Motywy literackie

Motywy literackie - motyw buntu



Bunt jest wpisany w naturę czł.To jedna z tych rzeczy,które jesteśmy skołonni robić dla samej przekory,dla samej przyjemności mówienia,nie zanegowania,protestu.Czł.,jako jednostka świadoma,buntuje się przeciw wszystkiemu.Ale największą niezgodę powodują w nim jego własne ograniczenia.Dopiero potem przychodzi bunt spowod.niezgodą na świat,na to,co on ma do zaoferowania.Bunt bierze się z potrzeby udoskonalenia-siebie i świata.Buntują się wszyscy ludzie,często sobie nawet tego nie uświadamiając.Buntownicy to silne jednostki,indywidualiści,ludzie młodzi,pełni pomysłów i zapału.Nie zgadzają się z panującymi zasadami,mają własne zdanie i tylko ono wydaje im się właściwe.Albert Camus twierdzi,że bez buntu nie można żyć,bunt nasila się w niespokojnych czasach,np.podczas wojny,stanu wojennego,okupacji.Jest przywilejem ludzi młodych,którzy mają idee i chcą zmieniać otaczający nas świat,niestety rzadko komu to się udaje.”Bunjt nie przemija,bunt się ustatecznia”(Grochowiak),lub umiera wraz z „właścicielem”.najczęściej jest to śmierć tragiczna w czasie wprowadzania w życie własnych pomysłów lub walki z konserwatystami.Ludzie są tak skonstruowani,że naturą rzeczy nie będą się godzić na to,co zastane.Będą szukać,przeciwstawiać się,buntować.To bunt jest właśnie motorem działań ludzkich,to z niego wzięły się najdoskonalsze ludzkie dokonania.Bunt zmusza do aktywności.Z pierwszymi buntownikami spotykamy się w Biblii,w Księdze Rodzaju.Byli to Adam i Ewa.Bóg stworzył ich na własne podobieństwo, zapewnił im dostatnie życie w raju, niczego im nie brakowało, mieli wszystko to, czego zapragnęli. Byli szczęśliwi, żyli w idealnym świecie, obcy im był głód, choroby i nieszczęścia. Mimo wszystko zbuntowali się... Okazali nieposłuszeństwo względem Boga. Ewa za namową węża zerwała owoc z zakazanego drzewa, wiedząc, że Bóg sobie tego nie życzy. Skosztowała owoc i podała Adamowi. On także skosztował... Konsekwencją ich czynu było wygnanie z raju.. Od tej pory Ewa miała „w bólu rodzić dzieci” a Adam – ciężko pracować, aby utrzymać rodzinę.Innym buntownikiem przedstawionym w Biblii jest Kain.Gdy Bóg przyjął ofiarę Abla,a odtrącił ofiarę Kaina,wówczas Kain zbuntował się przeciwko niejednakowemu traktowaniu,poczuł się odrzucony przez Boga i zabił Abla,za co Bóg skazał go na tułaczkę.Najbardziej znanym buntownikiem mitycznym jest Prometeusz,zbuntowany przeciwko bogom,a następnie srodze za to ukarany.Klasycznym przykładme buntownika jest Ikar,którego marzeniem było wyjście poza naturalne ograniczenia czł.i który to marzenie zrealizował,nie bacząc na konsekwencje.Ikar zrealizował odwieczne marzenie czł.o wzniesienu się w powietrze bez żadnych ograniczeń.spróbował choć przez chwilę prawdziwej wolności.W micie tym dochodzą jeszcze takie kwestie jak bunt emocji przeciw rozsądkowi,młodości przeciw doświadczeniu.Antygona,bohaterka dramatu Sofoklesa,podjęła heroiczną walkę z zasadami,które wymyślił sam czł.,a które jej się wydały niesprawiedliwe.Bunt Antygony jest konsekwencją jej niezłomnych zasad,które kazały jej pochować zmarłego brata,uznanego przez Kreona za zdrajcę.Bohaterka Sofoklesa postępuje w zgodzie z tradycją i własnym sumieniem.Jej bunt jest rozpaczliwą prośbą o uznanie je racji.Ludzie epoki renesansu uważali,że świat jest dziełem Boga,że wszystko jest w nim na właściwym miejscu.Chcieli,by ich zycie było wpisane w zasady funkcjonowania świata,chcieli stanowić ważną jego część.W literaturze polskiego renesansu mamy jedno z najbardziej dramatycznych świadectw ludzkiego buntu przeciw prawom świata,przeciw losowi,a także przeciw Bogu.”Treny” Jana Kochanowskiego są krzykiem buntu przeciw losowi,który zabiera rodzicom dzieci,przeciw Bogu,który ustanowił okrutne prawo życia i śmierci.Kochanowski cały czas oskarża Pana o niesprawiedliwość,o to,że przecież nie tak miało być.Kochanowksi dał wyraz swojemu cierpieniu i rozpaczy.Nie wiedziałjak przyjąć wyroki boskie,czy się z nimi godzić,uznając mądrość i celowość działań boskich,czy też stawiać opór i walczyć.Miał jednocześnie świadomość,że walka jest tylko czysto ludzkim buntem,bo tego,co się stało nie da się odwrócić.najważniejsze są słowa z Trenu X:”Gdzieśkolwiek jest,jeśliś jest”.Skierowane są one do Urszulki,ale przecież prawdziwym jego odresatem jest Bóg,to do Niego skierowane jest to wątpienie.W ty trenie padają bluźniercze słowa,które kwestionują istnienie Boga,poddają w wątpliwość Jego byt.Stopniowo dochodzi Kochanowski do wniosku,że jedynym ratunkiem dla niego jest jednak Bóg,że wiara jest tym,co poecie pozwoli przetrwać ciężkie chwile,i że ona jedna może mu przynieść ukojenie.W poezji Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego bunt potraktowany jest w bardzo interesujący sposób.Poeta wie o sobie na tyle dużo,że potrafi zanalizowaćwłasne słabości,potrafi je nazwać i z nimi walczyć.Prawie wszystkie wiersze tego poety mówią o wyborach czł. I ponoszonych w związku z nimi konsekwencjami.są eopki historyczne i literackie,w których bunt jest postawą preferowaną,głosi się rewolucyjne zmiany i wtedy pojawia się szczególnie wielu buntowników.Taką epoką był romantyzm.Bunt romantyczny to bunt przeciw światopoglądowi poprzedniej epoki.Romantycy buntowali się przeciw zasadom poprzedniej epoki.Romantyzm jest także buntem młodości wobec wieku dojrzałego,buntem czł.samotnego i niezrozumianego przez innych.Motyw buntu wyst.bardzo często w twórczości Adama Mickiewicza.W „Konradzie Wallenrodzie” ukazał bohatera,buntującego się przeciw ciągłym napadom Krzyżaków na Litwę.Ponieważ w otwartej walce nie można było pokonać silnego Zakonu,szukał sposobu uratowania ojczyzny.Dla ojczyzny rezygnuje ze szczęścia osobistego,zostawia bowiem żonę,żeby podstępem zniszczyć potęgę Zakonu.Podstępem i zdradą wkrada się w łaski wroga,zdobywa zaufanie rycerzy zakonnych i zostaje Wielkim Mistrzem.Następnie prowadzi rycerstwo do zguby.Bunt Konrada łączy si ez chwilami zwątpienia,świadczą o tym wahania,odwlekanie momentu decydującego ciosu.buntowniczą postawę wobec świata wyraża również Konrad,bohater III części Dziadów.Postawa prometejska to postawa buntu przeciw Bogu,przeciw ludzkiej wolności.Prometeizm to także bunt przeciw systemowi wartości tolerujacymi istnienei zła.Bohater Dziadów buntuje się przeciw Bogu,żądając by Ten dał mu:”rząd dusz”,bu oddał mu władzę nad ludźmi.Jest samotny w swej walce z Bogiem,chcąc zdobyć władzę posuwa się nawet do bluźnierstwa.Konrad buntuje się,bo wie,że być może jest to jedyna metoda osiągnięcia jasno wyznaczonego celu-bohater musi swój naród poprowadzić ku wolności.Bunt na miarę prometejską podjęty przez Konrada w Wielkiej Improwizacji staje się wyrazem cierpienia i patriotyzmu:”Nazywam się Milijon-bo za milijony/Kocham i cierpię katusze”.Widoczna jest wiara poety w sens buntu.Postawa buntu jest podkreślona przemianą duchową bohatera.Są ludzie i pisarze ogromnie wrażliwi na zło,krzywdę i niesprawiedliwość,które rodzę bunt i pragnienie zmieniania świata.Taką osobowością jest S.Żeromski i dlatego motyw buntu pojawia się w kreacjach jego bohaterów.Jego utwory przepełnione są wielkim buntem.Sprzeciw wobec nędzy,poniżającej biedy będącej źródłem chorób i przedwczesnej śmierci,a także degredacji duchowej i moralnej bezdomnych,robotników i chłopów,obecny jest w większości utworów pisarza.Stanisława Brzozowska,główna bohaterka „Siłaczki”,to młoda,ale bardzo poważna i dojrzała wiejska nauczycielka.z uporem starała się realizować pozytywistyczne hasła pracy u podstaw-edukowania chłopów,pomocy najuboższym,życia i pracy z nimi i dla nich.Zapracowana nie zwracał uwagi na swoje zdrowie i po ciężkiej chorobie zmarła.Stasia jest spadkobierczynią bohaterów romantycznych,samotnych bojowników w walce o dobro ogółu,wielkich silnych indywidualności,które rezygnują z własnego szczęścia w imię wyższych idei.Poniosła klęskę,choć moralnie stanowi postać świetlaną.Żeromski buntuje się to wobec idei pozytywistycznych,pięknych,ale niemożliwych do zrealizowania z powodu braku zaangażowania całego społecz.Bohater innej powieści,”Ludzie bezdomni”,buntuje się przeciwko nędzy,nieznośnej sytuacji mieszkaniowej robotników,wyniszczających warunków pracy.Chce walczyć „dopóki z oblicza ziemi nie zniką te podłe zmory”.Razem z Judymem poznajemy morze nędzy,bezmiar krzywdy,brudu,chorób.Bunt Żeromskiego skierowany jest przeciwko poniżeniu czł.przez nędzę.W całkiem odmienny sposób buntuje się Józio z powieści Gombrowicza pt.”Ferdydurke”.Tym razem nie chce on zmieniać świata,ale jego bunt jest drogą do zrozumienia rzeczywistości,jest buntem przeciwko formowaniu czł.przez innych ludzi.Wypełnia nim swoje życie i kieruje go przeciw zniewoleniu(formie).Broniąc się przed „upupieniem” i przyprawianiem „gęby” ratuje się kolejnymi ucieczkami.W niedługim czasi zrozumie jednak,że „nie ma ucieczki przed gębą,jak tylko w inną gębę(...)Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki”.Jego bunt przyniósł więc pożądane efekty-zrozumiał istotę świata.Józio nie mógł pogodzić się z zawikłaną rzeczywistością i rozpaczliwie szukał wolności.Dzięki swojej buntowniczej postawie zrozumiał,że cała wolność czł.polega jedynie na świadomości zniewolenia.Tym razem idea buntu niebezpodstawnie uznana została przez bohatera za konieczność.Gombrowicz twierdzi,że „Niech kształt mój rodzi się ze mnie,niech nie będzie zrobiony mi”.Bohater dramatu o współczesnym świecie pt.’Tango”S.Mrożka-Artur to przedstawiciel i buntownik najmłodszego pokolenia,student trzech fakultetów,młodzieniec nad wyraz układny i poprawny.Jest przerażony światem,w którym żyje jego rodzina.Pragnie,aby rodzina była tradycyjna,,aby wszyscy mieli w niej swoje ustalone tradycją miejsce,aby dziadkowie zachowywali się jak na ich wiek przystało.Ten młody czł.zmusza wszystkich,aby dostosowali się do jego schematu i weszli w narzucone im formy.Jest przekonany,że forma przywróci światu ład i sens.Artur widzi,że świat,w którym żyje jest anarchią,rozkładem i nie ma żadnej formy,czuje się zawieszony w pustce.Zarzuca rodzicom,że to oni wprowadz.nieład,nastąpił moralny przymus niemoralności.Ponadto wypowiada z wielkim wyrzutem słowa:”I coście stworzyli?ten burdel/gdzie nic nie funkcjonuje,bo/wszystko dozwolone,gdzie nie ma/zasad ani wykroczeń”.Uzmysławia on rodzicom,że zatruli swoje pełne wolności pokolenie wprzód i wstecz.Podobnie jak bohater romantyczny buntuje się przeciwko braku norm w jego rodzinie.Uważa,że poprzez tradycyjną formę przywróci tej rodzinie zasady moralne.Jedną z tych form ma być mieszczański ślub z Alą,który w jego mniemaniu przywróci moralnyład.Ten buntowniczy chłopak organizuje słub,ale nie jest sam w stanie udźwignąć swjej ideologii.Ślub zamiast przywrócić ustalony system wart.,przybiera charakter groteskowej maskarady.Okazuje się kostiumem wyjętym ze starej szafy i niczego w efekcie nie zmienia.Artur rozumie,że nie wystarczy sama konwencja,potrzebna jest jeszcze idea.Zamiary Artura nie spełniły się,ponosi on samotną klęskę.Nic dziwnego,że Raskolnikow,postać z powieści F.Dostojewskiego codziennie przyglądając się okrutnej rzeczywistości Petersburga,pełnej patologii i brzydoty,gdzie prostytucja i alkoholizm są zjawiskami,które na nikim nie wywierają wrażenia,postanawia przeciwstawić się jej.Poczucie niesprawiedliwości i bunt potęguje jeszcze w bohaterze fakt,iż jest świadkiem tego,jak ludzie pozbawieni moralności,nioezdolni do doznawania uczuć wyższych,doskonale funkcjonują w tym świecie.Pragnie zmienić źle urządzoną rzeczywistość.Morderstwo Alony uważa za konieczność,gdyż pozbywa się w ten sposób pasożyta,a więc ulepasz świat.Spawa,wb.której się buntuje jest może i słuszna,ale sposób tego buntu jest absurdalny.Zamiast walczyć ze złem przyczynia się do jego rozpowszechnienia i jednocześnie nieszczy sam siebie.Wprawdzie miłość Sonii pomaga mu zrozumieć popełniony błąd i rozpocząć nowe życie,ale to co się stało pozostawi w nim ślad do końca życia.Słynny jest wiersz Andrzeja Bursy „Sobota”,w którym pada zdanie:”mam w dupie małe miasteczka!”.Bohater tego wiersza z pełną premedytacją buntuje się przeciw szarej,absurdalnej rzeczywistości.Wyrazem byntu przeciw obrzydliwości świata jest twórczość Marka Hłaski.Hłaska w sposób brutalny próbuje ukazać rzeczywistość Polski lat 50-tych.Pisarze różnych epok za pomocą pióra buntowali się przeciw zastanej rzeczywistości,społeczeństwu,a nawet Bogu.Postawa każdego z nich stanowiła pewien wzorzec do naśladowania.Jedni chceili pokazać miłość bohatera do ojczyzny,umiejętność poświęcenia swojego życia dla nadrzędnej wartości,którzy wyrzekli się dobra rodzinnego dla osiągnięcia upragnionego celu,inni zaś w swych utworach próbowali walczyć o nowe,godne czł.warunki życia.Buntownicy ci z reguły przegrywali,ale czy taki jest los wszystkich buntowników?Mimo to,a raczej dzięki ich klęskom świat się zmienia,nie tak,jakby chcieli-od razu,ale pomału,stopniowo.Jedni godzą się na świat,modlą i cierpią,bo wierzą,że taki los wyznaczył im Bóg.Inni buntują się,bo uważają,że rzeczywistość można i nawet trzeba udoskonalać.Różne są efekty tego sprzeciwu,czasem nawet tragiczne,jak w przypadku Raskolnikowa,ale najważniejsze jest to,aby pozostać w zgodzie z samym sobą.