Świteź
Ballada Świteź jest opowieścią o tajemniczym jeziorze, na dnie którego znajdują się ruiny zatopionego miasta. Świteź otacza groźna atmosfera tajemniczości i niesamowitości. Ludzie postanawiają spenetrować wody jeziora, zbadać jego dno, aby znaleźć tam odpowiedź na pytania dotyczące przyczyn dziwnych odgłosów i tajemniczych zjaw. Budują więc czółna i statki oraz specjalne konstrukcje, za pomocą których zamierzają sondować dno jeziora. Już pierwsza próba zbadania głębin przynosi efekt w postaci wyłowienia tajemniczej dziewczyny, jak się okazuje, córki Tuhana, legendarnego władcy Świtezi. Panna opowiada historię wyjaśniającą powstanie jeziora. W miejscu, w którym teraz znajduje się jezioro, dawniej położone było litewskie miasto Świteź. Gdy car Rusi oblegał Litwę, Tuhan postanowił ruszyć z pomocą Mendogowi, władcy państwa. Wyruszył więc do walki, zabierając ze sobą wszystkich zdolnych do walki mężczyzn, a zostawiając w mieście tylko kobiety, starców i dzieci. Oddziały ruskie zaczynają szturmować bezbronne miasto. Zrozpaczone kobiety, pragnąc uchronić się przed hańbą i zniewoleniem, błagają Boga o śmierć:
"Jeśli nie możem ujść nieprzyjaciela,
O śmierć błagamy u ciebie,
Niechaj nas lepiej twój piorun wystrzela,
Lub żywych ziemia pogrzebie"
Bóg wysłuchuje ich rozpaczliwych próśb, zatapia miasto, wszystkich zaś mieszkańców Świtezi zamienia w kwiaty wodne, tak zwane car-ziele. Krążący nad wodami jeziora ruscy żołnierze zrywają kwiaty, plotą sobie z nich wianki i stroją szyszaki. Wszystkich ich spotyka kara, natychmiast zapadają na tajemniczą chorobę i gwałtownie umierają. Od tej pory nikomu nie wolno zrywać nadbrzeżnych kwiatów ani zakłócać spokoju mieszkańców zatopionego miasta wypływając na jezioro łódkami. Gdy tajemnicza kobieta wraca w głębiny, "topią się statki i sieci", pęka dno jeziora i po chwili wszystko się ucisza.
W balladzie tej bardzo wyraźne są motywy zaczerpnięte z wierzeń ludowych: zatopione miasto, kobiety przemienione w kwiaty, duchy zmarłych, które pojawiają się żyjącym... Elementy te są w przypadku Świtezi ściśle powiązane z naturą i historią - ważnymi elementami ballad romantycznych. Jezioro opisane jest bardzo dokładnie, ze szczególnym uwzględnieniem elementów krajobrazu wywołujących atmosferę tajemniczości oraz niesamowitości. Treścią opowiadania jest natomiast historyczna wyprawa Tuhana na odsiecz Mendogowi, konflikt między honorem a więzami rodzinnymi, wyrażony słowami Tuhana:
"Jeżeli rozdzielę szczupłe wojsko moje,
Krewnemu nie dam obrony;
A jeśli wszyscy pociągniem na boje,
Jak będą córy i żony?"
w końcu kara, która spada nieuchronnie na tych, którzy postępują niegodnie, sprzecznie z honorem rycerskim i uczuciami ludzkimi. Śmierć dosięga żołnierzy ruskich, którzy napadli na bezbronne miasto rabując i mordując niewinne kobiety, starców i dzieci. Jest to wynik przekonania, również wynikającego z ludowego kodeksu wartości, że nie ma zbrodni bez kary.
