Atmosfera to gazowa powłoka Ziemi.. Prawdopodobnie ma wysokości około 2000 km Atmosfera jest mieszaniną gazów, ciał stałych i ciekłych. Stałymi składnikami powietrza atmosferycznego są: azot (78%), tlen (21%) argon, neon, hel, metan, krypton wodór 1%. Zmienne składniki powietrza to: para wodna, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, ozon, składniki mineralne i organiczne (pył, sadza, bakterie). Skład Zmiany składu chemicznego atmosfery mogą prowadzić do zmian klimatycznych (tworzenie się tzw. dziury ozonowej) Pionowy przekrój przez atmosferę: 0-10km Troposfera 10km, Tropopauza 10-30km :stratosfera 30-50km warstwa ozonowa, 50km. stratopauza, 50-350km Mezosfera 80km. Mezopauza 350-up. Termosfera Wyże baryczne charakteryzują się małym zachmurzeniem, małą ilością opadów, dużymi amplitudami, temeratur między zimą a latem # ma wartościi wzrastające ku środkowi układu wyżowego # Latem nad silnie ogrzanym Niże baryczne -charakteryzują się dużym zachmurzeniem, dużą ilością opadów, niedużymi amplitudami między zimą a latem. # ma wartościi wzrastające ku środkowi układu niżowego i obszarach wysokich ciśnień. Wiatry: Fenowy: ; lokalny, niewystępujący w żadnym rytmie okresowym Regionalne (fen w Alpach. Halny w Tatrach) Są to silne, suche, porywiste, i ciepłe wiatry, napływające z gór. Cyklony tropikalne: W niskich serokościach geograficznych przy dużym nagrzaniu podłoża występują silne prądy wznoszące. Gwałtownie obiniża się ciśnienie. tworzą się... W oku cyklonu niema wiatrów, panuje niskie ciśnienie. wokół oka cyklonów wiatr jest b. silny, wywołuje ogromne fale morskie, na lądzie powoduje katastrofalne zniszczenia Ruchy mas powietrza równikowe (PR); występują w strefie okołorównikowej; zwrotnikowe (PZ); występują w strefie wyżów podzwrotnikowych; - polarne (PP); występują w umiarkowanych szerokościach geograficz­nych- arktyczne, a na półkuli południowej antarktyczne (PA); występują strefach wyżów okofobiegunowych. fronty atmosferyczne. Granice przejściowe pomiędzy poszczególnymi masami powietrza Front arktyczny oddziela powietrze arktyczne od polarnego Front polarny oddziela powietzre zwrotnikowe od polarnego Front równikowy oddziela pasaty półkuli północnej i południowej, Ciśnienie atmosferyczne zależy od szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza i pór roku. Jest to nacisk słupa powietrza na jednostkę powierzchni. Różny stopień nagrzania powierzchni Ziemi powoduje różnicę ciśnień powietrza atmosferycznego.Normalnemu ciśnieniu atmosferycznemu odpowiada ciśnienie słupa rteci wartości 1013 hPa, 4. Temperatura powietrza Rozkład temperatury na Ziemi zależy : szerokości geograficznej i związanego z tym oświetlenia oraz rozmieszczenia lądów i oceanów, sposób nagrzewania się wielkich mas lądowych i oceanicznych jest różny; woda nagrzewa się wolniej i wol­niej oddaje ciepło, ląd odwrotnie; wielkie masy wody wpływają na wzrost temperatury zimą, spadek zaś latem; prądów morskich, ciepłe prądy morskie wpływają na wzrost temperatury prądy zimne obniżają tempe­raturę powietrza; ukształtowania pomerzchni, wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnych temperatura spada średnio o 0,6°C na każde 100 m wysokości', cyrkulacji atmosferycznej', , jest z nią związany transport mas powietrza o różnych właści­wościach fizycznych, między innymi o różnej temperaturze; rodzaju podłoża, im ciemniejsza po­wierzchnia podłoża, tym większe jest pochłanianie promieniowania słonecznego i oddawanie ciepła atmosferze; biały lód i śnieg pochłania bardzo mało promieniowania ... zachmurzenia', gęsta pokrywa chmur w ciągu dnia pochłania sporą część promieniowania słonecznego, powodując spadek temperatury nad powierzchnią Ziemi, zapylenia atmosfery, wyrzucane w atmosferę podczas erupcji ogromne ilo­ści pyłów wulkanicznych powodują zmniejszenie dopływu promieniowania słonecznego i obniżenie temperatury; zanieczyszczenia atmosfery wynikającego z działania człowieka; nasilające się spalanie paliw kopalnych i prowa­dzą do wzrostu temperatury (efekt cieplarniany)', pory dnia — w ciągu dnia zmienia się kąt padania promieni słonecznych Opady atmosferyczne Powietrze przesycone parą wodną wydziela jej nadmiar w postaci opadów atmosferycznych opady frontalne Podczas zetknięcia się zimnego powietrza z ciepłym na froncie meteor logicznym (zimnym i ciepłym) powstają..., Opady konwekcyjne są wynikiem wznoszenia się nagrzanego od podłoża powietrza, jego ochładzania w miarę wznoszenia się i kondensacji pary wo­dnej Opady orograficzne spowodowane są przez ochłodzenie powietrza wznoszącego się do góry, gdy wznoszenie zostało wywo­łane nachyleniem terenu (np. wysokością pasma górskiego Para wodna, która jest ˇródłem opadów, występuje najobficiej w troposferze (ponad 80%). Skupia się ona przede wszystkim nad zbiornikami wo­dnymi, ale także nad bagnami, rzekami ,Intensywność parowania zależy od temperatury powietrza i powierzchni z której paruje, od prędkości wiatru i wilgotności powietrza, Punkt rosy temperatura, w której aktualna prężność pary wodnej staje się prężnością na-syconej. W powietrzu ochłodzonym do temperatury równej punktowi rosy następuje kondensacja. Wilgotność bezwzględna to zawartość pary wodnej w atmosferze Powietrze nie mo­że wchłaniać nieskończenie dużej ilości pary wodnej, ponieważ następuje jego nasycenie parą wilgotność względna Wilgotność powietrza nasyconego wynosi 100%. Dalsza dostawa pary wo­dnej powoduje stan przesycenia i prowadzi do jej skroplenia, czyli kondensacji Chmury mają różną budowę. Wyróżnia się chmury: wodne, lodowe i mieszane. Ze względu na wysokość ich tworzenia się dzieli się chmury na niskie, średnie i wysokie Podstawowymi rodzajami chmur są: chmury pierzaste, kłębiaste i warstwowe. Obok nich istnieje wiele typów chmur przejściowych deszcz Jeżeli przy powierzchni Ziemi panuje dostatecznie wysoka temperatura, to kryształki lodu, spadając z wyższych do niższych warstw troposfery, ogrzewają się, topią i spadaj ą w postaci kropelek śnieg. Jeżeli przy powierzchni Ziemi temperatura jest niska, kryształki lodu obtapiają się. Na powierzchnię Ziemi spada wówczas, grad. Spada on latem, gdy temperatu­ra przy powierzchni Ziemi jest wysoka. Jest to opad bryłek lodu o różnej wielkości osady atmosferyczne. Para wodna znajdująca się nad powierzchnią Ziemi również podlega procesowi kondensacji, tworząc tzw... W zależności od tego, czy produkty kondensacji pary wodnej osadzają się na powierzchni terenu w stanie ciekłym czy stałym, dzielą się one na: rosę, szron, sadz Czynniki klimatyczne Są to składniki przestrzeni przyrodniczej nie będące składnikami klima­tu, ale mające wpływ na jego kształtowanie się. Należą do nich: • szerokość geograficzna, warunkująca stopień i czas naświetlenia terenu promieniami słonecznymi;• wysokość nad poziom morza, od której zależy ciśnienie atmosferyczne i temperatura powietrza;• rodzaje podłoża,• rodzaj gruntu • szata roślinna; • rzeˇba terenu Pogoda to stan fizyczny atmosfery w danej chwili, na da­nym obszarze. Określają ją składniki pogody: ciśnienie, wiatr, zachmurze­nie, temperatura powietrza, opady atmosferyczne. Badaniem pogody zajmuje się meteorologia. Klimat to wieloletni układ pogód zaobserwowany na danym obszarze przez dłuższy czas przynajmniej 10 Procesy klimatotwórcze to: obieg ciepła, obieg wilgoci i cyrkulacja at­mosferyczna. Klimat Polski Polska ma klimat umiarkowany ciepł przejściowy Największy wpływ na klimat Polski mają masy powietrza polarnomorskiego i polarnokontynentalnego powodując przejściowość klimatu Polski Nad Polskę napływają również masy powietrza: arkfycznego, zwrotniko-womorskiego i kontynentalnego, które mają mniejszy wpływ na kształto­wanie klimatu. Średnie roczne temperatury powietrza w Polsce wynoszą około 7-8,5 Średni opad - około 600 mm rocznie.. Polska leży w strefie wiatrów zmiennych z przewagi wiatrów zachodnich (póinocno-zachodnich i południowo-zachodnich których udział stanowi około 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimąrzadsze są natomiast wiatry wiejące z południa i z północy. klimat lokalny. Zależy on od warunków miejscowych, Mikroklimat, zależy od, wysokich budynków wąskich ulic, placów, ulic ukierunkowanych prostopadle lub równolegle do kierunku Nad miastem zmienia się skład chemiczny powietrza, zachmurzenie" temperatura, wilgotność, opady i wiatry. Zanieczyszczenia pyłowe tworą w atmosferze nad miastem dodatkowe jądra kondensacji, osadza się na nich skondensowana para wodna i powstaje „czapa mgły miejskiej" - smog. Temperatura w mieście w skali rocznej jest wyższa o około 0,5-1oC Strefa klimatyczna Charakterystyka strefy Typ klimatu Temperatura Opady Obszary występowania Około--równikowa średnia tempera­tura roczna wynosi ponad 20°C, dobowe i roczne amplitudy temperatury nie przekraczają kilku stopni. Pory roku wy­znacza rozkład opadów Rówwnik- ponad 20°C przez cały rok całoroczne opady 2000 mm, najwyż­sze przy zenital-nych położeniach Słońca Kotlina Kongo, Nizina Amazonki i Archipelag Wysp Malajskich podrównikowy wilgotny ponad 20°C przez cały rok jedna lub dwie pory deszczowe, opady w granicach 1000-2000 mm podrównikowy suchy znaczne wa­hania dobowe temperatury jedna pora desz­czowa, opady w granicach 1000 mm Zwrotnikowa średnia tempera­tura roczna powyżej 20°C, średnia tempera­tura najchłod­niejszego mie­siąca waha się od 10°Cdo20°C. Opady głównie latem zwrotnikowy suchy duże dobowe amplitudy temperatury brak opadów lub opady pojawiające się sporadycznie w postaci gwałtow­nych ulew latem zwrotnikowy morski małe wahania temperatury znaczna ilość opadów przez cały rok monsunowy gorący małe wahania temperatury duże opady w czasie monsunu letniego Podzwrotnikowa średnia tempera­tura roczna od 10°Cdo20°C. średnia tempera­tura najchłod­niejszego mie­siąca waha się od 0°do 10°C. Opady w chłod­niejszej porze roku śródziemno­morski gorące lata, łagodne zimy opady występują zimą podzwrotnikowy monsunowy gorące lata duże opady w czasie monsunu letniego podzwrotnikowy suchy duże dobowe i roczne ampli­tudy tempera­tury mało opadów (ilości śladowe) Strefa klimatyczna Charakterystyka strefy typ klimatu temperatura opady występowanie Umiarkowana średnia roczna temperatura 0-10°C. opady wy stępuj ą w , różnych porach roku. Pory roku wyznacza prze­bieg temperatury powietrza umiar­kowany ciepły morski małe roczne amplitudy temperatury znaczne opady w ciągu całego roku Europa Zachodnia lądowy duże roczne amplitudy temperatury małe opady prze­ważnie latem południowa Sybe­ria i Kanada, wschodnia Europa przejś­ciowy średnia roczna 6-8°C średnie roczne 400-700 mm np. Polska mon-sunowy duże roczne amplitudy temperatury duże opady w czasie monsunu letniego Chiny Północno-Wschodnie, pół­nocna Japonia umiar­kowa­ny chłod­ny morski łagodne zimy, chłodne lata znaczne opady przez cały rok Islandia, Norwegia lądowy długie mroˇne zimy, krótkie i chłodne lata małe opady środkowa Syberia i Kanada, północna Szwecja i Finlandia Okołobiegunowa średnia roczna temperatura poniżej 0°C, opady małe z przewagą śnież­nych, pory roku określa długość dnia i nocy subpolarny w najcieplej­szym miesiącu temperatura podnosi się nieznacznie powyżej 0°C opady z przewagą śniegu północna Syberia, północna Kanada, Alaska polarny mrozy przez cały rok opady śniegu Antarktyda, Gren­landia, wyspy Arktyki, północne krańce Syberii