Geografia EKONOMICZNA POLSKI 1. Geografia społeczna a. geografia ludności (demografia) b. osadnictwo 2. Geografia gospodarcza a. rolnictwo § użytkowanie ziemi w Polsce § chów zwierząt gospodarskich w Polsce § uprawa roślin w Polsce b. rybołówstwo c. leśnictwo d. przemysł § baza surowcowa o surowce energetyczne o surowce metaliczne o surowce chemiczne o surowce skalne § gałęzie przemysłu w Polsce Demografia to geografia ludności Pod względem ludności Polska zajmuje 8 miejsce w Europie i 29 w świecie. Około 12 milionów Polaków żyje poza granicami naszego kraju. Największe skupiska polonijne znajdują się: · w Stanach Zjednoczonych (9 mln), · w Niemczech (1,5 mln), · we Francji (1,0 mln). Polska zaliczana jest do krajów Europy o średnim poziomie gęstości zaludnienia - 124 osób na km2. Wskaźnik ten jest około 3 razy niższy niż w Holandii (370 osób na km2), a 6 razy wyższy niż w Szwecji (20 osób na km2). Najgęściej zaludnione są województwa centralnej i południowej część kraju: · Śląskie - 398 osób na km2 · Małopolskie - 212 osób na km2 · Dolnośląskie - 150 osób na km2 · Łódzkie - 147 osób na km2 · Mazowieckie - 142 osób na km2 Najsłabiej zaludnione są województwa wschodnie i północne: · Warmińsko - Mazurskie - 60 osób na km2 · Podlaskie - 61 osób na km2 · Lubuskie - 73 osób na km2 · Zachodniopomorskie - 76 osób na km2 · Lubelskie - 89 osób na km2 Przyczyny niskiej gęstości zaludnienia: § słaby rozwój miast i przemysłu § słabe warunki naturalne - niekorzystne dla rolnictwa (zbielicowane gleby, urozmaicona rzeźba terenu, krótki okres wegetacji, dużo jezior, duża lesistość) Przyczyny wysokiej gęstości zaludnienia: § warunki naturalne (rozmieszczenie surowców, zasoby wodne, warunki klimatyczne, gleby) § warunki polityczne i społeczne Czynniki kształtujące wielkość zaludnienia: § przyrost naturalny czyli różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów w danym okresie. § ruch wędrówkowy - migracje zewnętrzne § kataklizmy - wojny, klęski żywiołowe, epidemie Etapy rozwoju demograficznego w Polsce: 1. lata 1939 - 1945 straty wojenne 2. lata bezpośrednio po II wojnie światowej - wysoki przyrost naturalny na skutek szybkiego wzrostu liczby urodzeń tzw. przyrost komensacyjny związany z poprawą warunków życia ludności po II wojnie światowej oraz z naturalnym dążeniem populacji do odbudowy strat wojennych - powojenny wyż demograficzny (kulminacja w 1956 roku) 3. niż demograficzny lat 60-tych (kulminacja w 1969 rok) spowodowany wchodzeniem w wiek zawierania małżeństw nielicznych roczników czasu wojny 4. wyż demograficzny lat 70-tych (kulminacja w 1976 roku) - tzw. echo wyżu powojennego, gdy roczniki wyżu powojennego wchodziły w wiek zawierania małżeństw. 5. niż demograficzny lat 80-tych przyrost naturalny obniżył się w wyniku wchodzenia w wiek dojrzały roczników niżowych lat 60-tych. 6. w roku 1999 przyrost naturalny miał wartość ujemną , tzn. była większa liczba zgonów niż urodzin (jedynie 380 tys. urodzeń) najmniej od okresu II wojny światowej. Najniższy przyrost naturalny w Polsce występuje na obszarach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych. Jest to spowodowane: § większą aktywnością zawodową kobiet § wzrostem aspiracji zawodowych kobiet § trudnościami bytowymi ludności miejskiej Struktura narodowościowa: Ponad 98% ludności Polski to Polacy, mniejszości narodowe stanowią jedynie 1,5%. Szacuje się, że w Polsce żyje : · 210 - 350 tys. Niemców · 200 - 230 tys. Białorusinów · 200 - 220 tys. Ukraińców · 25 tys. Romów (Cyganów) · po 20 tys. Litwinów i Słowaków · oraz inne mniejsze grupy: Żydów, Rosjan, Ormian, Greków, Macedończyków, Czechów i Tatarów. Struktura demograficzna: · Struktura według płci: W Polsce obserwuje się przewaga liczby mężczyzn nad liczbą kobiet do około 40 roku życia, powyżej tego wieku przeważają kobiety, ponieważ umieralność mężczyzn w wieku 40 - 60 lat wyższa niż u kobiet (które żyją przeciętnie 8 - 9 lat dłużej) · Struktura według wieku: W strukturze wiekowej przeważają ludzie młodzi - ponad 40% ludności nie przekroczyło 30. roku życia. Podział ludności według wieku: § w wieku poprodukcyjnym - 5,5 mln, § w wieku produkcyjnym - 23,2 mln § w wieku przedprodukcyjnym - 9,8 mln. Struktura zawodowa: Podstawowe kryterium stanowi praca, według której dzielimy ludzi na: · aktywnych zawodowo (pracujący i bezrobotni) · biernych zawodowo. Polska należy do krajów o stosunkowo niskim poziomie aktywności zawodowej ludności. Współczynnik aktywności zawodowej wynosi 45% podczas gdy w Danii wynosi on 57%, w Republice Czeskiej 53%, a w Rosji 52%. Dużym problemem społecznym w Polsce jest bezrobocie. W 1998 roku bezrobocie dotyczyło ogółem 1,8 mln osób (10% stopa bezrobocia). Najwyższą stopę bezrobocia notuje się w województwach: · Warmińsko - Mazurskim - 18,9 · Kujawsko - Pomorskim - 13,6 · Zachodniopomorskim - 13,1 Najniższą stopę bezrobocia notuje się w województwach: · Śląskim - 6,2 · Małopolskim - 7,1 · Wielkopolskim - 7,8 Struktura pracujących według sektorów własności: · sektor publiczny (30,9% ogółu pracujących) · sektor prywatny (69,1% ogółu pracujących) Geografia - OSADNICTWO W POLSCE Polska coraz bardziej urbanizuje się. Urbanizacja to: 1. pod względem demograficznym: § koncentracja ludności w miastach 2. pod względem osadniczym: § koncentracja funkcji miejskich § rozwój już istniejących miast oraz stref podmiejskich § przekształcanie się osad wiejskich w miasta § powstawanie nowych miast i tworzenie się aglomeracji miejskich 3. pod względem społeczno - kulturowym: § rozpowszechnianie się miejskiego stylu życia Podstawowe jednostki osadnicze w Polsce to: · miasta · wsie Jednostki osadnicze mniejsze od wsi to: · kolonia · przysiółek · osada Za wskaźnik urbanizacji przyjmuje się odsetek ludzi mieszkających w miastach. Na wsi mieszka ok. 38% ludności Polski. Podział wsi ze względu na liczbę mieszkańców: · wsie małe nie więcej niż 300 osób (ok. 40% wszystkich wsi); · wsie średnie 300 - 500 osób (ok. 40%); · wsie duże powyżej 500 mieszkańców (20%) Jednostki osadnicze większe od miast to tzw. zespoły miast: § aglomeracje monocentryczne § aglomeracje policentryczne (konurbacje) Aglomeracje monocentryczne to skupiska miast z wyraźnie zaznaczonym centrum np. aglomeracja warszawska (centrum Warszawa), łódzka (Łódź), krakowska (Kraków), wrocławska (Wrocław), poznańska (Poznań) Aglomeracje policentryczne to skupiska miast bez wyraźnie zaznaczonego centrum np. aglomeracja katowicka, bydgoska, gdańska (Trójmiasto) Rozwój miast następuje w wyniku: § przyrostu naturalnego § migracji ludności wiejskiej do miast § zmian administracyjnych: włączenia do miast terenów podmiejskich; przekształcania osiedli wiejskich w miasta § wzroście uprzemysłowienia § nadawaniu praw miejskich miejscowościom które wcześniej były wsiami W Polsce mamy: · 875 miast · 56783 miejscowości wiejskich Największe miasta w Polsce to: · Warszawa - 1 624 tys. mieszkańców · Łódź - 933 tys. mieszkańców · Kraków - 740 tys. mieszkańców · Wrocław - 639 tys. mieszkańców · Poznań - 580 tys. mieszkańców Najmniejsze polskie miasta to: · Wyśmierzyce liczące ok. 870 mieszkańców, · Suraż liczący ok. 1000 mieszkańców Sieć miejską w Polsce cechuje brak znacznej przewagi głównego ośrodka nad pozostałymi, np. Budapeszt jest 10 razy większy od 2. pod względem wielkości miasta, podobnie Paryż, Londyn, Kopenhaga, Ateny. Warszawa jest niecałe 2 razy większa od drugiego pod względem wielkości miasta - Łodzi. Miasta mogą pełnić różnorodne funkcje: § przemysłową i usługową (koncentracja przemysłu i usług) § administracyjną - stolica państwa, ośrodki wojewódzkie § kulturalną - (ośrodki kultury) siedziby uniwersytetów i innych szkół wyższych, instytutów badawczych, teatrów, filharmonii § turystyczną i wypoczynkową - skupiają cenne zabytki architektury, uzdrowiska, miejscowości położone na szlakach turystycznych § pielgrzymkową - Częstochowa, Góra Kalwaria Cechy miast: § znaczna wielkość zajmowanej powierzchni § duża intensywność zabudowy § bogate wyposażenie w obiekty usługowe i kulturalne § różnorodność zajęć ludności Większość dużych i średnich miast w Polsce leży na obszarze aglomeracji miejskich. Największymi aglomeracjami miejskimi są: katowicka, warszawska, łódzka, gdańska, krakowska, wrocławska i poznańska. Aglomeracja katowicka: § ok. 3,6 mln mieszkańców § aglomeracja typu policentrycznego (konurbacja) § stanowi ona największy w kraju zespół ok. 35 miast (wraz z konurbacją Rybnicką) § została ukształtowana na bazie wydobycia węgla kamiennego i rud cynku i ołowiu § obserwuje się tu największą koncentrację: górnictwa, energetyki, hutnictwa żelaza i stali, hutnictwa cynku i ołowiu, produkcji środków transportu, materiałów budowlanych i wyrobów ciężkiej chemii § największe miasta aglomeracji to Katowice, Sosnowiec, Bytom, Gliwice, Zabrze, Ruda Śląska Aglomeracja warszawska: · 2,4 mln mieszkańców · aglomeracja typu monocentrycznego · obejmuje Warszawę i pomniejsze ośrodki: Otwock, Józefów, Mińsk Mazowiecki, Sulejówek, Kobyłkę, Tłuszcz, Wołomin, Radzymin, Legionowo, Nowy Dwór Mazowiecki, Błonie, Pruszków, Brwinów, Milanówek, Grodzisk Mazowiecki, Piaseczno · wśród miast aglomeracji największe Legionowo przeszło 30-krotnie ustępuje stolicy pod względem liczby mieszkańców · powyższe miasta są administracyjnie niezależne od Warszawy, jednakże silnie uzależnione od niej - ich zakłady przemysłowe kooperują ze stołecznymi; ludzie dojeżdżają do pracy i szkół w Warszawie, niekiedy też po zakupy, najłatwiejsze połączenia komunikacyjne prowadzą przez Warszawę · centrum aglomeracji Warszawa Warszawa: · koncentruje się tu większość ludności (1,6 mln mieszkańców) · większość przemysłu · budownictwo · usługi materialne i socjalne całej aglomeracji · miasto składa się z 11 gmin - Centrum, Białołęka, Targówek, Rembertów, Wawer, Wilanów, Ursynów, Włochy, Ursus, Bemowo, Bielany · każda gmina składa się z kilku dzielnic · jest siedzibą najwyższych władz państwowych - Sejm, Senat, Prezydent, Rząd, oraz partii politycznych, przedstawicielstw państw obcych · jest głównym ośrodkiem finansowym w kraju - mieszczą się tu centrale największych polskich banków (NBP); filie i przedstawicielstwa banków zagranicznych, towarzystw ubezpieczeniowych; działa Centrum Finansowo-Bankowe; Warszawska Giełda Papierów Wartościowych · stanowi największy w Polsce węzeł komunikacyjny krajowej i zagranicznej · jest ośrodkiem targowo-wystawinniczy · siedzibą PAN-u oraz licznych instytucji i placówek · znajdują się tu wyższe uczelnie: najstarszy w stolicy UW, największa uczelnia techniczna w Polsce - Politechnika, SGH, SGGW, AM im F. Chopina, AM, ASP, AWF im J. Piłsudskiego, UKSW (była ATK), WAT oraz kilka niepaństwowych szkół wyższych · znajdują się tu liczne szkoły podstawowe i ponadpodstawowe oraz dobrze rozwinięta sieć szkół niepublicznych Aglomeracja łódzka: · ok. 1 mln mieszkańców · aglomeracja typu monocentrycznego · obejmuje następujące miasta: Łódź (812,3 tys. mieszkańców), Pabianice (76 tys. mieszkańców), Aleksandrów (20,5 tys. mieszkańców), Konstantynów (17,4 tys. mieszkańców), Zgierz (58 tys. mieszkańców), Ozorków (21,9 tys. mieszkańców), Stryków (3,8 tys. mieszkańców), Głowno (15,5 tys. mieszkańców) · głównie koncentracja przemysłu włókienniczego (bawełnianego, wełnianego i pończoszniczego) · wśród innych gałęzi przemysłu dominują: przemysł chemiczny (głównie farmaceutyczny); poligraficzny, spożywczy Geografia - ROLNICTWO POLSKI Rolnictwo jest najważniejszym działem gospodarki narodowej zajmującym się dostarczaniem ludziom żywności. Rozwój rolnictwa w Polsce zależy od: § Czynników przyrodniczych (warunków naturalnych): o gleba, o klimat o stosunki wodne o ukształtowanie powierzchni § Czynników poza przyrodniczych: o nakładów kapitałowych - wyposażenia w środki produkcji trwałe (maszyny, narzędzia rolnicze) jak i obrotowe (nawozy mineralne) o wkładu pracy o struktury użytkowania ziemi Naturalne warunki środowiska w Polsce średnio sprzyjają rozwojowi rolnictwa, umożliwiają uprawę roślin typową dla strefy umiarkowanej. Negatywne cechy środowiska naturalnego: § złe warunki klimatyczne (małe średnie opady roczne, niekorzystny ich rozkład w czasie trwania okresu wegetacyjnego) § niekorzystną strukturę bonitacyjną gleb (większość gleb to gleby średnie i słabe) Pozytywne cechy środowiska naturalnego: § korzystne warunki ukształtowania powierzchni (przewaga obszarów nizinnych i lekko falistych) § niska erozją gleb Najlepsze warunki naturalne rolnictwa mają następujące regiony (patrz mapka): § Żuławy Wiślane i Warmia § zachodnia część Pojezierza Pomorskiego § Kujawy § Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie § Wyżyna Lubelska § rejon między Rzeszowem i Przemyślem § rejon między Krakowem a Nidą UŻYTKOWANIE ZIEMI W POLSCE Formy użytkowania gruntów: § użytki rolne - czyli obszary wykorzystywane rolniczo § lasy i zadrzewienia § pozostałe czyli użytki wodne, tereny osiedlowe i komunikacyjne oraz nieużytki. Największy udział użytków rolnych mają województwa środkowo-zachodniej, środkowej i środkowo-wschodniej Polski: § Województwo Łódzkie (ze względu na chłonny rynek zbytu - aglomeracja łódzka) § Województwo Lubelskie (ze względu na bardzo dobre warunki naturalne) § Województwo Mazowieckie (ze względu na chłonny rynek zbytu - aglomeracja warszawska) § Województwo Wielkopolskie (ze względu na nowoczesny rozwój rolnictwa towarowego) Użytki rolne obejmują: § grunty orne - 77% § łąki - 13% § pastwiska - 8% § sady - 2% UPRAWA ROŚLIN W POLSCE: I. Rośliny zbożowe: Pszenica : § należy do głównych zbóż chlebowych § wymagania: gleby bogate w składniki odżywcze (głównie czarnoziemy, mady, ziemie utworzone na lessach, czarne ziemie) § zajmuje 19% powierzchni zasiewów § obszary intensywnych upraw: Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie, Wyżyna Lubelska, Kujawy, Źuławy Wiślane, Podkarpacie Żyto: § należy obok pszenicy do głównych zbóż chlebowych § wymagania: klimatyczne i glebowe są niewielkie, bowiem jest to roślina odporna na mrozy , ma bardzo dobrze wykształcony system korzeniowy dlatego można je uprawiać przede wszystkim na glebach lekkich § zajmuje 19% powierzchni zasiewów § obszary intensywnych upraw: Nizina Mazowiecka, Podlasie, wschodnia Wielkopolska Jęczmień: § uprawiany głównie jako zboże paszowe § wykorzystywany w przemyśle browarnianym § wymagania: urodzajne gleby i łagodny klimat § zajmuje 8,1% powierzchni zasiewów § obszary intensywnych upraw: Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie, Kujawy, Żuławy Wiślane oraz na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim (odmiany o mniejszych wymaganiach) Owies: § uprawiany głównie jako zboże paszowe dla koni § wymagania: małe wymagania glebowe, potrzebuje dużo wilgoci § zajmuje 4,6% powierzchni upraw § obszary intensywnych upraw: Podkarpacie, w Karpatach, na Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Mazowieckiej i na Podlasiu Pszenżyto: § zajmuje 4,8% powierzchni upraw § wymagania: mniejsze niż pszenica (za to daje większe plony niż żyto) § obszary intensywnych upraw: Wielkopolska, Pojezierze Pomorskie, Nizina Mazowiecka II. Rośliny okopowe Ziemniaki: § wszechstronne zastosowanie: jako pożywienie dla ludzi i zwierząt oraz jako surowiec wykorzystywany do produkcji alkoholu, mąki kartoflanej, drożdży i syropu ziemniaczanego § zajmują 11,8% powierzchni zasiewów § wymagania: małe wymagania klimatyczne; gleby - lekkie, piaszczyste, bielicowe § obszary intensywnych upraw: Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, wschodnia część Pojezierza Wielkopolskiego, obszar Wyżyn Polskich III. Rośliny przemysłowe Rośliny cukrowe - buraki cukrowe: § zajmują 3% ogólnej powierzchni zasiewów § wymagania: urodzajne gleby oraz dużo ciepła i wilgoci; ponadto wymagają intensywnego nawożenia, częstego okopywania i odchwaszczania § długi transport i składowanie powodują spadek zawartości cukru dlatego rejony upraw zlokalizowane są blisko cukrowni § produkty uboczne (liście, wysłodki, melasy) wykorzystuje się do produkcji: pasz, spirytusu, acetonu i drożdży § obszary intensywnych upraw: Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie, Pojezierze Wielkopolskie, Wyżyna Lubelska, Żuławy Wiślane, Kujawy Rośliny oleiste - rzepak i rzepik: § z nasion wytłacza się olej jadalny (przemysł spożywczy) i techniczny (przemysł chemiczny) § sucha masa nasion (tzw. makuchy) są wykorzystywane jako dodatek do pasz § zajmują 4,7% ogólnej powierzchni zasiewów § wymagania: rzepak - żyzne gleby i stabilne warunki klimatyczne, rzepik jest bardziej odporny na niesprzyjające warunki klimatyczne § obszary intensywnych upraw: Nizina Śląska i Przedgórze Sudeckie, Nizina Szczecińska, Żuławy Wiślane, Kujawy, Pojezierze Pomorskie Tytoń: § wymagania: dobre warunki klimatyczno-glebowe § obszary intensywnych upraw: rejon Lubelski, Rzeszowski, Krakowski, Kielecki, Śląski oraz dolina dolnej Wisły Chmiel: § wymagania: dobre warunki glebowe, wodne i termiczne, oraz duże nakłady kapitałowe ze względu na zapotrzebowania techniczne § obszary intensywnych upraw: Wyżyna Lubelska i Kielecka IV. Rośliny pastewne: § stanowią cenną paszę dla zwierząt hodowlanych § poprawiają strukturę i jakość gleb § zajmują trzecie miejsce pod względem ogólnej powierzchni zasiewów (po zbożach i ziemniakach) § głównie są to uprawy roślin motylkowych wieloletnich (koniczyna) i jednorocznych (łubin) oraz roślin okopowych (buraki pastewne, brukiew, marchew pastewna) i zbożowych (kukurydza pastewna) § wymagania: średnie wymagania termiczne i glebowe, duże - wodne obszary intensywnych upraw: Pojezierze Mazurskie, Nizina Mazowiecka oraz Podkarpacie i Karpaty V. Owoce i warzywa: § zajmują 4% ogólnej powierzchni zasiewów, w tym warzywa 2,2% (dominują kapusta, marchew i cebula), wśród owoców dominują - porzeczki, truskawki, maliny i jabłka § wymagania: rośliny ciepłolubne § obszary intensywnych upraw: południowa i centralna Polska oraz wokół dużych miast (ze względu na rynek zbytu) CHÓW ZWIERZĄT GOSPODARSKICH W POLSCE: Chów zwierząt gospodarskich dostarcza: § produktów żywnościowych (mięso, tłuszcze, mleko, jaja) § surowców do przemysłu spożywczego § surowców dla innych gałęzi przemysłu (wełna, pierze, skóry) I. Bydło: § dwa kierunki w hodowli: mleczarski i mięsny § pogłowie bydła - 39 sztuk na 100 ha użytków rolnych § rejony intensywnego chowu: Wielkopolska, Małopolska, Podkarpackie, Żuławy Wiślane oraz Pojezierze Mazurskie § duża intensywność hodowli w pasie gór i w Polsce północno-wschodniej wiążę się z dużymi obszarami pastwisk w tych rejonach, zaś w Wielkopolsce bazuje na intensywnych uprawach roślin pastewnych II. Trzoda chlewna: § pozyskuje się: mięso, tłuszcz i skóry § pogłowie trzody chlewnej - 97 sztuk na 100 ha użytków rolnych § ma mniejsze wymagania żywieniowe niż bydło, przeważnie są to pasze pochodzenia roślinnego i różnego rodzaju odpady z zakładów przemysłowych § chów uniezależniony od warunków klimatycznych (chlewnie) § ma krótki okres chowu: około 2 lat § charakteryzuje się dużą rozrodczością § duża intensywność chowu i hodowli: w Wielkopolsce, na Kujawach, Podlasiu oraz w rejonie opolskim III. Owce: § pozyskuje się: wełnę, mięso, mleko, skóry kożuchowe § są zwierzętami mało wymagającymi stąd wypasa się je w górach na gorszych pastwiskach § pogłowie owiec - 3,8 sztuk na 100 ha użytków rolnych § duża intensywność chowu i hodowli: Pojezierze Wielkopolskie i Pomorskie, Nizina Podlaska, Sudety, Karpaty, rejon między Łodzią a Kielcami IV. Konie: § wykorzystywane są: jako siła pociągowa, na mięso, w sporcie § pogłowie koni - 3,3 sztuki na 100 ha użytków rolnych (jedynie w południowo-wschodniej Polsce - 10 sztuk na 100 ha użytków rolnych) § pogłowie koni spada gdyż obserwuje się systematyczną mechanizację rolnictwa § duża intensywność hodowli: Karpaty i Kotliny Podkarpackie, Niziny Mazowiecka i Podlaska. V. Drób: § zalicza się tu: kury, indyki, kaczki, gęsi, perlice i gołębie § pozyskuje się : jaja, mięso, pierze § najwięcej jest kur (46 mln sztuk) § w chowie kur dominują nioski i drób rzeźny (głównie kurczęta mięsne brojlery) § duża intensywność chowu i hodowli w południowej Polsce, w Wielkopolsce i na Pojezierzu Pomorskim RYBOŁÓWSTWO W POLSCE Rybołówstwo: Rybołówstwo jest dziedziną gospodarki narodowej zajmującą się hodowlą i połowem ryb Podział rybołówstwa: · rybołówstwo słodkowodne (śródlądowe) · rybołówstwo morskie (rybołówstwo) Rybołówstwo śródlądowe bazuje głównie na: · hodowli ryb (karpi) w stawach. Najwięcej stawów rybnych znajduje się w Wielkopolsce, na Śląsku, na Lubelszczyźnie i w zachodniej Małopolsce. · połowach ryb w zbiornikach wodnych (rzeki, jeziora) - mniejsze znaczenie z powodu bardzo dużego zanieczyszczenia wód powierzchniowcych Obszary penetracji polskiego rybołówstwa: · Morze Bałtyckie · Morze Ochockie · wody południowego Atlantyku (okolice Falklandów) · wody u brzegów Antarktydy Po wprowadzeniu stref ekonomicznych (200 milowych) obszary penetracji polskiego rybołówstwa zostały znacznie ograniczone. W połowach morskich dominują: § ryby dorszowate (w tym mintaj) § śledź § szprot § łosoś Polska flota rybacka: · rybołówstwo dalekomorskie - trawlery łowcze i łowczo-przetwórcze · połowy bałtyckie - kutry LEŚNICTWO W POLSCE Leśnictwo: Leśnictwo jest działem gospodarki narodowej zajmującym się hodowlą lasów i pozyskiwaniem produktów leśnych Lasy dostarczają: · drewna · żywicy · kory · nasion · igliwia · ziół leczniczych · grzybów i owoców leśnych · zwierzyny łownej Lesistość Polski czyli stosunek powierzchni zalesionej do całkowitej powierzchni kraju wynosi około 29%. Powierzchnia leśna wynosi zatem 87 560 km2. Największa lesistość występuje: · na pojezierzach · w Karpatach · w zachodniej Polsce (głównie Województwo Lubuskie - 49%) Duża lesistość spowodowana jest: · warunkami naturalnymi tj. - słabe gleby, rozległa sieć wód powierzchniowych · mniej intensywnymi procesami osadnictwa na tych terenach W drzewostanie polskich lasów dominują drzewa iglaste - 79% (w tym sosna aż 71%). Wśród drzew liściastych największą powierzchnię zajmują brzoza i olcha (ok. 10%). Niekorzystna jest struktura wiekowa polskich lasów. Ok. 39% powierzchni leśnej zajmują lasy w grupie wiekowej do 40 lat. Drzewostany starsze, w grupie do 80 lat, zajmują jedynie 17%. Rola lasów: · dostarczają drewna oraz środków żywności (grzyby, owoce), surowców do przemysłu chemicznego (kora, żywica) · hamują gwałtowny spływ wód roztopowych i opadowych · regulują poziom wód gruntowych · pochłaniają szkodliwe substancje m.in. dwutlenek węgla · produkują duże ilości tlenu · chronią gleby przed erozją · są terenami wypoczynkowymi PRZEMYSŁ POLSKI BAZA SUROWCOWA Przemysł to główny dział gospodarki naszego kraju. Czynniki lokalizacji zakładów przemysłowych: § baza surowcowa § surowce energetyczne § surowce metaliczne § surowce chemiczne § surowce skalne § zasoby wodne § ograniczenia środowiska naturalnego (powierzchnie leśne, wodne, kompleksy przyrodnicze - rezerwaty, parki narodowe i krajobrazowe oraz tereny rolnicze) § położenie rynków zbytu § stopień wyposażenia obszaru w urządzenia komunikacyjne, transportowe itp. § zasoby wolnej siły roboczej BAZA SUROWCOWA: Surowce energetyczne: · węgiel kamienny - występuje w trzech zagłębiach: Górnośląskim, Dolnośląskim, Lubelskim (Bogdanka) · węgiel brunatny - eksploatuje się go w trzech zagłębiach: Turoszowskim, Konińskim, Bełchatowskim · ropa naftowa - eksploatacja w rejonie Kamienia Pomorskiego i u wybrzeży Bałtyku (Rozewie) a także na Podkarpaciu · gaz ziemny - eksploatowany na Podkarpaciu (gaz wysokometanowy) - rejon Lubaczowa, Jarosławia i Przemyśla) oraz w Wielkopolsce (gaz zaazotowany) - rejon Ostrowa Wielkopolskiego Surowce metaliczne: · rudy miedzi - eksploatowane w Legnicko-Głogowskim Zagłębiu Miedziowym · rudy cynku i ołowiu - eksploatowane w trzech obszarach: bytomskim, olkuskim i chrzanowskim · rudy żelaza - występują w czterech obszarach: częstochowsko-wieluńskim, świętokrzyskim, łęczyskim, suwalskim Surowce chemiczne: o siarka - wydobywana w trzech obszarach: tarnobrzeskim, grzybowskim, lubaczowskim o sól kamienna - główne obszary eksploatacji to: Podkarpacie, Górny Śląsk, Wielkopolska, Kujawy i Zatoka Pucka o gipsy i anhydryty - Niecka Nidziańska i Lwówek Śląski Surowce skalne: o surowce pochodzenia magmowego (granity - Strzegom, Strzelin, bazalty - Zgorzelec, Lubań, Złotoryja) o surowce pochodzenia osadowego (piaskowce (Karpaty, Sudety, G. Świętokrzyskie), piaski, iły, żwiry, gliny, wapienie (Wyżyna Śląska i Lubelska oraz Jura Krakowsko-Częstochowska) o surowce pochodzenia metamorficznego (marmury - Chęciny, Kielce, Kotlina Kłodzka) Geografia - GAŁĘZIE PRZEMYSŁU W POLSCE I. przemysł wydobywczy (górnictwo) oparty na bazie surowcowej II. przemysł przetwórczy 1. paliwowo-energetyczny 2. metalurgiczny (hutnictwo) 3. elektromaszynowy 4. chemiczny 5. mineralny 6. lekki 7. spożywczy 8. drzewno-papierniczy 1. PRZEMYSŁ PALIWOWO – ENERGETYCZNY Branże przemysłu paliwowo-energetycznego: a. przemysł paliw b. przemysł energetyczny a. Zakłady związane z przemysłem paliwowym: o koksownie o rafinerie ropy naftowej o gazownie (rozdzielnie gazu) Główne koksownie: o Kraków o Kędzierzyn - Koźle o Zdzieszowice o Częstochowa o Chorzów o Wałbrzych o w Rybnickim Okręgu Węglowym Rafinerie ropy naftowej: o Płock - Petrochemia Płock S.A o Gdańsk - Rafineria Gdańska S.A o Jasło o Gorlice o Jedlicze o Trzebinia o Czechowice - Dziedzice b. Zakłady związane z przemysłem energetycznym: o elektrownie - produkujące energię elektryczną o elektrociepłownie - produkujące oprócz energii elektrycznej parę i gorącą wodę do celów przemysłowych i komunalnych Elektrownie: o cieplne (Połaniec, Brzezie (Opole), Ostrołęka, Swierż Górny, Nowy Czarnów, Stalowa Wola) o wodne (Żarnowiec, Włocławek, Dębe, Porębka-Żar) Energia elektryczna wykorzystywana jest przez: · przemysł (60%) · gospodarkę komunalną · rolnictwo · transport 2. PRZEMYSŁ METALURGICZNY (HUTNICTWO): Branże przemysłu metalurgicznego: a. hutnictwo żelaza b. hutnictwo metali nieżelaznych a. Huty żelaza: o Kraków - huta im. Sendzimira o Górny Śląsk - Dąbrowa Górnicza (huta Katowice), Świętochłowice (huta Florian), Siemianowice Śląskie (huta Jedność), Zawiercie (huta Zawiercie - pierwsza), Ozimek (huta Małapanew - największa w Polsce wytwórnia odlewów staliwnych), Katowice (huty Baildon i Ferrum) b. Hutnictwo metali nieżelaznych: o hutnictwo rud miedzi - Kombinat Górniczo-Hutniczy KGHM Polska Miedź S.A. o hutnictwo cynku i ołowiu - Katowice, Trzebinia, Bukowno (huta cynku Bolesław), o hutnictwo aluminium - Konin (huta aluminium z walcownią blach) o zakład wzbogacania rud niklu w Szklarach o hutnictwo stopów metali nieżelaznych (brązu i mosiądzu) - Będzin, Czechowice - Dziedzice, Wrocław (Hutmen S.A.), Warszawa, Kęty 3. PRZEMYSŁ ELEKTROMASZYNOWY: Branże przemysłu elektromaszynowego: · przemysł środków transportu (samochodowy, taboru kolejowego, stoczniowy i lotniczy) Główne zakłady produkujące samochody osobowe to: Fiat (Bielsko-Biała i Tychy), Daewoo (Warszawa), Ford (Płońsk), Volkswagen (Poznań) Główne zakłady produkujące samochody ciężarowe i autobusy: Jelcz (autobusy i samochody ciężarowe), Sanok (autobusy), Starachowice (samochody ciężarowe) Główne zakłady produkujące samoloty: Mielec, Świdnik Do największych ośrodków produkcji taboru kolejowego należą: Wrocław (PAFAWAG), Poznań (Cegielski) oraz Chorzów (tramwaje) i Zielona Góra (wagony towarowe - węglarki) · przemysł metalowy Główne zakłady tej branży znajdują się w: Radomiu (maszyny do szycia), Wrocławiu (kuchnie gazowe, lodówki, pralki), Żegań (zamrażarki), Wronki (kuchnie gazowe i elektryczne, zamrażarki i pralki), Rzeszów (odkurzacze), Kraśnik (łożyska toczne) · przemysł maszynowy Głównie produkcja obrabiarek (Warszawa, Pruszków, Poznań, Wrocław), maszyn górniczych (Piotrków Trybunalski, Machów, Legnica), maszyn hutniczych (GOP), maszyn włókienniczych (Wałbrzych, Łódź, Kamienna Góra, Zielona Góra, Kalisz) · przemysł elektroniczny i elektrotechniczny Głównie opiera się na produkcji: sprzętu telekomunikacyjnego (Wrocław, Poznań, Radom, Gdańsk, Gdynia), kabli (Ożarów, Zabrze), telewizorów (Piaseczno, Warszawa, Gdańsk, Białystok, Mława, Pruszcz Gdański), komputerów (Wrocław, Warszawa, Nowy Sącz) · przemysł precyzyjny Skupia się w dużych ośrodkach miejskich lub w ich pobliżu: Warszawa, Błonie, Milanówek, Wrocław, Łódź, Poznań, Bydgoszcz 4. PRZEMYSŁ CHEMICZNY: Branże przemysłu chemicznego: · przemysł tworzyw sztucznych i wyrobów z tworzyw sztucznych Duże zakłady włókien syntetycznych znajdują się w Gorzowie Wielkopolskim, Toruniu, Łodzi, Warszawie · nawozów sztucznych: Główne zakłady produkujące nawozy azotowe (Puławy, Włocławek, Tarnów i Kędzierzyn) i fosforowe (Police, Gdańsk, Machów) · przemysł farmaceutyczny Główne zakłady farmaceutyczne zlokalizowane są w: Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Rzeszowie, Jeleniej Górze, Kutnie, Stargardzie Gdańskim, Pabianicach, Grodzisku Mazowieckim i Bolesławcu · przemysł chemii gospodarczej Zakłady zlokalizowane w: Bydgoszczy (Unilever), Nowym Dworze Mazowieckim (Benckiser), Raciborzu i Helenówku (Henkel), Warszawa (Procter&Gamble) · przemysł gumowy Największe zakłady znajdują się w: Poznaniu, Dębicy, Olsztynie · przemysł nieorganiczny przemysł sodowy (wykorzystuje sól kamienną i wapień) - Inowrocław, Janików, Kraków przemysł kwasu siarkowego · przemysł perfumeryjno - kosmetyczny 5. PRZEMYSŁ MINERALNY: Branże przemysłu mineralnego: · przemysł cementowy Główne ośrodki produkcji cementu to: Górażdże, Strzelce Opolski, Małogoszcz, Nowiny, Chełm, Ożarów, Wierzbica i Działoszyn · przemysł wapienniczno – gipsowy Największe ośrodki przemysłu gipsowego to: Gacki (koło Pińczowa), natomiast wapienniczego: Tarnów Opolski, Truskawica, Bukowa, Bielawy · przemysł szklarski Główne ośrodki przemysłu szklarskiego: Sandomierz (szkło budowlane), Tomaszów Mazowiecki, Jarosław i Krosno (szkło gospodarcze i opakowania), Wołomin (szkło laboratoryjne i wyroby żaroodporne), Jelenia Góra (szkło optyczne, szkło kryształowe), Stronie Śląskie (szkło kryształowe) · przemysł betonowy Koncentruje się głównie w rejonach wielkomiejskich przy rynkach zbytu · przemysł porcelanowo - fajansowy (ceramiczny) Główne ośrodki przemysłu ceramicznego to: Tułowice (naczynia stołowe i wyroby dekoracyjne), Pruszków, Chodzież, Krasnystaw, Koło (porcelana sanitarna), Bolesławiec (wyroby kamionkowe użytkowe i dekoracyjne, wyroby sanitarne), Opoczo (płytki ścienne i podłogowe), Ćmielów (zastawy stołowe) 6. PRZEMYSŁ LEKKI: Przemysł lekki należy do najbardziej pracochłonnych gałęzi przemysłu w Polsce. Branże przemysłu lekkiego: · przemysł włókienniczy Główne zakłady znajdują się: w Łodzi, Bielsku-Białej, Toruniu, Dzirżoniowie, Andrychowie, Milanówku, Jarosławiu, Zambrowie · przemył tekstylny - zajmuje się wykorzystaniem włókien sztucznych · przemysł skórzano-obuwniczy Najważniejsze zakłady przemysłu skórzano-obuwniczego: w Nowym Targu, Chełmie, Słupsku, Gnieźnie, Warszawie Przemysł włókienniczy wykorzystuje głównie surowce imoprtowane: · bawełnę z - Kazachstanu · wełnę z - Nowej Zelandii i Australii · jedwab z - Chin Największe zakłady przemysłu odzieżowego: · Próchnik i Wólczanka (Łódź) · Modena (Poznań) · Intermoda (Wrocław) · Vistula (Kraków) · Dana (Szczecin) · Cora (Warszawa) 7. PRZEMYSŁ SPOŻYWCZY: Branże przemysłu spożywczego: · przemysł mięsny Zakłady mięsne w: Giżycku, Ełku, Sokołowie Podlaskim, Łukowie, Krotoszynie i Grudziądzu oraz mleczarnie w Garwolinie, Mławie, Łowiczu i Ostrołęce; przetwórstwo rybne głównie w Ustce, Władysławowie, Świnoujściu i Kołobrzegu · przemysł młynarski · przemysł piekarniczy i cukierniczy Największe zakłady przemysłu cukierniczego to: Wedel (Warszawa), Goplana (Poznań), Olza (Cieszyn) · przemysł piwowarski Zakłady przemysłu piwowarskiego zlokalizowane są w: Żywcu, Elblągu, Braniewie, Gdańsku i Brzesku (Okocim) · przemysł spirytusowy · przemysł tytoniowy Zakłady przemysłu tytoniowego: Kraków, Poznań, Augustów i Radom · przemysł cukrowniczy Główna koncentracja przemysłu w: Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku, Kujawach i Wyżynie Lubelskiej oraz zakłady w Ciechanowie, Łapach, Ropczycach, Przeworsku. Stargardzie Szczecińskim, Żuławy (Malbork i Nowy Staw) · przemysł owocowo- warzywny Główne zakłady zlokalizowane są w: Rykach, Tymbarku, Jędrzejowie, Dwikozach i Leżajsku 8. PRZEMYSŁ DRZEWNO-PAPIERNICZY: Na lokalizację zakładów przemysłu drzewno-papierniczego duży wpływ ma wodochłonność procesów produkcji, głównie w branży celulozowo-papierniczej oraz bezpośredni dostęp do surowców (drewna). Branże przemysłu drzewno-papierniczego: przemysł drzewny: · przemysł tartaczny Głównie w południowo- wschodniej Polsce (Ustianowa, Rzepiedź, Jasło), północno-wschodniej Polsce (Hajnówka, Augustów, Suwałki) · przemysł płyt pilśniowych Główne zakłady wytwarzające płyty pilśniowe zlokalizowane są w: Krośnie Odrzańskim, Przemyślu, Koniecpolu, Czarnej Wodzie, Czarnkowie · przemysł płyt wiórowych Główne zakłady wytwarzające płyty wiórowe (w tym panele ścienne i podłogowe) zlokalizowane są w: Szczecinku, Grajewie, Wieruszowie, Czarnkowie · przemysł meblarski Główne ośrodki przemysłu meblarskiego to: Swarzędz, Jarocin, Dobrodzień, Radomsko, Czersk, Suwałki, Słupsk, Świebodzin, Ostrów Mazowiecka, Zamość, Zwierzyniec, Oborniki , Wolsztyn, Bydgoszcz, Olsztyn, Białystok, Wyszków przemysł celulozowo-papierniczy Zakłady przemysłu celulozowo-papierniczego zlokalizowane są nad dużymi rzekami: Wisłą (w Świeciu i Kwidzynie), Narwią (w Ostrołęce), Odrą (w Kostrzyniu KOMUNIKACJA POLSKI Komunikacja jest działem gospodarki narodowej zajmującym się przemieszczaniem pasażerów i towarów (transport) oraz przekazywaniem informacji na odległość (łączność). Transport: · lądowy - kolejowy, samochodowy, rurociągowy · wodny - śródlądowy i morski · powietrzny - lotniczy I. Transport kolejowy: § odgrywa ważną rolę w przewozach na duże odległości § średnia odległość przewozu jednego pasażera wynosi 64 km § średnia gęstość linii kolejowych w Polsce wynosi 7,4 km / 100 km2 § długość linii kolejowych 23 210 km (w tym 11 614 zelektryfikowane) § przewozy ładunków (w tys. ton) - 206 391 (w tym normalnotorowy 205 837) § przewozy pasażerów (w tys. pasażerów) 401 509 (w tym normalnotorowy 400 784) Najważniejsze linie kolejowe w Polsce: § Herby - Karsznice - Inowrocław - Kościerzyna - Gdynia (magistrala węglowa) § Warszawa - Częstochowa - Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP) § Warszawa - Częstochowa - Kraków - Opole § Warszawa - Poznań - Krzyż - Szczecin § Warszawa - Łódź - Zduńska Wola - GOP § Warszawa - Łódź - Zduńska Wola - Wrocław Przewóz ładunków: § węgiel i koks § rudy § kamienie i żwir § ropa i przetwory naftowe § metale i wyroby z metali § nawozy II. Transport samochodowy: § odgrywa duże znaczenie w przewozach lokalnych i regionalnych § średnia odległość przewozu jednego pasażera 33 km § duża średnia gęstość dróg kołowych w Polsce 78,2 km/100km2 § największa gęstość dróg kołowych przypada na obszary uprzemysłowione i gęsto zaludnione § długość dróg publicznych o twardej nawierzchni (w tys. km) 245 (w tym o ulepszonej nawierzchni 206) § przewozy ładunków (w tys. ton) 1077 295 (w tym zarobkowy 372 905) § przewozy pasażerów (w tys. pasażerów) 1038 339 (bez przewozu taborem komunikacji miejskiej) § jest najszybciej rozwijającym się rodzajem transportu, głównie motoryzacji indywidualnej Drogi o znaczeniu międzynarodowym § Berlin - Legnica - Opole - Kraków - Rzeszów - Przemyśl - Lwów § Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa § Warszawa - Radom - Kielce - Kraków - Cieszyn § Białystok - Warszawa - Łódź - Wrocław - Praga § Gdańsk - Toruń - Katowice - Cieszyn § Gdańsk - Warszawa - Lublin - Lwów Autostrady: Eksploatujemy ok. 400 km autostrad, z czego ponad połowa to autostrady poniemieckie w województwach zachodnio-pomorskim i dolnośląskim (m.in. Krzywa - Legnica - Wrocław). Nowe odcinki autostrad: § A-4 (Kraków - Katowice) § A-2 (Września - Konin) § A-1 (Łódź - Piotrków Trybunalski) III. Transport rurociągowy: Rurociągami transportowane są: § węglowodory płynne i gazowe (ropa naftowa i gaz ziemny) § woda Zalety tej dziedziny transportu: § tania eksploatacja rurociągów § oszczędność miejsca § szybki transport § ograniczony wpływ na środowisko Główne magistrale wodociągowe: § Jezioro Goczałkowickie - GOP § Jezioro Sulejowskie - Łódź § Jezioro Dobczyckie - Kraków § Jezioro Zegrzyńskie - Warszawa Główne ropociągi: § "Przyjaźń" z Rosji (zagłębia nadwołżańskiego) przez Płock do Niemiec § Gdańsk (Port Północny) - Płock § Płock - Warszawa - Koluszki Główne gazociągi: § gazociągi gazu ziemnego - dochodzą do wszystkich większych miast w Polsce § gazociągi gazu węglowego - sieć rozwinięta na Górnym i Dolnym Śląsku (duża liczba zakładów karbochemicznych) IV. Transport wodny śródlądowy: § jest słabo rozwinięty z dwóch powodów: po pierwsze - niekorzystne warunki klimatyczno - hydrologiczne (ustrój zasilania rzek śnieżno-deszczowy, kilkutygodniowe w roku zlodzenie rzek), po drugie nieuregulowanie głównych rzek § długość śródlądowych dróg żeglownych wynosi 3 812 km i obejmuje: Odrę z Kanałem Gliwickim, drogę wodną Wisła-Odra przez Brdę, Kanał Bydgoski, Noteć i dolną Wartę oraz Wartę w okolicach Poznania i dwa odcinki Wisły (Warszawa - Gdańsk, Kraków - GOP) § przewozy ładunków (w tys. ton) 9 376 § przewozy pasażerów (w tys. pasażerów) łącznie z transportem przybrzeżnym - 955 § żegluga turystyczna obejmuje Pojezierze Mazurskie (Krainę Wielkich Jezior, Kanał Elbląski i Augustowski) V. Transport morski: § przewozy ładunków (w tys. ton) 25 362 (większość w ramach żeglugi trampingowej) § przewozy pasażerów (w tys. pasażerów) 609 promami morskimi na trasach: Gdańsk - Helsinki, Gdańsk - Oxelösund, Świnoujście - Ystad, Świnoujście - Kopenhaga, Gdynia - Karlskrona. Główne porty morskie: § Gdańsk (głównie przeładunek węgla, przetworów naftowych, siarki) § Gdynia (głównie przeładunek drobnicy i zbóż) § Szczecin (głównie przeładunek węgla, surowców chemicznych, rud metali, zbóż i drobnicy) § Świnoujście (głównie przeładunek węgla, surowców chemicznych, rud metali, zbóż i drobnicy) § mniejsze porty to: Kołobrzeg, Darłowo, Ustka VI. Transport lotniczy: § ma na celu głównie przewozy pasażerskie § średnia odległość przewozu jednego pasażera 2 052 km § przewozy ładunków (w tys. ton) 33 § przewozy pasażerów (w tys. pasażerów) 2 632 Porty lotnicze: § Warszawa - Okęcie (największy port krajowy i międzynarodowy) § Gdańsk - Rębiechowo § Kraków - Balice Jana Pawła II § Szczecin - Goleniów § Poznań - Ławica § Wrocław - Strachowice § Katowice - Pyrzowice § Rzeszów - Jasionka Linie międzynarodowe utrzymują regularną komunikację z 47 miastami w 34 krajach w tym: § z 37 miastami w Europie § z 6 miastami w Azji (m. in. z Bangkokiem, Pekinem) § z 3 miastami w Afryce (m. in. z Kairem) § z 7 miastami w Ameryce Północnej Najdłuższe linie lotnicze to: § Warszawa - Bangkok (8 088 km) § Warszawa - Chicago (7 518 km) § Warszawa - Pekin (6 945 km) § Warszawa - Toronto (6 934) Łączność: Łączność bierze udział w prawidłowym funkcjonowaniu wszystkich dziedzin życia społecznego i gospodarczego. Podział łączności: § przewodowa (telefony, teleksy, poczta elektroniczna) § bezprzewodowa (poczta, radio, telewizja, telefonia komórkowa) W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój łączności, który wyraża się : · we wzroście liczby abonentów telefonii przewodowej i bezprzewodowej (sieci Centertel (pasma niskich częstotliwości) oraz Era i Plus (pasmo GSM)) · modernizacją istniejącej infrastruktury przez zastępowanie centrali elektromechanicznych i ręcznych centralami cyfrowymi oraz zastępowanie kabli miedzianych kablami światłowodowymi. · zwiększeniu liczby użytkowników faksów · w dynamicznym rozwoju sieci stacji telewizyjnych i radiowych · modernizacji urzędów pocztowych