludu. Tak więc utwory Juliusza Słowackiego czy Adama Mickiewicza przedstawiają bardzo często realistyczne obrazy życia chłopskiego i podkreślają głęboko zakorzeniony obraz wędrownego artysty, trudniącego się muzykowaniem, a nieraz i żebractwem, niejednokrotnie symbolizującego poezję czy poetę - lirnika z lirą. Przypuszczalnie lira korbowa na ziemiach polskich wyszła z tradycyjnego obiegu jeszcze przed I wojną światową.

prace autoryzowano lub edytowano: 24.08.2003 o: 12:51:49