Geografia fizyczna Siatka geograficzna i siatka kartograficzna- porównanie, rodzaje odwzorowań kartograficznych ich wady i zalety. Podział map ze względu na treść i skalę - przykłady ; generalizacja mapy. Powstanie i budowa Wszechświata, Układu Słonecznego, planety grupy ziemskiej i planety olbrzymie. Ruch obrotowy Ziemi (charakterystyka, następstwa bezpośrednie i pośrednie) Czas miejscowy (słoneczny), urzędowy, uniwersalny, strefowy. Sposób wyznaczenia na Ziemi stref czasu , "linia zmiany daty" - zasady jej funkcjonowania Zadania na obliczanie czasu i długości geograficznej. Wg przykładów zaprezentowanych na zajęciach w klasie. Ruch obiegowy Ziemi (charakterystyka, następstwa bezpośrednie i pośrednie) Zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku - umiejętność konstrukcji i omówienia rysunków oświetlenia Ziemi w dniu równonocy wiosennej i jesiennej, przesilenia letniego i zimowego. Budowa atmosfery; jej skład oraz charakterystyka poszczególnych warstw; funkcje ochronne magnetosfery i atmosfery. Przyczyny zróżnicowania temperatury powietrza na Ziemi; rozkład i zmienność temperatur na Ziemi w ciągu roku; przebieg izoterm (południkowy, równoleżnikowy) w zależności od przyczyn. Rozkład ciśnienia w troposferze oraz strefowy rozkład mas powietrza na Ziemi; powstawanie stref wyżowych i niżowych Cyrkulacja mas powietrza na Ziemi (wiatry stałe i przyczyny ich powstawania). Wiatry o zasięgu lokalnym ( wiatry górskie, bryza, bora, ) warunki i rejony ich powstawania. Charakterystyka ( przyczyny, przebieg, skutki, rozmieszczenie geograficzne) cyrkulacji monsunowej. Warunki tworzenia się opadów ; rozkład rocznych sum opadów na Ziemi . Geograficzne czynniki klimatotwórcze i ich wpływ na przebieg procesów klimatycznych. Zróżnicowanie klimatyczne na Ziemi ( wg Okołowicza ) - temperatury min., maksym., amplitudy, pory roku, wielkość opadów i ich rozkład w ciągu roku , zasięg geograficzny stref klimatycznych. Strefowość a piętrowość klimatyczna; piętra klimatyczne na wybranych przykładach (Andy, Tatry ) . Geneza występowania pustyń na Ziemi i ich rozmieszczenie geograficzne. Wpływ pogody i klimatu na warunki życia człowieka i jego działalność w środowisku. Hydrosfera i jej elementy Przyczyny oraz etapy obiegu wody w przyrodzie (rozróżnienie obiegu małego i obiegu dużego). Wyjaśnienie pojęć: retencja, sublimacja, infiltracja Chemiczne (skład) i fizyczne właściwości wody morskiej. Rozkład zasolenia wód morskich i oceanicznych na Ziemi. Przyczyny i charakterystyka ruchów wykonywanych przez wody morskie i oceaniczne . Warunki powstawania wód podziemnych oraz podstawowe ich rodzaje. Wyjaśnienie pojęć: warstwa wodonośna, przepuszczalna, nieprzepuszczalna. Zasady funkcjonowania źródła warstwowego, artezyjskiego, dolinnego, gejzeru, źródeł szczelinowych.(rysunki) Ustrój rzeczny prosty i złożony.(przykłady) Klasyfikacja genetyczna jezior (przykłady na mapie świata i Polski). Warunki powstawania lodowców. Obszary współcześnie zlodowacone. Przebieg granicy wiecznego śniegu na świecie. Znaczenie hydrosfery w działalności i życiu człowieka (przykłady). Litosfera i jej budowa . Minerały skałotwórcze i złożowe ich właściwości fizyczne i chemiczne. Warunki powstawania minerałów i skał. Podział genetyczny skał (przykłady) . Rodzaje intruzji magmowych i sposób ich powstawania. Charakterystyka skał magmowych; ich cechy w zależności od warunków powstawania. (przykłady) Charakterystyka skał osadowych, ich podział, cechy oraz warunki powstawania. (przykłady) Budowa Ziemi: charakterystyka poszczególnych warstw (skład chemiczny, stan skupienia, temperatura, ciśnienie i głębokość. Porównanie budowy litosfery i skorupy ziemskiej. Przyczyny, przebieg i skutki poziomych ruchów litosfery (wędrówka kontynentów). Przyczyny, przebieg i skutki pionowych ruchów litosfery. Różnice między ruchami epejrogenicznymi a izostatycznymi (przykłady ze świata). Teoria tektoniki płyt litosfery. Powstawanie w skorupie ziemskiej stref tensji i kompresji. (doliny ryftowe, strefy subukcji i kolizji płyt) Powstawanie gór fałdowych. (przykłady ze świata) Przyczyny, przebieg i skutki zjawisk wulkanicznych i trzęsień Ziemi. Strefy aktywnie sejsmiczne i wulkaniczne. Produkty wulkanizmu (skały piroklastyczne) Powstawanie podstawowych struktur geologicznych: płyty, antykliny, synkliny, monokliny, fałdy i płaszczowiny (rysunki i definicje) Powstawanie dyslokacji uskokowych. Warunki powstawania tych struktur. Czynniki endo - i egzogeniczne, kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi Procesy denudacyjne. Czynniki kształtujące tempo i przebieg denudacji . Proces wietrzenia skał. Rodzaje i tempo wietrzenia w zależności od strefy klimatycznej Warunki powstawania zjawisk krasowych. Formy krasowe. Rzeźbotwórcza ( niszcząca i budująca) działalność rzek. Rzeźbotwórcza działalność wiatru. Charakterystyka utworów eolicznych. Rzeźbotwórcza działalność lodowców oraz osady lodowcowe i wodnolodowcowe. Rzeźbotwórcza działalność wód morskich na wybrzeżu. Procesy erozyjne i akumulacyjne. Podział dziejów Ziemi na ery i okresy. (Zorientuj je w czasie ). Najważniejsze wydarzenia geologiczne oraz etapy powstania życia na Ziemi. Metody badania dziejów Ziemi Proces glebotwórczy .Gleby strefowe i astrefowe występujące na Ziemi. Typy formacji roślinnych. Podział Ziemi na strefy roślinne. Krótka charakterystyka każdej z nich. Podział Ziemi na strefy klimatyczno - roślinno - glebowe. Wyjaśnienie na wybranych przykładach związku między klimatem, roślinnością a glebą. Środowisko geograficzne Wykazanie związku pomiędzy poszczególnymi elementami środowiska na wybranych przykładach. Geografia Polski Terytorium, położenie, granice i podział administracyjny Polski. Położenie Polski na tle struktur geologicznych Europy; charakterystyka jednostek geologiczno-tektonicznych. Zasięgi i wpływ zlodowaceń na typy krajobrazów występujących w Polsce. Pojęcia: krajobraz staroglacjalny (peryglacjalny), krajobraz młodoglacjalny. Charakterystyka fizyczno-geograficzna wybranych krain geograficznych Polski (Karpaty, Sudety, kraina geograficzna, w której mieszka uczeń). Podział Polski na krainy geograficzne. Charakterystyka czynników, które zadecydowały o ich ukształtowaniu. Charakterystyka środowiska geograficznego Niziny Mazowieckiej. Związki zachodzące między rzeźbą, klimatem, roślinnością i glebami na tym obszarze. Czynniki kształtujące klimat Polski. Cechy klimatu Polski; przejściowość. Przyczyna zróżnicowania okresu wegetacyjnego w Polsce. Skutki dla rolnictwa. Geneza i rozmieszczenie jezior w Polsce. Cechy sieci rzecznej Polski. Zagospodarowanie rzek w Polsce .Źródła zanieczyszczeń Morze Bałtyckie - jego geneza, zasolenie i termika wód. Życie organiczne w Morzu Bałtyckim. Zagrożenia dla świata roślinnego i zwierzęcego Bałtyku.Źródła zanieczyszczeń. Typy zbiorowisk roślinnych w Polsce oraz ich rozmieszczenie. Funkcje, rozmieszczenie oraz skład gatunkowy lasów w Polsce. Obszary największych kompleksów leśnych. Obszary leśne zagrożone zniszczeniem - przyczyny. Ochrona Przyrody w Polsce . Parki Narodowe w Polsce ich przestrzenne rozmieszczenie , krótka charakterystyka chronionych systemów przyrodniczych. Typy i rozmieszczenie gleb występujących w Polsce. Ich przydatność dla rolnictwa. Degradacja środowiska przyrodniczego w Polsce. Główne obszary zagrożenia ekologicznego- przyczyny i skutki. Zmiany demograficzne w Polsce od 1939 roku do chwili obecnej. Przyczyny i skutki tych zmian. Rozmieszczenie ludności w Polsce. Przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia. Kształtowanie się przyrostu naturalnego w Polsce od II wojny światowej do chwili obecnej. Zjawiska "kompensacji strat wojennych " i "echa demograficznego". Struktura demograficzna ludności Polski ( płci i wieku) na tle innych krajów europejskich - różnice i podobieństwa . Przewidywane przyszłe tendencje demograficzne. Mniejszości narodowe w Polsce ; skupiska Polonii za granicą . Struktura zawodowa ludności w Polsce. Porównanie ze strukturą zawodową wybranych państw Unii Europejskiej. Przyczyny i przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce. Rodzaje bezrobocia. Problem bezrobocia w innych krajach europejskich. Procesy urbanizacyjne w Polsce od okresu międzywojennego do chwili obecnej. Zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce. Przyczyny istniejących dysproporcji . Rozmieszczenie miast w Polsce. Ich liczebność w zależności od wielkości, stopień koncentracji i funkcje. Aglomeracje i konurbacje . Przyczyny i kierunki migracji wewnętrznych w Polsce. Skutki ruchów migracyjnych ; obszary o ujemnym i dodatnim saldzie migracji. Czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach z obszaru Polski. Które czynniki tracą obecnie na znaczeniu, a które zyskują w warunkach przechodzenia do gospodarki rynkowej? Występowanie i wykorzystanie węgla kamiennego w Polsce. Przyczyny spadkowych tendencji w wydobyciu węgla kamiennego. Występowanie i wykorzystanie złóż węgla brunatnego w Polsce. Problemy ekologiczne związane z eksploatacją tego surowca. Źródła zaopatrzenia Polski w gaz ziemny i ropę naftową. Poziom produkcji i rozmieszczenie przemysłu rafineryjnego w Polsce. Bilans energetyczny Polski. Rozmieszczenie produkcji energii elektrycznej w Polsce. Uwarunkowania lokalizacyjne elektrowni. Poziom rozwoju i rozmieszczenie hutnictwa żelaza w Polsce. Źródła zaopatrzenia w surowce, czynniki lokalizacji hut. Występowanie i wydobycie rud metali kolorowych w Polsce, poziom rozwoju i rozmieszczenie hutnictwa metali nieżelaznych w Polsce. Przemysł chemiczny (struktura gałęziowa, czynniki lokalizacji, baza surowcowa, rozmieszczenie najważniejszych zakładów). Główne okręgi przemysłowe Polski, geneza i rozmieszczenie. Warunki rozwoju i struktura gałęziowa następujących okręgów przemysłowych: Warszawskiego , Górnośląskiego i Gdańskiego Okręgu Przemysłowego. Problemy restrukturyzacji okręgów surowcowych. Zmiany w strukturze gałęziowej przemysłu Polski w okresie transformacji gospodarczej. Przyczyny i skutki tych zmian . Przyrodnicze i poza przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce. Obszary o warunkach najbardziej sprzyjających rozwojowi rolnictwa. Użytkowanie ziemi i jego zróżnicowanie regionalne. Rola rolnictwa w gospodarce narodowej .Udział rolnictwa w strukturze zawodowej ludności Polski oraz w tworzeniu dochodu narodowego. Struktura agrarna i własnościowa gospodarstw rolnych w Polsce. Zróżnicowanie przestrzenne i uwarunkowania historyczne istniejącej obecnie struktury agrarnej. Struktura agrarna gospodarstw w Polsce a wejście Polski do UE. Przestrzenne zróżnicowanie upraw - rejony upraw zbóż, ziemniaka , buraka cukrowego, rzepaku oraz roślin pastewnych.. Produktywność i towarowość, ocena poziomu intensyfikacji produkcji roślinnej . Rozmieszczenie hodowli trzody chlewnej , bydła i drobiu w Polsce. Produktywność i towarowość, ocena poziomu intensyfikacji produkcji zwierzęcej . Przemiany środowiska spowodowane działalnością rolną. Poziom chemizacji rolnictwa w Polsce na tle państw europejskich. Rolnictwo ekologiczne. Komunikacja i jej rola w gospodarce . Łączność jako czynnik rozwoju gospodarczego i kulturowego. Poziom rozwoju transportu i łączności w Polsce na tle państw europejskich. Przestrzenne zróżnicowanie gęstości linii kolejowej w Polsce. Przyczyny występowania dysproporcji w zróżnicowaniu gęstości linii kolejowych. Główne szlaki kolejowe i rodzaje przewozów. Transport drogowy . Poziom rozwoju sieci dróg w Polsce. Problem budowy autostrad i dróg ekspresowych. Transport morski i jego rola w handlu międzynarodowym. Specjalizacja portów morskich w Polsce; obsługa eksportu i importu. Turystyka - jej rola społeczna i gospodarcza. Główne rejony turystyczne Polski- stopień zagospodarowania oraz ich wiodące walory turystyczne. Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski. Udział Polski w handlu światowym, bilans płatniczy i handlowy. Udział i rola Polski w ugrupowaniach integracyjnych (NATO, CEFTA). Działania i procesy legistlacyjne na drodze do integracji Polski z Unią Europejską.. Przejawy integracji w wymiarze regionalnym ( euroregiony ) i lokalnym ( partnerstwa miast). Korzyści i koszty integracji . Geografia społeczno-ekonomiczna świata Czasowe i przestrzenne zróżnicowanie zmian liczby ludności i przyrostu naturalnego na świecie - czterofazowy model przejścia demograficznego. Proces wzrostu liczby ludności świata oraz prognozy dotyczące zaludnienia świata i poszczególnych kontynentów. Przyczyny, przebieg i skutki zjawiska "eksplozji demograficznej"- obszary występowania. Przyczyny, przebieg i skutki zjawiska "starzenia się społeczeństwa"- obszary występowania. Ruchy migracyjne, ich przyczyny i regionalne zróżnicowanie . Struktura zawodowa ludności i jej zróżnicowanie w zależności od poziomu rozwoju społeczno- gospodarczego. Uwarunkowania przyrodnicze i społeczno - ekonomiczne rozmieszczenia ludności na świecie. Ekumena, anekumena. Obszary o dużej koncentracji ludności. Procesy urbanizacji na świecie - przesłanki i przyczyny. Zróżnicowanie poziomu urbanizacji na poszczególnych kontynentach . Rozwój i rozmieszczenie największych miast świata (lokalizacja i czynniki miastotwórcze). Proces formowania się i struktura przestrzenna aglomeracji, konurbacji i megalopolis. Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji. Zróżnicowanie rasowe, etniczne i kulturowe ludności świata. Konflikty na tle religijnym i narodowościowym. Problem wyżywienia ludności świata . Przyczyny występowania obszarów nadwyżek i niedoborów żywności. Strefy głodu - przyczyny ich występowania. Znaczenie i skutki "zielonej rewolucji" Rozmieszczenie głównych obszarów rolniczych świata . Charakterystyka sposobów gospodarowania i produkcji rolnej. Rolnictwo intensywne i ekstensywne. Mierniki intensyfikacji po stronie nakładów i wyników. Rejonizacja upraw roślin zbożowych (pszenicy, ryżu, kukurydzy), oleistych, cukrodajnych, włóknistych oraz używek. Producenci i eksporterzy. Uwarunkowania rozwoju hodowli zwierząt na świecie. Przestrzenne rozmieszczenie hodowli bydła i trzody chlewnej; Obszary hodowli intensywnej i ekstensywnej. Główni producenci i eksporterzy mięsa i mleka. Czynniki lokalizacji i rozwoju przemysłu. Rewolucje przemysłowe. Przestrzenne aspekty rewolucji naukowo - technicznej - technopolie. Światowe problemy energetyczne - potrzeby energetyczne a rozwój gospodarczy. Bilans energetyczny świata. Zmiana tendencji w wykorzystaniu surowców energetycznych . Odnawialne i nieodnawialne źródła energii. Produkcja i główne rejony wydobycia surowców energetycznych ( węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego). Główne szlaki transportu ropy naftowej i gazu ziemnego na świecie ( transport morski i rurociągowy). Problemy ekonomiczne, polityczne i ekologiczne związane z wydobyciem i transportem tych surowców. Produkcja energii elektrycznej na świecie . Hydroelektrownie i elektrownie jądrowe - ich wady i zalety. Rozmieszczenie wielkich hydroelektrowni na świecie. Wielkie okręgi przemysłowe świata - czynniki ich lokalizacji, struktura gałęziowa produkcji przemysłowej. Zmiany w rozmieszczeniu obszarów uprzemysłowionych, problemy restrukturyzacji przemysłu w tradycyjnych okręgach surowcowych. Podział polityczny świata. Współczesne procesy przemian politycznych i gospodarczych. Przemiany polityczne i gospodarcze w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Rola międzynarodowych organizacji finansowych ( MFW, Banku Światowego EBOiR) w procesach transformacji gospodarczej i politycznej w tych państwach. Charakterystyka głównych kierunków przemian gospodarczych w Azji - Chiny, "Azjatyckie Tygrysy Gospodarcze". Charakterystyka gospodarki państw wysoko i słabo rozwiniętych. . Dysproporcje poziomu rozwoju gospodarczego na świecie ; ich przyczyny i skutki ( wielkie centra gospodarcze świata, grupa państw OECD) oraz obszary peryferyjne, współczesne i przyszłe "bieguny wzrostu gospodarczego"). Procesy integracyjne w Europie i na świecie. ( Unia Europejska, EFTA, CEFTA, NAFTA, ASEAN).